ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΔΟΪΚΟΥ*
Στην υπαρκτή Δημοκρατία, όλοι οι δημόσιοι οργανισμοί αλλά και όσοι ιδιωτικοί επηρεάζουν άμεσα και αποφασιστικά τα δημόσια πράγματα αντλούν τη δημοκρατική τους νομιμοποίηση από τους θεσμούς τής κοινωνίας.
Τούτο παντελώς αναιρείται στην περίπτωση των «οίκων αξιολόγησης», οι οποίοι κυριολεκτικά δεν δίνουν λογαριασμό σε κανέναν. Ιδίως οι τρεις γνωστοί από την καθ’ ημάς επικαιρότητα, Fitch Ratings, Moody’s Investors Service και Standard&Poor’s, λειτουργούν υπό την τυπική εποπτεία κάποιας ομοσπονδιακής επιτροπής, γνωστής ως US Securities and Exchange Commission, αυτοπροσδιορίζονται ως credit rating agencies (υπηρεσίες αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας) και επιδίδονται (έπειτα από σχετικές έρευνες και επιχώριες αναλύσεις) στην αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας επιχειρήσεων και κυβερνήσεων.
Ο παραγωγικός προβληματισμός σχετικά με την αντικειμενικότητα και εν τέλει τη χρησιμότητα των οίκων αξιολόγησης ξεκινά περί τα τέλη του 2007, κυρίως δε το 2008, με αφορμή διαδοχικές αστοχίες(;) τους.
1) Και οι τρεις οίκοι απέτυχαν να «αξιολογήσουν» την επερχόμενη κατάρρευση της αγοράς Ομολόγων Επισφαλών Στεγαστικών Δανείων στις ΗΠΑ, μιας αγοράς 5,3 τρισ. δολαρίων, της οποίας η κατάρρευση απείλησε τα ιερά και τα όσια της αμερικανικής και παγκόσμιας οικονομίας. Αντίθετα, μάλιστα, μέχρι τέλους, διατυμπάνιζαν την υψηλή φερεγγυότητα των συγκεκριμένων προϊόντων.
2) Στην αγορά των ABS CDO (Asset Backed Securities - Collateralized Debt Obligation, προϊόντα τιτλοποιημένων απαιτήσεων έναντι χορηγούμενων δανείων) και οι τρεις αξιολόγησαν με ΑΑΑ γνωστό κέντρο διακίνησης δισεκατομμυρίων CDO’s, του οποίου τα διακινούμενα προϊόντα παρουσίασαν ζημίες της τάξης του 47%.
3) Η Moody’s βαθμολόγησε με ΑΑΑ τη Lehman Brothers λίγες μέρες πριν από την ιστορική της κατάρρευση.
4) Κατηγορούνται για εκβιασμούς επιχειρήσεων οι οποίες αρνήθηκαν να αξιολογηθούν και για συνακόλουθη υποβάθμισή τους (περίπτωση γερμανικής εταιρείας Hannover Re).
5) Τέλος, ευλόγως προβληματίζει η συμπεριφορά τους στην υπόθεση των οικονομιών της Ευρωζώνης όπου οι αξιολογήσεις των οίκων βάδισαν χέρι-χέρι με τα αστρονομικά κέρδη συγκεκριμένων hedge funds, τα οποία «έπαιξαν» ποντάροντας στις προεξοφλούμενες από τους «οίκους» περιπέτειες των οικονομιών τού ευρωπαϊκού Νότου.
Φανταστείτε πόσο εύκολο θα ήταν για έναν οίκο αξιολόγησης, συμβεβλημένο με επιθετικά hedge funds, που χρηματοδοτεί και έτσι χειραγωγεί ΜΜΕ, να καταρρακώσει την εικόνα μιας εθνικής οικονομίας, διασφαλίζοντας ανυπολόγιστα κέρδη στον ίδιο μέσω της μετοχικής του σχέσης και, βέβαια, στους «πελάτες» και κατόχους CDS-προϊόντων κατά της επισφάλειας των υποχρεώσεων μιας χώρας οι οποίοι κάτοχοι, συμπτωματικώς, επένδυσαν στην αρνητική πορεία τής εν λόγω οικονομίας.
