Του Βασίλη Κ. Μάρκου*
Τώρα που η έξαρση της αντιπαράθεσης περί τη Δικαιοσύνη υποχώρησε, είναι ευκαιρία, νηφάλια και επιστημονικά, να δούμε την ουσία των αντιθέσεων με άξονα τη γνωστή δήλωση του προέδρου του ΣτΕ.
Πρόεδρος ΣτΕ: Ο φετινός εορτασμός της 43ης επετείου από την πτώση της Δικτατορίας και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στη χώρα μας σκιάζεται, δυστυχώς, από τις συνεχιζόμενες, άνευ προηγουμένου, επιθέσεις κατά της Δικαιοσύνης και των λειτουργών της.
Από της θέσεως ταύτης ως πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, αρχαιότερος δικαστής της χώρας και πρόεδρος του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου, εκπροσωπώντας το σύνολο της ελληνικής Δικαιοσύνης καταδικάζω με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο τις παντελώς αδικαιολόγητες αυτές επιθέσεις από όπου και αν προέρχονται, επιθέσεις, οι οποίες στρέφονται ευθέως κατά του κράτους δικαίου, θεμελιώδης πυλώνας του οποίου είναι η ανεξάρτητη Δικαιοσύνη, στη μείωση του κύρους της οποίας προδήλως αποβλέπουν.
Με άκριτες ενέργειες, λοιδορίες, αδικαιολόγητους και απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς αλλά και προσβλητικούς για τους λειτουργούς της Δικαιοσύνης υπαινιγμούς περί δήθεν αρνήσεώς τους να εκπληρώσουν βασικές υποχρεώσεις τους επιχειρείται, κατά συστηματικό πλέον τρόπο, να κλονισθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών προς τη Δικαιοσύνη και τους λειτουργούς της.
ΣΧΟΛΙΟ: Από κανέναν δεν κατακρίθηκε κάποια δήθεν άρνηση να εκπληρώσουν κάποιοι δικαστές βασικές υποχρεώσεις τους. Μια τέτοια άρνηση θα ήταν η αρνησιδικία. Αντίθετα, υπάρχει η αίσθηση ότι εκπληρώνουν στο ακέραιο τις βασικές υποχρεώσεις τους. Όπως λέει ο Μαρξ: “Το δίκαιό σας είναι η θέληση της τάξης σας που αναγορεύτηκε σε νόμο, θέληση που το περιεχόμενό της καθορίζεται από τις υλικές συνθήκες ύπαρξης της τάξης σας».
Πρόεδρος ΣτΕ: Λησμονείται προφανώς ότι η δύναμις της Δημοκρατίας μας συνίσταται στην αξιοπιστία των θεσμών της, αξιοπιστία η οποία, όμως, υπονομεύεται από τέτοιου είδους ατυχείς ενέργειες.
ΣΧΟΛΙΟ: Η κριτική καθ’ εαυτή στο κράτος δικαίου, είτε καταλυτική είτε εποικοδομητική, ενδυναμώνει τους δημοκρατικούς θεσμούς, αφού επιστημολογικά ιδωμένη δεν αποτελεί παρά ενίσχυση της συστατικής για το πολίτευμα αρχής της ελευθερίας της σκέψης και του λόγου. Η κριτική ενσωματώνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργικά στο γίγνεσθαι της πολιτειακής μορφής, αφού συντελεί στη ζώσα αναπροσαρμογή των θεσμών στις τρέχουσες συνθήκες και δεν επιτρέπει στο πολιτειακό «είναι» την αντιμεταρρυθμιστική παγίωσή του. (Μιχαήλ Παρούσης: “Διαβουλευτική δημοκρατία και επικοινωνιακή ηθική”). Η άποψη του ανωτάτου δικαστού είναι ατυχής εν προκειμένω.
Πρόεδρος ΣτΕ: Οι απρόκλητες αυτές επιθέσεις κατά της Δικαιοσύνης και των λειτουργών της επιβάλλεται να παύσουν αμέσως, για να μπει ένα τέλος στην απαράδεκτη και στείρα αυτή αντιπαράθεση μεταξύ της κυβερνήσεως και της Δικαιοσύνης.
ΣΧΟΛΙΟ: Βλ. αμέσως ανωτέρω.
