Του Αντώνη Κοτσακά*
Η κρίση της τελευταίας περιόδου βιώνεται από τον λαό ως οικονομική κρίση. Είναι όμως και κρίση αξιών και αντιπροσώπευσης. Τα επιφαινόμενα της κρίσης δεν αφορούν μόνο την υλική και παραγωγική βάση αλλά και το εποικοδόμημα. Ένα σύνολο δεδομένων που είχαν διαμορφωθεί στη διάρκεια της μεταπολίτευσης αμφισβητούνται. Η κάθετη αντιστοίχιση κομμάτων με κοινωνικές δυνάμεις έχει ουσιαστικά ακυρωθεί. Μεγάλο μέρος των κοινωνικών δυνάμεων κινούνται οριζόντια διαπερνώντας ολόκληρο το πολιτικό φάσμα. Εκατοντάδες χιλιάδες των επισφαλώς εργαζόμενων, των ανέργων, των χαμηλοσυνταξιούχων αναζητούν πολιτική έκφραση που να υπερβαίνει τα γνωστά σχήματα.
Η Ν.Δ. με εντυπωσιακά γρήγορους ρυθμούς ξεπέρασε τη φιλελεύθερη - συντηρητική της ταυτότητα, και τα χαρακτηριστικά της “λαϊκής Δεξιάς”. Ο νέος χαρακτήρας του νεοφιλελεύθερου μοντέλου οδηγεί σε μετατόπιση κοινωνικοοικονομικά αλλά και ιδεολογικοπολιτικά των ταυτοτικών της χαρακτηριστικών. Ο ΣΥΡΙΖΑ, που ανεδείχθη μέσα από τα κινήματα με αντιμνημονιακό προσανατολισμό, ως κυβέρνηση πλέον είναι υποχρεωμένος να αναζητήσει νέες διαιρετικές τομές μέσα στον λαό, και ένα νέο μοντέλο κόμματος. Παράλληλα με την άσκηση κυβερνητικών ευθυνών βρίσκεται σε φάση μετεξέλιξης, η οποία δεν είναι εμφανής αλλά υφίσταται και χρήζει προσοχής. Το ΚΚΕ εξακολουθεί να αρνείται την πραγματικότητα, μεταθέτοντας την ανάγκη για μεγάλες αλλαγές και ανατροπές στο ακαθόριστο μέλλον. Ο λεγόμενος μεσαίος χώρος αρνείται να αντιληφθεί ή δεν αντιλαμβάνεται πραγματικά ότι τα προβλήματά του είναι κατά βάση απόρροια της βίαιης φτωχοποίησης των μεσαίων στρωμάτων. Η άθροιση προσωπικών στρατηγικών και επιδιώξεων δεν συνιστά πλατφόρμα που να αφορά τον λαό. Η Χ.Α. καιροφυλακτεί ψαρεύοντας στα θολά νερά και προσπαθεί να ενσωματώσει τον κοινωνικό ριζοσπαστισμό. Τα κινήματα που έχουν μεγάλη προσφορά, τον τελευταίο καιρό δείχνουν να βρίσκονται σε αμηχανία. Υπάρχουν εξαιρέσεις με σοβαρές παρεμβάσεις, όμως είναι εμφανής η έλλειψη μιας συνολικής πρότασης για το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης. Δυστυχώς, το πολιτικό προσωπικό της χώρας δεν αντιλαμβάνεται ή αδυνατεί να αναλύσει την κοινωνική διεργασία που συντελείται και να εκφράσει τις πραγματικές ανάγκες. Οι πολίτες βιώνουν τα προβλήματα της καθημερινότητας και δεν εναποθέτουν ελπίδες και προσδοκίες στα κόμματα.
Εάν η περιγραφή είναι σωστή, έστω και μερικώς, οι εξελίξεις θα οδηγήσουν σε κοινωνικό διπολισμό. Οι σύγχρονες εξελίξεις στον «αναπτυγμένο καπιταλισμό», κυρίως στην Ευρώπη αλλά και στην Αμερική, οδηγούν στη διαμόρφωση δύο κοινωνικών πόλων στο ευρύτερο πλαίσιο της κλασικής συντηρητικής παράταξης. Ο ένας πόλος για παράδειγμα στις ΗΠΑ εκφράστηκε από τον Τραμπ. Συσπείρωσε το παραγωγικό κεφάλαιο, εν αντιθέσει με το χρηματοπιστωτικό. Συσπείρωσε μέρος της εργατικής τάξης που βρισκόταν σε αντίθεση με τους μετανάστες. Συσπείρωσε τον κλασικό δεξιό Αμερικανό που φοβάται την εξέλιξη και τις αλλαγές. Ο άλλος πόλος, με εκφραστή τη Χίλαρι Κλίντον, εμμέσως αλλά σαφώς πήρε θέση υπέρ του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και της Wall Street. Εξέφρασε τον λευκό μορφωμένο εργαζόμενο που θέλει ελευθερίες και δικαιώματα. Εξέφρασε μεγάλο μέρος των επισφαλώς εργαζόμενων (precariato), και νέες παραγωγικές δυνάμεις που ασφυκτιούν.