Εγώ (ως οίκος αξιολόγησης) σε αξιολογώ, εγώ (συγχρόνως ως μέτοχος επενδυτικής τράπεζας) επενδύω στην κατάρρευσή σου, εγώ (συγχρόνως ως μέτοχος χρηματοπιστωτικού οργανισμού) αρνούμαι τον δανεισμό σου, άρα, εσύ πάντοτε και σίγουρα χάνεις κι εγώ, υπό τις τρεις ιδιότητές μου, κερδίζω τρισεκατομμύρια. Ιδού το πλουμιστό πλαίσιο της «ελευθερίας» του νεοφιλελευθερισμού. Ελευθερία στην καταδυνάστευση των νεόπτωχων και ελευθερία τού κάθε πολίτη να επιλέξει τον επισφαλή δανεισμό του.
Νομίζω καθίσταται προφανής η ανάγκη θεσμικής θωράκισης των οικονομιών στον κρίσιμο τομέα της αξιοπιστίας, της αξιολόγησης και της δημόσιας εικόνας τους, απαραίτητης για τη διασφάλιση παραγωγικών συναλλαγών σ' ένα σχετικά ασφαλές περιβάλλον. Καθ’ όλα αντικειμενική αξιολόγηση, όταν και όπου απαιτείται, θα μπορούσαν να εγγυηθούν συλλογικά, διακυβερνητικά (στην Ευρώπη) ή ομοσπονδιακά (στις ΗΠΑ), κεντρικά όργανα.
Στην Ευρώπη, παρά την πρόσκαιρη κυριαρχία των μονεταριστών, υφίστανται πολιτικές ομάδες και κοινωνικά κινήματα ικανά να διεκδικήσουν τη συγκρότηση διακυβερνητικών οίκων αξιολόγησης με τη συμμετοχή και των αντίστοιχων κεντρικών τραπεζών των κρατών - μελών.
Εδώ και αρκετό καιρό η Επιτροπή υπέβαλε νομοθετική πρόταση για τη συγκρότηση Ευρωπαϊκού Σώματος Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας (ανακοίνωση 4.3.2009) και για την εποπτεία των Οργανισμών Αξιολόγησης Πιστοληπτικής Ικανότητας (ανακοίνωση 27.5.2009).
Στις 14.3.2011 εισήχθη και ψηφίστηκε με συντριπτική πλειοψηφία στο Ευρωκοινοβούλιο πρόταση για τη σύσταση δημόσιων οίκων αξιολόγησης. Χωρίς ακόμη να έχει προχωρήσει η υλοποίησή της. Γιατί σταμάτησε; Πόσο ανίσχυρες ενδέχεται να είναι οι ευρωπαϊκές ηγεσίες απέναντι στο διαβόητο κύκλωμα που εδώ σκιαγραφείται;
Να επιμείνουμε λοιπόν στη συγκρότηση δημόσιων - διακυβερνητικών οίκων αξιολόγησης, εγγυημένης φερεγγυότητας, καθώς και στη θεσμική θωράκιση των οικονομιών απέναντι στις αρπακτικές και τοξικές επιθέσεις του κυκλώματος.
Η διακοινωνική συμμαχία της ευρωπαϊκής Αριστεράς, ωριμότερη από τις εμπειρίες της «κρίσης», οφείλει να αναδείξει τον ηγεμονικό ρόλο της πολιτικής στον σχεδιασμό και τη διαχείριση των οικονομιών του μέλλοντός μας.
* Ο Νίκος Δόικος είναι αρχιτέκτονας - συγγραφέας