Πρόεδρος ΣτΕ: Προς τούτο καλώ όλα τα εμπλεκόμενα μέρη να επιδείξουν τη δέουσα αυτοσυγκράτηση πριν η ιδιαίτερα σοβαρή αυτή θεσμική κρίση που προκλήθηκε από τις επιθέσεις αυτές και οδήγησε στη θλιβερή αυτή αντιπαράθεση λάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις, με ανυπολόγιστες συνέπειες για την κοινωνική ειρήνη και συνοχή.
ΣΧΟΛΙΟ: Το πρόβλημα της κοινωνικής ειρήνης και συνοχής έγκειται στο να αισθανθεί ο καθένας ότι έχει επαρκείς και σωστούς λόγους να «συμμορφωθεί» εκουσίως με τους νόμους της Δικαιοσύνης. Για να συμβεί κάτι τέτοιο, βέβαια, πρέπει να αισθανθεί ασφαλής. Ακόμη πρέπει να είναι σίγουρος ότι όλοι ακολουθούν τις αρχές της δικαιοσύνης και ότι αν κάποιος παραβιάσει τους όρους της κοινωνικής συνεργασίας, θα υπάρχουν δυνάμεις στην κοινωνία που θα επαναφέρουν την «τάξη», τη συμμόρφωση με τους κανόνες της δικαιοσύνης. Με άλλα λόγια, δυνάμεις που θα επιφέρουν μια σταθερή ισορροπία... Μια κοινωνία που διαθέτει ένα δημόσιο αίσθημα δικαιοσύνης, διαθέτει και μια εγγενή σταθερότητα. (Rawls: Θεωρία της Δικαιοσύνης). Επομένως κατά Rawls, κανείς δεν πρέπει να έγκειται υπεράνω των όρων κοινωνικής συνεργασίας. Συμβαίνει όμως αυτό όταν το ΣτΕ αποφαίνεται περί αντισυνταγματικότητας της μείωσης των συντάξεων των δικαστών όταν οι συντάξεις όλων των συμπολιτών μας περικόπτονται; Φταίει τελικά η κυβέρνηση για την εμφάνιση φαινομένων «αποσταθεροποίησης» της κοινωνίας, ή οι δικαστές όταν παίρνουν τέτοιες αποφάσεις άραγε;
Πρόεδρος ΣτΕ: Πρέπει επιτέλους να γίνει αντιληπτό ότι το σύνταγμά μας καθορίζει με σαφήνεια τον διακριτό ρόλο και τα όρια της δράσεως μιας εκάστης των τριών λειτουργιών της Πολιτείας, τα όργανα των οποίων οφείλουν να περιορίζονται αυστηρά και μόνον στον θεσμικό ρόλο που τους επιφυλάσσει το ίδιο το σύνταγμα. Η Δικαιοσύνη σέβεται απολύτως τον θεσμικό ρόλο της νομοθετικής και εκτελεστικής λειτουργίας, απαιτεί όμως και τον ανάλογο σεβασμό του δικού της θεσμικού ρόλου. Η Δικαιοσύνη απαντά στις ακρότητες μόνον διά της άψογου επιτελέσεως από τους λειτουργούς της του υπηρεσιακού τους καθήκοντος. Σύμφωνα με το σύνταγμά μας, τα δικαστήρια είναι υποχρεωμένα να μην εφαρμόζουν νόμο το περιεχόμενο του οποίου είναι αντίθετο προς αυτό, η δε συμμόρφωση στις αποφάσεις της Δικαιοσύνης -οι οποίες εκτελούνται στο όνομα του ελληνικού λαού- είναι υποχρεωτική. Η Δικαιοσύνη όμως δεν διεκδικεί το αλάθητο των αποφάσεών της και όχι μόνον δεν αποκρούει, αλλά αντιθέτως επιδιώκει την καλοπροαίρετη επιστημονική κριτική των αποφάσεών της, η οποία αναμφισβήτητα συμβάλλει στη διαρκή βελτίωσή της. Η εποχή στην οποία ζούμε σήμερα είναι η εποχή της μεγάλης οικονομικής κρίσεως και των Μνημονίων. Είναι η εποχή της επικρατήσεως του οικονομικού επί του θεσμικού παράγοντος, η οποία έχει οδηγήσει σε πρωτοφανή υποχώρηση του κράτους δικαίου και ιδίως του κοινωνικού κράτους, σε σημείο μάλιστα που η Δημοκρατία μας να κινδυνεύει πλέον να υποκύψει οριστικά σε έναν στυγνό ολοκληρωτισμό του οικονομισμού. Η αποτελεσματική όμως αντιμετώπιση της κρίσεως αυτής προϋποθέτει τη συμπαράταξη όλων ανεξαιρέτως των δυνάμεων της δημοκρατικής μας κοινωνίας και την ενίσχυση των βασικών θεσμών του κράτους που την εκφράζουν.
