ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΛΑΖΟΥ
12 Οκτωβρίου 1944. Ύστερα από 1.265 μέρες ναζιστικής Κατοχής, η Αθήνα είναι ελεύθερη. Οι οπισθοφυλακές των Γερμανών κατεβάζουν τη σβάστικα από την Ακρόπολη και παίρνουν την άγουσα προς τον Βορρά. Πλήθη λαού ξεχύνονται στους δρόμους και στις πλατείες. Αυθόρμητες συγκεντρώσεις, γελαστά πρόσωπα, ενθουσιασμός και περηφάνια, καμπάνες και χωνιά δίνουν τον τόνο της ημέρας.
Πίσω, όμως, από τη χαρούμενη βιτρίνα ελλοχεύουν φόβοι και ανησυχίες. Ποιος και πώς θα κυβερνήσει; Τα ερωτήματα είναι από μόνα τους ανατρεπτικά. Γιατί μέσα στην Κατοχή -και λόγω αυτής- νέες δυνάμεις έχουν έρθει στο προσκήνιο και ζητούν μερίδιο της εξουσίας (και, γιατί όχι, όλη). Αποκλεισμένες κοινωνικές ομάδες, νέοι, γυναίκες, αγρότες, μικροαστοί, υπό την καθοδήγηση του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, διεκδικούν να εφαρμόσουν το δικό τους πολιτικό πρόγραμμα «που έχει όνομα λαοκρατία και όχι βασιλιά». Μια πρόγευση έδωσαν με την «κυβέρνηση του βουνού», τη λαϊκή αυτοδιοίκηση και δικαιοσύνη. Δίπλα τους -σπλάχνο τους και αιμοδοτημένος από τον λαό-, ένοπλος και εμπειροπόλεμος ο αντάρτικος στρατός του ΕΛΑΣ.
Απέναντί τους μια πολύμορφη στρατιά που έχει αφήσει πίσω της τις προπολεμικές της διαιρέσεις και έχει ενοποιηθεί για να αντιμετωπίσει τον επίδοξο, «θρασύτατο» διεκδικητή, το ΕΑΜ. Δεν διαθέτει δικά της όπλα, ούτε ιδιαίτερες αντιστασιακές δάφνες. Μπορεί να μην έχει και πολλούς οπαδούς, αλλά λίγη σημασία έχει. Πίσω της βρίσκονται οι Βρετανοί, με τον στρατό και τα γεωπολιτικά τους συμφέροντα. Και μαζί οι χρυσές εφεδρείες, οι γερμανοντυμένοι, πλην πρόθυμοι να αλλάξουν στρατόπεδο, ταγματασφαλίτες. Και όλοι αυτοί που είδαν «την κρίση σαν ευκαιρία» και πλούτισαν στην Κατοχή. Τώρα τρέμουν μη χάσουν τα μαυραγορίτικα κεκτημένα τους. Και πάνω από όλους ο βασιλιάς - προστατευόμενος του Τσώρτσιλ, εγγυητής των βρετανικών συμφερόντων. Όλοι αυτοί σχεδιάζουν την επιστροφή τους. Σαν να μην πέρασε μια μέρα από τότε που εγκατέλειψαν τη χώρα, σαν να μην είχε συμβεί η κοσμογονία της Αντίστασης. Γιατί θεωρούν πως η εξουσία τούς ανήκει. «Κληρονομικώ δικαίω».
Πίσω στο αρχικό ερώτημα: Ποιος και πώς; Τυπικά, το ζήτημα έμοιαζε να έχει λυθεί. Μήνες πριν. Όταν το ΕΑΜ/ΚΚΕ και οι αντιπρόσωποί του πήγαν στον Λίβανο, όταν, ύστερα από τη «βουβή πάλη» μέσα στο κόμμα, προσχώρησαν στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας όταν συνυπέγραψε την Καζέρτα. Κάποιος θα μπορούσε δικαίως να υποστηρίξει πως είχε λήξει χρόνια πριν με την «επαγγελία μιας αδύνατης επανάστασης» ή στην αρχή της Κατοχής, όταν το ΚΚΕ, στο πλαίσιο του αντιφασιστικού αγώνα, έθετε ως πρόταγμα την εθνική απελευθέρωση και μετά τον σοσιαλισμό.
