ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΣΑΧΠΕΚΙΔΗ*
Η συστηματική και μακρόχρονη υπονόμευση της λαϊκής κυριαρχίας στο πλαίσιο της δημοκρατίας παγκοσμίως προκάλεσε ένα δομικό και θεσμικό δημοκρατικό έλλειμμα, το οποίο έφτασε μέχρι του σημείου της ταύτισης της δημοκρατίας με τον (νεο)φιλελεύθερο καπιταλισμό, τη στιγμή ακριβώς που ο νεοφιλελευθερισμός και η ελεύθερη αγορά έχουν ακυρώσει την ουσία της δημοκρατίας και του κοινωνικού κράτους. Αυτή η σκόπιμη ταύτιση του (νεο)φιλελεύθερου καπιταλισμού με τη δημοκρατία δεν ξεγελάει πλέον κανέναν, πράγμα που φαίνεται και στα ποσοστά συμμετοχής των πολιτών στις εκλογικές διαδικασίες ανά την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, που σε κάποιες περιπτώσεις δεν φτάνουν καν το μισό εκλογικό σώμα.
Οι περισσότεροι διανοητές, κατά την εκτίμηση των επιδόσεων της δημοκρατίας, τις κρίνουν δίχως να λαμβάνουν υπόψη τους όλους τους βασικούς παράγοντες, θετικούς αλλά και αρνητικούς, που συμβάλλουν σε αυτές. Εξετάζουν δηλαδή τη συμβολή και τον ρόλο όσων εργάζονται υπέρ της δημοκρατίας και απολογούνται για λογαριασμό της, αλλά όχι και εκείνων που συστηματικά και αδιάλειπτα υπονομεύουν, καθώς έχουν συμφέρον, την πρόοδο της δημοκρατίας με όλα τα -πολύ μεγάλα- μέσα που έχουν στη διάθεσή τους, φτάνοντας, εν ανάγκη, μέχρι και την κατάλυσή της. Θαρρείς, δηλαδή, πως η δημοκρατία είναι ένας «ξένοιαστος καβαλάρης», που πάει όπου θέλει και όπως θέλει, απερίσπαστος και ανεμπόδιστος. Σαν να μην υπάρχουν τα πανίσχυρα συμφέροντα και οι ιδεολογικοί εχθροί της δημοκρατίας, που, ενώ δεν έχουν κανένα λόγο να τη στηρίζουν, έχουν αντίθετα πολλούς λόγους για να την πολεμούν, αξιοποιώντας και κάθε μέσο που και η ίδια η δημοκρατία ως εκ της φύσεώς της τους παρέχει. Αντί, λοιπόν, να εξετάζουμε μονομερώς τις θετικές δυνατότητες, θα έπρεπε να διερευνούμε, και μάλιστα συχνά πίσω από το παραβάν, τα εμπόδια, τις παγίδες, την υπονόμευση αλλά και τον ανοιχτό πόλεμο που η εξ ορισμού εύθραυστη δημοκρατία αντιμετωπίζει στον αγώνα όχι καν προόδου, αλλά ακόμη και επιβίωσής της.
Όσοι κρίνουν έτσι (με την προρρηθείσα μονομέρεια) την αξία ή την απαξία της δημοκρατίας παραβλέποντας τον ρόλο των εχθρών της -οι οποίοι συνήθως ταυτίζονται με αυτούς που την κρίνουν αρνητικά- δεν είναι πάντοτε ανιδιοτελείς και αθώοι του αίματος. Στις περισσότερες περιπτώσεις έχουμε να κάνουμε με οργανικούς διανοούμενους του κυρίαρχου συστήματος, οι οποίοι -μακριά από τα λαϊκά στρώματα και την κοινωνία που έχουν ανάγκη τη δημοκρατία- πουλάνε τοις μετρητοίς ή επί πιστώσει έναν αφόρητο ακαδημαϊσμό, ο οποίος συγχέεται με την υποκρισία και τη δύσκολα αποκρυπτόμενη ιδιοτέλεια. Η νόθευση, η υπονόμευση και εν τέλει η απαξίωση της δημοκρατίας στις μέρες μας διεθνώς και πρωτίστως στην Ευρώπη συντελέστηκε από αυτούς που εξ ορισμού ήταν ταγμένοι να την υπηρετούν.
Χωρίς τη δημοκρατία δεν μπορεί να υπάρχει ελευθερία. Ο φιλελευθερισμός κατοχυρώνεται πίσω από τη δημοκρατία, την οποία χρησιμοποιεί ως πρόσχημα και ως υπηρέτη, ενώ όταν αυτή διεκδικεί τα δικαιώματά της, οι αυτοαποκαλούμενοι «φιλελεύθεροι» δεν διστάζουν να την καταργήσουν. Η πρόσφατη παγκόσμια Ιστορία βρίθει τέτοιων παραδειγμάτων. Και δεδομένου ότι ο φιλελευθερισμός (φιλελεύθερος καπιταλισμός) είναι από τη φύση του άπληστος και αδηφάγος, η δημοκρατία πρέπει πάντα να αγρυπνεί, καθώς τρέφει ένα «φίδι στον κόρφο της», τον καταστροφικό (νεο)φιλελευθερισμό, όπως τον ζούμε στις μέρες μας. Έτσι κι αλλιώς, «ο διπολισμός που αντικατέστησε τον δικομματισμό» τα τελευταία χρόνια θα κυριαρχήσει στη ζωή μας από εδώ και πέρα, αφού ούτε το «τέλος της Ιστορίας» ήρθε και ο «πόλεμος των πολιτισμών» αποδείχτηκε μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία (εν όψει των πολεμικών σχεδιασμών των ΗΠΑ), καθώς οι Άραβες και οι μουσουλμάνοι σκοτώνονται μεταξύ τους, ενώ και οι χριστιανοί δεν φάνηκαν και τόσο αλληλέγγυοι προς τους ομόθρησκους ούτε καν προς τους ομόδοξούς τους.
Για να το πούμε απλά και ξεκάθαρα: Ο φιλελευθερισμός, και μάλιστα με τη μορφή του νεοφιλελευθερισμού που πήρε στις μέρες μας, δεν συμβιβάζεται με τη δημοκρατία. Η δημοκρατία εμπεριέχει από μόνη της τόσο την ισότητα όσο και την ελευθερία (το αποκαλούμενο «δημοκρατικό παράδοξο»). Ποιος λαός, λειτουργώντας δημοκρατικά, θα αποφάσιζε να καταργήσει την ελευθερία ή να τη στερήσει από ένα μέρος του ή ακόμα και από ένα μέλος του; Πρόκειται στην ουσία για μια απόπειρα κατάργησης της ισότητας -και της δημοκρατίας εν τέλει- εν ονόματι της ελευθερίας (της ελευθερίας τίνων; Των πλουσίων να είναι πλούσιοι και των φτωχών να είναι φτωχοί!…) Ποιος πραγματικός δημοκράτης θα αγόραζε αυτό το προϊόν; Ο αγώνας για τη δημοκρατία εμπεριέχει και όλες τις άλλες διεκδικήσεις της κοινωνίας. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να αναθεμελιώσουμε τη δημοκρατία, να την εμβαθύνουμε αλλά και να τη διευρύνουμε προκειμένου να καλύπτει τις σύγχρονες ανάγκες των ανθρώπων.
* Ο Αντώνης Σαχπεκίδης είναι κλασικός φιλόλογος-συγγραφέας