ΣΧΟΛΙΟ: Τελικά για την αντιμετώπιση της κρίσεως θα πρέπει οι εξουσίες να διακρίνονται ή να βρίσκονται σε συμπαράταξη; Μήπως εννοεί λοιπόν ότι όλοι πρέπει να συμφωνούν με τις αποφάσεις και κυρίως με το κανάλι που τραβάει αυτά τα χρόνια της κρίσης η δικαστική εξουσία;
Πρόεδρος ΣτΕ: Αποτελεί επομένως πρωταρχικό καθήκον όλων μας η ενίσχυση των βασικών θεσμών του κράτους, που στηρίζουν και εκφράζουν το δημοκρατικό μας πολίτευμα και τον πνευματικό και ηθικό μας πολιτισμό. Το σύνταγμά μας ορίζει ότι οι δικαστές -στους οποίους επιβάλλει αυστηρή πολιτική ουδετερότητα- κατά την άσκηση των καθηκόντων τους απολαύουν λειτουργικής ανεξαρτησίας, υπόκεινται μόνον στο σύνταγμα και τους συνάδοντες προς αυτό νόμους και δεν εξαρτώνται ούτε δέχονται οδηγίες από τα όργανα των δύο άλλων εξουσιών. Συγχρόνως, το σύνταγμά μας θεσπίζει τις κατάλληλες εγγυήσεις για τη διασφάλιση της προσωπικής ανεξαρτησίας των δικαστών. Η αξιοπιστία των θεσμών προκύπτει από την αξιοπιστία των προσώπων τα οποία τους εκφράζουν, η δε ποιότητα της δικαιοδοτικής λειτουργίας εξαρτάται από τους συγκεκριμένους φορείς της, τους δικαστές.
Η ανεξάρτητη όμως και αμερόληπτη άσκηση του δικαιοδοτικού έργου δεν εξασφαλίζεται μόνο με τη θέσπιση των κατάλληλων εγγυήσεων, αλλά εξαρτάται κυρίως από τον ανθρώπινο παράγοντα, αυτόν που βρίσκεται στην έδρα του Δικαστηρίου, τον δικαστή. Εξαρτάται δηλαδή από το κατά πόσον αυτός διαθέτει ή όχι αυξημένο αίσθημα ευθύνης κατά την επιτέλεση του δικαστικού του καθήκοντος. Ο δικαστής πρέπει να σκέπτεται και να ενεργεί ως τρίτο πρόσωπο, να δρα, δηλαδή, κατά τρόπο αντικειμενικό και ουδέτερο και να είναι απαλλαγμένος από κάθε είδους επηρεασμό, ακόμη και από εκείνον που προέρχεται από την ατομική του ιδιοσυγκρασία.
Οι δικαστές ούτε αντιπολιτεύονται ούτε όμως και συμπολιτεύονται. Οφείλουν και πρέπει να είναι πολιτικά ουδέτεροι. Για να είναι όμως σε θέση ο δικαστής να απομονώσει τους παράγοντες αυτούς επηρεασμού του, πρέπει να διαθέτει ήθος και σθένος, δηλαδή την απαιτούμενη ψυχική δύναμη. Τα χαρακτηριστικά αυτά, τα οποία πρέπει να συγκεντρώνει ο Δικαστής συνθέτουν την εικόνα του προς τα έξω, θεμελιώνουν το κύρος του και δικαιολογούν την ιδιαίτερη θέση στην οποία τον τοποθετεί το κοινό. Βλέπετε, όπως και να το κάνουμε το να είναι κάποιος δικαστής δεν είναι απλή υπόθεση. Είναι απόφαση ζωής, αφού η ιδιότητα του δικαστή και η αναμενόμενη από αυτόν συμπεριφορά τον ακολουθούν όχι μόνο στην επαγγελματική του ζωή αλλά ακόμη και στην ιδιωτική του ζωή. Τον ακολουθούν και μετά την υποχρεωτική αποχώρησή του από την υπηρεσία με τη συμπλήρωση του ορίου ηλικίας, το ακριβές χρονικό σημείο της οποίας προσδιορίζεται από το ίδιο το σύνταγμα με απόλυτη σαφήνεια και κατά τρόπο ανεπίδεκτο αμφισβητήσεως.
