ΤΟΥ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ ΚΑΛΑΒΑΣΗ*
Άλλοτε σε δροσίζουν, όπως η αρίστευση των μαθητών μας στις διεθνείς μαθηματικές ολυμπιάδες. Άλλοτε σε ανατριχιάζουν, όπως η πολλαπλή καταδίκη της Ηριάννας. Σκιές αντιφατικές, ευδιάκριτες ή συγκεχυμένες, ανάλογα με το φόντο των γεγονότων. Όψεις της γνώσης. Εκδοχές της κρίσης.
Διάχυση σκιών στον καυτερό Ιούλιο, οι ιστορίες των θυμάτων του. Το πνιγμένο προσφυγόπουλο στη θάλασσα του Σκαραμαγκά. Δεν ερχόταν από τη θάλασσα, αλλά από το κέντρο φιλοξενίας. Η πλευρά της είδησης. Η πλευρά της πραγματικότητας. Οι ένοχοι στο παρασκήνιο. Η ενοχή παντού, κυρίως στα θύματα. Αναπάντητα, ηθικά ερωτήματα. Όπως με το παπόρι με τα ναρκωτικά.
Γιορτή της Μεταπολίτευσης στη σκιά της προδοσίας της Κύπρου. Ο φάκελος, η ανάμνηση του «Δεν ξεχνώ». Επιστροφή των νεκρών στρατιωτών έπειτα από μισό αιώνα. Συνομιλίες συνεχίζονται για να μην καταλήγουν πουθενά. Δεν καταλήγουν, για να συνεχίζονται κάπου. Ευθύνες στον διεθνή συντονιστή. Στον φάκελο.
Διαλύεται η κριτική άποψη από την υψηλή θερμοκρασία της διαστρέβλωσης και της συκοφαντίας. Λίγες οι σκιερές γωνιές με τη δροσιά του διαλόγου, με τις εύλογες αποστάσεις από την προπαγάνδα. Ένθεν κακείθεν.
Σαν ιδρώτας κυλάει ο απόηχος της σιωπής των πολιτών. Εκείνων που περηφανεύονται, εκείνων που ταπεινώνονται, εκείνων που σαρκάζουν. Εκείνων που σιωπηλά αγωνιούν και αγωνίζονται. Για να γίνουν καλύτερα τα πράγματα. Οι σχέσεις. Ή, έστω, οι συνθήκες των σχέσεων ανάμεσα σε γείτονες και γειτόνισσες. Ανάμεσα στην Τουρκία και τη Γερμανία. Ανάμεσα στην Τουρκία. Ανάμεσα στην Παλαιστίνη και το Ισραήλ. Ανάμεσα στην Παλαιστίνη. Ανάμεσα στον Τραμπ και τον Πούτιν, πλάι στον Κιμ που παίζει με τον πύραυλο. Ανάμεσα στα κανάλια της ΕΡΤ και στα ιδιωτικά.
Συμβολισμοί και πραγματικά πρόσωπα δύσκολα διαχωρίζονται, όταν η Ιστορία είναι ακόμη νωπή. Συγχέονται μέσα στον καύσωνα η τόλμη με τα στερεότυπα, η αθωότητα με τη σκοπιμότητα, η είδηση με την κατασκευή της. Μιντιοπάθεια.
Στη σκιά της πολιτικής, η επιστήμη. Δίπλα στη μέτρηση του προβλεπόμενου, η κατανόηση του απρόβλεπτου. Η περιέργεια για την ερμηνεία εκείνου που ακόμη δεν έχει λεχθεί. Η πριγκίπισσα των μαθηματικών, η Ιρανή Μαριάμ Μιρζαχάνι ηττήθηκε στα 40 της από τον καρκίνο. Πρώτη και μοναδική γυναίκα που κατέκτησε το μέγιστο μαθηματικό βραβείο Fields. Η σιωπή, τόσο σεβαστή από τον μαθηματικό κόσμο, τη συνόδευσε. Πεπεισμένη πως πολλές άλλες γυναίκες θα δεχτούν ανάλογες αναγνωρίσεις τα επόμενα χρόνια. «Ήταν ιδιοφυΐα; Ναι. Αλλά επίσης κόρη, μητέρα και σύζυγος». Σκιές στην καθαρότητα.
Τα κοινωνικά φαινόμενα είναι πολύπλοκα. Δεν εξαντλούνται στις περιγραφές όσων τα επιθυμούν ή και όσων τα φοβούνται. Όπως με τη γνώση και τη δημιουργία. Δύσκολο να τις χωρέσεις σε υπουργικές εγκυκλίους και σε οργανισμούς. Ξεπερνούν τα όρια των διατυπώσεων και των σχημάτων τους. Σαν τις σκιές των ανθρώπων, το ύψος τους μεταβάλλεται από τη θέση του ήλιου. Και θολώνει από τις ενδιάμεσες παρεμβολές.
Στη σκιά των εμπρηστικών εκκλήσεων για έγερση ενός δυναμικού φοιτητικού κινήματος κατά του εκπαιδευτικού νομοσχεδίου, φαίνεται να αποκαθίσταται η ακαδημαϊκή τάξη, η συμμετοχική διοίκηση και η δημοκρατική λειτουργία στα ελληνικά πανεπιστήμια. Έξι μόνον ΑΕΙ ήθελε η τρόικα στη χώρα μας. Το μοντέλο Γαβρόγλου, η τρίτη προσπάθεια. Ανέχεται, δεν επιβάλλεται στην πολυπλοκότητα. Αντιστρέφει τον προσανατολισμό της εκπαίδευσης. Από τη συγχώνευση στην περιφερειακότητα. Παρά τις αδυναμίες. Και τις κάποιες επιπλέον σκιές. Της παθογένειας και των πιέσεων.
Αντανακλάσεις παρωχημένων σκιών η καθαρευουσιάνικη δύναμις και το ηυξημένο αίσθημα ευθύνης στα χείλη του δικαστή, ανήμερα της Αποκατάστασης της Δημοκρατίας. Διαθλάσεις ενός τρωθέντος κύρους στη σκιά του μιντιακού παρασόλ. Φοβούνται την κοινωνική κριτική. Τρέφουν την κοινωνική φοβία. Όπως η φοβία για τα μαθηματικά. Και για την Ηριάννα. Μειώνουν τη βαρύτητα της παρουσίας τους στην ανθρώπινη σκέψη, την κοινωνική οργάνωση, τον πολιτισμό. Στη σκιά του καύσωνα μιας ακόμη συγκυρίας, φωτογραφισμένης χωρίς την εξέλιξή της.
Ο Φραγκίσκος Καλαβάσης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