Έμενε να τηρηθούν οι επώδυνες δεσμεύσεις. Σε ένα κλίμα δυσπιστίας και υπό την υπαρκτή απειλή ενός φιλοβασιλικού πραξικοπήματος της Άκρας Δεξιάς. Τρεις μέρες μετά την απελευθέρωση, συνεργάτες των κατακτητών, που παρέμεναν οπλισμένοι σε ξενοδοχεία του κέντρου της Αθήνας, χτύπησαν ΕΑΜική διαδήλωση και σκότωσαν επτά αριστερούς. Η απίστευτη αυτοσυγκράτηση του ΕΑΜ απέτρεψε τα «πρώιμα Δεκεμβριανά». Τάξη, ομαλότητα και επίπλαστη ενότητα, όπου εχθροί και φίλοι χωρούσαν. Μα, πώς; Γράφει ο Ζεύγος: «Έπρεπε να υποχωρήσουμε και υποχωρούμε για να διατηρήσουμε τις λαϊκές δυνάμεις ωσότου αλλάξουν οι εξωτερικές συνθήκες και αναπτύξουμε τη λαϊκή πρωτοβουλία».
Η αιματηρή καταστολή που άρχισε με τα Δεκεμβριανά συνεχίστηκε με τη λευκή τρομοκρατία, τον Εμφύλιο, και «το κράτος των νικητών» ανέκοψε την κοινωνική δυναμική τής Αριστεράς και απέκλεισε τους οπαδούς της για δεκαετίες. Θα ήταν αντιιστορικό να μιλήσουμε για την Απελευθέρωση χωρίς να αναφερθούμε σε όσα ακολούθησαν.
Τα τελευταία τρία χρόνια διοργανώνονται, με τη συμμετοχή αρχειακών -και όχι μόνο- φορέων, εκδηλώσεις για την απελευθέρωση της Αθήνας που σταδιακά επεκτείνονται και σε άλλες πόλεις. Με μεγάλη διάχυση και μαζική συμμετοχή. Είναι ίσως ένα ξέσπασμα και συνάμα μια αγαλλίαση που αισθανόμαστε με την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας χωρίς την καραμέλα του ’80 περί «εθνικής ενότητας». Με την ανατροπή της ψυχροπολεμικής προπαγάνδας, που πότισε μυαλά και διέστρεψε συνειδήσεις. Με την απόκρουση του ιστορικού αναθεωρητισμού, φανερού και ύπουλου, που θέλει να μας πισωγυρίσει σε σκοτεινές εποχές μίσους. Με την απότιση της οφειλόμενης τιμής σε όλους όσους αντιστάθηκαν.
Η Ιστορία όμως δεν αφορά μόνο το παρελθόν, αλλά το παρόν. Αφορά την Αντίσταση του σήμερα στον φασισμό που ξανασηκώνει κεφάλι, τον νεοφιλελευθερισμό και στις πολιτικές τους εκφράσεις. Και μπορεί να μην είναι επιστημονικά (ή και πολιτικά) ορθοί οι πολιτικοί αναχρονισμοί, αλλά στο συλλογικό υποσυνείδητο το αίτημα της ουσιαστικής κοινωνικής και πολιτικής Απελευθέρωσης παραμένει ζωντανό και διεκδικούμενο. Και μεις είμαστε σήμερα εδώ για να αναστήσουμε τα όνειρα και τα «τόσα σου γιατί». Γιατί, τελικά, όσο κι αν προσπαθούν, «τίποτε δεν πάει χαμένο».
* Η Βασιλική Λάζου είναι ιστορικός, διδάκτωρ του Παντείου Πανεπιστημίου
