Του Πάνου Σκουρολιάκου*
Τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου είναι ο καιρός που οργανώνεται πλήθος εμποροπανηγύρεων σε επαρχιακές πόλεις αλλά και κεφαλοχώρια. Ο χειμώνας έρχεται και οι νοικοκυραίοι θα πρέπει να εφοδιαστούν με τα χρειώδη. Σαπούνια, τρόφιμα, είδη νοικοκυριού, σώβρακα και φανέλες, παπούτσια, εργαλεία και βέβαια να αγοράσουν ή να πουλήσουν ζώα. Η ζωοπανήγυρις άλλωστε ήταν ένα ξεχωριστό και σπουδαίο συστατικό μέρος της εμποροπανηγύρεως. Σε αυτού του είδους τις «εποχικές αγορές», διαχρονικά, παρατηρούμε ότι εμπόριο ασκούσαν όχι μόνον οι κατ’ επάγγελμα έμποροι, αλλά και ένα ευρύτερο πλήθος ανθρώπων. Μικροκαλλιεργητές που πουλούσαν τα γεννήματά τους ώστε να μπορούν να αγοράσουν προϊόντα που δεν υπήρχαν στη δική τους περιοχή, μικροβιοτέχνες, μάστορες και μικροεπαγγελματίες που αναλάμβαναν οι ίδιοι την πώληση του κόπου τους κ.λπ.
Εδώ όμως δεν υπάρχει απλά η εμπορική διάσταση. Πάντα είχαν αυτές οι διοργανώσεις και το στοιχείο της κοινωνικής συνάθροισης, όπου φίλοι και συγγενείς συναντώνται, σχέσεις καλλιεργούνται, προξενιά γίνονται και έρωτες γεννιούνται. Βεβαίως, πολλές από αυτές, έχουν και θρησκευτικό χαρακτήρα, συνδεόμενες με την πανήγυρη κάποιας εκκλησίας ή ενός τοπικού αγίου. Κυρίαρχο είναι και το στοιχείο του πολιτιστικού γεγονότος, όπου διαφορετικές κουλτούρες συνυπάρχουν και αλληλογνωρίζονται. Κουλτούρες που έχουν να κάνουν με συνήθειες, τρόπο ενδύσεως, υλικά και φαγητά των επιμέρους τόπων και τόσα άλλα. Παρόντες και οι κατ’ επάγγελμα καλλιτέχνες που έχουν την ευκαιρία να εξασκήσουν την τέχνη τους. Μουζικάντηδες και κομπανίες τοπικής μουσικής, καλλιτέχνες πιο γνωστοί στο πανελλήνιο ως οι «φίρμες του πανηγυριού», ο «Γύρος του θανάτου» με τις μοτοσυκλέτες να βρυχώνται στροβιλιζόμενες στο βαρέλι των καλλιτεχνών - αθλητών, παλιότερα οι γητευτές φιδιών, οι φακίρηδες, το «κορίτσι λάστιχο» και η «ασώματος κεφαλή», ο καραγκιοζοπαίκτης με τον ένδοξο μπερντέ του και τόσοι άλλοι.
Είναι μακρά η διαδικασία μορφοποίησης της σημερινής εμποροπανηγύρεως. Ο Στράβων μας πληροφορεί για τη μεγάλη εμπορική πανήγυρη της Δήλου, σημειώνοντας και τον εμπορικό της, εκτός του θρησκευτικού, χαρακτήρα: «Η τε πανήγυρις εμπορικόν τι πράγμα εστί». Στους βυζαντινούς χρόνους, αυτές οι διοργανώσεις πέρασαν αποκλειστικά στη δικαιοδοσία της Εκκλησίας, με σαφή νομοθέτηση για τούτο, στο πλαίσιο του βυζαντινού δικαίου. Κατά την ίδια περίοδο, αύξησαν τον αριθμό τους, δημιουργώντας μια κυρίαρχη κατάσταση για την οικονομική και κοινωνική ζωή. Υπήρχαν τα μικρά τοπικά πανηγύρια, υπήρχαν όμως και τα μεγάλα και διάσημα. Να σημειώσουμε τα πανηγύρια του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη, του αγίου Ευγενίου στην Τραπεζούντα, του Ευαγγελιστή Ιωάννη στην Έφεσο.
Ο σημερινός τύπος των πανηγύρεων αυτών έχει περισσότερη σχέση με τη μορφή που πήραν κατά την οθωμανική περίοδο, κατά την οποία αναπτύχθηκαν οι πόλεις και σε αυτές κυρίως οργανώθηκαν οι μεγάλες πανηγύρεις. Το πανηγύρι της Τρίπολης αναφέρεται σε γαλλικά αρχεία ως το πιο σημαντικό της Πελοποννήσου. Εδώ αναφέρονται και εκείνα του Μυστρά και των Καλαβρύτων. Η Λάρισα πρωταγωνιστεί στον θεσσαλικό κάμπο, έχοντας και ονομαστό μπεζεστένι (πετρόκτιστη σκεπαστή αγορά πολύτιμων εμπορευμάτων), ενώ η Ελασσόνα, τα Φάρσαλα αλλά και το Μοσχολούρι Καρδίτσας συμπληρώνουν τον χάρτη των σημαντικών θεσσαλικών διοργανώσεων.
Κατά τον 19ο και 20ό αιώνα οι εμποροπανηγύρεις εξελίχθηκαν συμβαδίζοντας με την εποχή. Στα εμπορεύματα, πλάι στα γεωργικά εργαλεία, το άροτρο και το δρεπάνι, προστέθηκε το γραμμόφωνο και στη συνέχεια το ραδιόφωνο, το τζουκ μποξ, το μαγνητόφωνο και το CD player. Το πλαστικό αποθεώθηκε και τα κινέζικα προϊόντα κατέκτησαν τις εμποροπανηγύρεις. Όσα κι αν αλλάξουν όμως, είναι σίγουρο ότι αυτές οι παμπάλαιες συνάξεις αποτελούν ακόμα και σήμερα σημείο άσκησης εμπορικών, θρησκευτικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων.
Ξεκινώντας λοιπόν από την πανήγυρη της Δήλου κατά την αρχαιότητα και περνώντας στις εμποροθρησκευτικές πανηγύρεις των βυζαντινών χρόνων και της τουρκοκρατίας, φτάνουμε στα σημερινά πανηγύρια και από εκεί στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, όπου χτυπάει η εμπορική, επιχειρηματική, αλλά και πολιτική καρδιά του τόπου. Την τιμούν πρωθυπουργοί ανακοινώνοντας τα σχέδιά τους, πολιτικοί ηγέτες, πλήθος κοινωνικών στελεχών, άρχοντες της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, συνδικαλιστές, καλλιτεχνικοί δημιουργοί. Πρωταγωνιστεί όμως το πλήθος των ανθρώπων από όλη τη χώρα που θέλει να ζήσει τη γιορτή του πολύχρωμου κόσμου της ΔΕΘ.
Αλλά και σε όλη την Ελλάδα. Στα Ιωάννινα, στη Λαμία, στο Κιλκίς, στην Αμφίκλεια, στην Τρίπολη, στο Γύθειο, στη Θήβα και αλλού, το πανηγύρι θα είναι πάντα ένα από τα κορυφαία γεγονότα κάθε τόπου.
* Ο Π. Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Περιφέρειας Αττικής
