Του Κώστα Κουτρουμπάκη*
Πριν από 2.400 περίπου χρόνια, σε ένα crescendo ανθρωποκεντρισμού και προωθημένης πολιτικής σκέψης, ο σοφιστής Πρωταγόρας στον φερώνυμο πλατωνικό διάλογο ισχυριζόταν ότι οι ποινές δεν πρέπει να επιβάλλονται με στόχο την εκδίκηση, γιατί τότε επιβάλλονται «αλογίστως».
Η παντελής έλλειψη Ορθού Λόγου δεν βλάπτει μόνο τον παραβάτη αλλά και την κοινωνία· η βάση πάνω στην οποία πρέπει να χτίζεται το κοινωνικό εποικοδόμημα είναι η Λογική. Για τον Πρωταγόρα μάλιστα, η επιβολή εκδικητικών ποινών, το «οφθαλμόν αντί οφθαλμού» της Παλαιάς Διαθήκης, εξισώνει τον άνθρωπο με τα άγρια θηρία. Το ζητούμενο για τον σοφιστή είναι η «μετά λόγου» τιμωρία, γιατί αυτή στοχεύει τόσο στον σωφρονισμό του δράστη όσο και στον παραδειγματισμό των υπολοίπων μελών της κοινωνίας. Χρειάστηκαν δύο χιλιάδες χρόνια και η είσοδος στην εποχή των Φώτων για να ακουστούν ξανά παρόμοιες απόψεις διά στόματος Τσέζαρε Μπεκαρία.
Στην πρόσφατη ιστορία μας, το κυνήγι κεφαλών του Εμφυλίου, ο απηνής διωγμός των αριστερών, η εφαρμογή της θανατικής ποινής κι άλλα πολυάριθμα παραδείγματα αποδεικνύουν ότι τον Πρωταγόρα και τον Μπεκαρία εμείς οι Ψωροκώσταινες τους είχαμε κυριολεκτικά γραμμένους στα παλιά μας τα παπούτσια. Το ερώτημα είναι αν εξακολουθούμε να τους έχουμε.
Οι πρόσφατες εξελίξεις στην υπόθεση της Ηριάννας και του Περικλή θα πρέπει βαθύτατα να προβληματίσουν κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο σ’ αυτήν τη χώρα. Δε θα αποπειραθώ να αναιρέσω το κατηγορητήριο· αυτό άλλωστε το έχουν ήδη κάνει ειδικοί με γνώσεις και λεπτότητα. Αυτό όμως που αναρωτιέμαι είναι πού στοχεύει αυτό το εξόφθαλμο «αλογίστως».
Ακούγεται η άποψη ότι η εμμονή στην εν λόγω καταδίκη αποτελεί ευθεία βολή τού δικαστικού σώματος εναντίον της παρούσας κυβέρνησης. Ανεξάρτητα από το ποιος κυβερνά κάθε φορά τη χώρα, στην ιδέα και μόνο ότι η δικαστική εξουσία βάλλει εναντίον της εκτελεστικής κάθε πολίτης θα έπρεπε να νιώθει αποτροπιασμό. Πρόκειται για κατάφωρη παραβίαση της αρχής της ανεξαρτησίας των εξουσιών, αρχή που εισηγήθηκαν οι φορείς του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και στην οποία ομνύουν -έστω και για τα μάτια- όλα τα δημοκρατικά καθεστώτα του κόσμου.
Κυκλοφορεί εξίσου ευρέως η άποψη ότι τα πυρά στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν τα δέχεται μόνο η κυβέρνηση αλλά το σύνολο του προοδευτικού κόσμου και των «αναρχοάπλυτων», για να μιλήσω με όρους πεζοδρομίου. Προσωπικά, βρίσκω αυτό το σενάριο όχι απλώς αποτρόπαιο αλλά εφιαλτικό, φρικώδες. Αδυνατώ να συλλάβω πώς η δικαστική εξουσία θα μπορούσε να καταστρέψει τυφλά, χωρίς τεκμήρια, ανθρώπινες ζωές σε μια αλόγιστη επίδειξη δύναμης και με ελατήρια διαφορετικά από την απόδοση δικαιοσύνης. Δεν μπορώ παρά να θυμηθώ τον Καντ και την κατηγορική προσταγή του - είναι και το δικό του όνομα ένα από κείνα στα οποία ομνύει η Ευρώπη κι ο κόσμος όλος: «πρέπει κάθε υποκείμενο να πράττει έτσι ώστε να μεταχειρίζεται πάντοτε όλους τους άλλους ανθρώπους -όπως και τον εαυτό του- ως σκοπούς και όχι ως μέσα των πράξεών του». Αν οι εκπρόσωποι της Θέμιδος απέδωσαν δικαιοσύνη στην περίπτωση της Ηριάννας και του Περικλή σκόπιμα αγνοώντας την καντιανή κατηγορική προσταγή, τότε ο χαρακτηρισμός «ανήθικοι» ανήκει στη σφαίρα της βλακώδους επιείκειας.
Καθήκον του δικαστικού σώματος είναι να αποδίδει δικαιοσύνη βάσει των νόμων. Ναι. Έχει όμως κι ο πολίτης καθήκοντα. Δεν οφείλει να στέκει βουβός μπροστά στην αυθεντία οποιασδήποτε εξουσίας. Οφείλει να έχει ελεύθερη βούληση, κριτική σκέψη, να σέβεται αλλά ταυτόχρονα να αμφισβητεί.
Ο Καντ στα «Θεμέλια της μεταφυσικής των ηθών» λέει ότι «Το καθήκον είναι η αναγκαιότητα μιας πράξης που προκύπτει από σεβασμό για τον ηθικό νόμο». Αν θέλουμε ως έλλογα όντα να σεβαστούμε αυτόν τον νόμο, έχουμε χρέος να διατρανώσουμε την αντίθεσή μας στην καταδίκη της Ηριάννας και του Περικλή. Αντιγόνες οφείλουμε να είμαστε, όχι Ισμήνες. Μόνο τότε θα μπορούμε να είμαστε πραγματικά ελεύθεροι, γιατί, όπως ο Καντ πάλι λέει, «μια ελεύθερη θέληση και μια θέληση κάτω από ηθικούς νόμους είναι ένα και το αυτό».
* O Κώστας Κουτρουμπάκης είναι φιλόλογος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