ΣΧΟΛΙΟ: Έμμεση αναφορά στην Κ. Θάνου. Θα έπρεπε να την ακολουθεί η ιδιότητα του δικαστή και μετά τη συνταξιοδότησή της, σύμφωνα με τον Πρόεδρο του ΣτΕ. Δεν εξηγεί όμως γιατί θα έπρεπε να γίνεται αυτό. Μάλλον επειδή έτσι του αρέσει, κατά τη λαϊκή παροιμία με την αλεπού, σύμφωνα με την οποία «θα έχει πολλά σταφύλια φέτος, γιατί έτσι μου αρέσει» ή κατά την κοινώς γνωστή διαφήμιση με την μπίρα, την οποία επιλέγουμε «επειδή έτσι μας αρέσει».
Πρόεδρος ΣτΕ: Οφείλουμε, τέλος, να προειδοποιήσουμε ότι υπό τις παρούσες, αμιγώς μνημονιακές, συνθήκες θεωρούμε εξαιρετικά επικίνδυνο κάθε συνταγματικό πειραματισμό, ο οποίος θα οδηγούσε σε έλλειμμα δικαιοσύνης.
ΣΧΟΛΙΟ: Πρέπει να επισημανθεί ότι η σταθερότητα μιας αντίληψης δικαιοσύνης δεν σημαίνει ότι οι θεσμοί της εύτακτης κοινωνίας παραμένουν αναλλοίωτοι με το πέρασμα του χρόνου. Αντιθέτως, τόσο οι θεσμοί όσο και οι πρακτικές της εύτακτης κοινωνίας μεταβάλλονται, τροποποιούνται και προσαρμόζονται σε κάθε νέα κοινωνική περίσταση, όπου και όπως βέβαια απαιτείται. Μέσα στο πλαίσιο ενός κοινωνικού συστήματος, όπως είναι φυσικό, δρουν αποσταθεροποιητικές τάσεις απέναντι στη δικαιοσύνη. Όμως αυτές είτε διορθώνονται είτε τίθενται υπό ανεκτά όρια κάτω από την πίεση των δυνάμεων που ενεργούν μέσα στο σύστημα. Καθοριστικό ρόλο βέβαια στη διαδικασία αυτή κατέχει το αίσθημα δικαιοσύνης και κατ’ επέκταση σημαντικός είναι και ο ρόλος των ηθικών συναισθημάτων (Rawls: Θεωρία δικαίου).
Πρόεδρος ΣτΕ: Φρονούμε ότι δεν υπάρχει τίποτε πιο τραγικό για τους Έλληνες από το να στερηθούν, διά της εισαγωγής αμφιβόλου λειτουργικότητας θεσμών, της αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας, η οποία διασφαλίζεται πλήρως από το ισχύον σύνταγμα, και αυτό πρέπει να το συνειδητοποιήσουν όλες οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας.
ΣΧΟΛΙΟ: Πρέπει επιτέλους να γίνει αντιληπτό ότι το σύνταγμά μας καθορίζει με σαφήνεια τον διακριτό ρόλο και τα όρια της δράσεως μιας εκάστης των τριών λειτουργιών της Πολιτείας, τα όργανα των οποίων οφείλουν να περιορίζονται αυστηρά και μόνον στον θεσμικό ρόλο που τους επιφυλάσσει το ίδιο το σύνταγμα. Η Δικαιοσύνη σέβεται απολύτως τον θεσμικό ρόλο της νομοθετικής και εκτελεστικής λειτουργίας, απαιτεί όμως και τον ανάλογο σεβασμό του δικού της θεσμικού ρόλου (βλ. δήλωση του ίδιου του προέδρου του ΣτΕ ακριβώς ανωτέρω...).