Αντίστοιχα αλλά όχι ίδια είναι η εξέλιξη στη Γαλλία μεταξύ Μακρόν και Λεπέν. Με δεδομένο ότι παραδείγματα υπάρχουν αρκετά αλλά διαφέρουν από χώρα σε χώρα με βάση εθνικές, ιστορικές, κοινωνικοοικονομικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες, πρέπει να σημειώσουμε την ελπιδοφόρα ενδυνάμωση του Σάντερς στις ΗΠΑ, του Μελανσόν στη Γαλλία και του Κόρμπιν στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Στη χώρα μας ειδικότερα οι δύο πόλοι θα έχουν άλλα χαρακτηριστικά. Εδώ υπάρχει ο ΣΥΡΙΖΑ, που είναι στην κυβέρνηση. Αλλά εδώ είναι Βαλκάνια... έχει προηγηθεί Εμφύλιος και δικτατορία. Δεν υπάρχει εθνική αστική τάξη σε συγκρότηση πάρα μόνο μεταπρατικό και παρασιτικό κεφάλαιο. Οι παραγωγικές δομές είναι σε μεγάλη υστέρηση. Προκλήθηκε πολυετής διακυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, που είχε επίπτωση στη συγκρότηση των κοινωνικών δομών.
Οι τάξεις και τα στρώματα του ελληνικού λαού για αμυντικούς λόγους θα διαμορφώσουν δύο πόλους με χαρακτηριστικά μετώπων. Ο ένας πόλος θα συσπειρώσει την οικονομική ελίτ της χώρας, μαζί με τις επιρροές σε μεγάλο μέρος του “λούμπεν προλεταριάτου”. Θα συσπειρώσει κάθε πυρήνα της Δεξιάς στο κράτος, στους μηχανισμούς καταστολής και στα ΜΜΕ. Θα συμπεριλάβει τους θιασώτες του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού, και της “ελεύθερης αγοράς”, καθώς και πολίτες που για λόγους ιστορικούς και οικογενειακούς δεν μπορούν να αποσπαστούν από τη Δεξιά.
Ο άλλος πόλος θα συσπειρώσει όλους εκείνους που θέλουν να υπερασπιστούν και να διευρύνουν το κοινωνικό κράτος και τη δημοκρατία. Εκείνους που αγωνίζονται για ελευθερίες και κοινωνικά δικαιώματα. Εκείνους που αγωνιούν για την εξάντληση των φυσικών πόρων και την κλιματική αλλαγή. Όλους εκείνους που προβληματίζονται από τις επιπτώσεις από την εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας στην ανθρώπινη αυταξία.
Η συγκρότηση των δύο πόλων δεν θα γίνει μόνο με ταξικά χαρακτηριστικά. Θα γίνει κυρίως με αξιακά κριτήρια και με χαλαρή επιρροή των κομμάτων. Κατά συνέπεια, είναι ευθύνη των κομμάτων, και συνολικά του πολιτικού προσωπικού, να μελετήσουν τη διεργασία που συντελείται. Να την αναλύσουν και να τη μετεξελίξουν σε πολιτική πρόταση. Αν δεν το μπορέσουν, θα ξεπεραστούν. Ιδιαίτερα για τον ΣΥΡΙΖΑ η ευθύνη είναι μεγαλύτερη όχι γιατί είναι κυβέρνηση, αλλά γιατί μπορεί και πρέπει να αποτελέσει μοντέλο για ευρύτερες εξελίξεις στην Ευρώπη. Ο ΣΥΡΙΖΑ ως υβριδικό κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς συμπυκνώνει στις τάξεις του κατά μία έννοια όλα τα ιστορικά ρεύματα της Αριστεράς. Τις εμπειρίες τα λάθη, τα επιτεύγματα και τις αποτυχίες. Μπορεί και πρέπει να τα μετεξελίξει σε σύγχρονες επεξεργασίες για να αποτελέσουν το πλαίσιο παρέμβασης και δράσης του προοδευτικού κοινωνικού πόλου.
*Ο Αντ. Κοτσακάς είναι μέλος της Π.Γ. του ΣΥΡΙΖΑ