Πρόεδρος ΣτΕ: Το υφιστάμενο συνταγματικό πλαίσιο είναι απολύτως επαρκές για να αντιμετωπισθεί η κρίσις και η αποτελεσματική λειτουργία του εξασφαλίζεται πλήρως από την ανεξάρτητο Δικαιοσύνη, η οποία και το απαιτούμενο σθένος διαθέτει αλλά και τη βούληση να πράξει ό,τι απαιτείται, όπως έχει άλλωστε αποδειχθεί με την πρόσφατη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας.
ΣΧΟΛΙΟ: Οι δικαστές ούτε αντιπολιτεύονται ούτε όμως και συμπολιτεύονται. Οφείλουν και πρέπει να είναι πολιτικά ουδέτεροι (βλ. δήλωση του ίδιου του προέδρου του ΣτΕ ακριβώς ανωτέρω...).
Πρόεδρος ΣτΕ: Με τις σκέψεις αυτές καλώ όλους τους δικαστές, ανεξαρτήτως κλάδου και βαθμού, να συνεχίσουν απερίσπαστοι, αγνοώντας τις επιθέσεις, τις προσβολές και τους πάσης φύσεως επηρεασμούς να επιτελούν, με νηφαλιότητα, σύνεση και αποφασιστικότητα, το υπηρεσιακό τους καθήκον, εντείνοντας συνεχώς τις προσπάθειές τους για μία ταχύτερη και πιο ποιοτική απονομή της δικαιοσύνης, έχοντας πάντοτε κατά νου ότι η Δικαιοσύνη είναι το τελευταίο καταφύγιο για τον αδικούμενο πολίτη.
ΣΧΟΛΙΟ: Για να δούμε την πρόσφατη νομολογία του ΣτΕ ως ύστατο καταφύγιο για τον αδικούμενο πολίτη: Συνταγματικά τα Μνημόνια, που διέλυσαν την Ελλάδα, συνταγματικό το «μαύρο» στην ΕΡΤ, συνταγματικό το PSI που διέλυσε τα ασφαλιστικά ταμεία, συνταγματικό το χαράτσι της ΔΕΗ, συνταγματικό το σύστημα επιβολής Φόρου Ακίνητης Περιουσίας (ΦΑΠ), συνταγματική η επιβολή του τέλους επιτηδεύματος, συνταγματικό το «κούρεμα» πάνω από 35% στα εφάπαξ, συνταγματικό το «κούρεμα» των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου των περίπου επτά χιλιάδων ομολογιούχων, συνταγματική και νόμιμη η παραχώρηση τουριστικών λιμένων στο ΤΑΙΠΕΔ, συνταγματική η αύξηση από 10 σε 100 ευρώ του παραβόλου για την κατάθεση των μηνύσεων, συνταγματική η περικοπή των επικουρικών συντάξεων λόγω των «εξαιρετικά δυσχερών οικονομικών συνθηκών», συνταγματική η επιβολή πρόσθετου φόρου που μπαίνει αμέσως μετά τη άσκηση εμπρόθεσμης προσφυγής, συνταγματική η περικοπή δώρων και επιδόματος αδείας, συνταγματική η παραχώρηση δημοσίου δάσους στη θέση Σκουριές, συνταγματικός ο αυτεπάγγελτος συμψηφισμός χρεών προς το Δημόσιο, συνταγματικό το σχέδιο Π.Δ. Δένδια για την απαγόρευση στην ουσία των διαδηλώσεων των πολιτών, σύμφωνα με το οποίο ο αστυνομικός διευθυντής πλέον καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο θα διαδηλώνουν οι πολίτες, συνταγματικό το πρόστιμο 400% σ’ αυτούς που δεν έχουν υποβάλει φορολογική δήλωση, συνταγματικό το κόψιμο των δώρων Χριστουγέννων και Πάσχα των συνταξιούχων, και φυσικά αντισυνταγματική η μείωση των συντάξεων των δικαστών!
*Ο Βασίλης Κ. Μάρκου είναι δικηγόρος
