Πριν λίγες μέρες πραγματοποιήθηκε μία συναυλία με γνωστούς καλλιτέχνες στο πλαίσιο του «όλοι μαζί μπορούμε», με σκοπό τη συλλογή τροφίμων για τη βοήθεια των ανθρώπων που έχουν ανάγκη. Με αυτόν τον τρόπο οι εθελοντές θεωρούν ότι μπορούν να αντιμετωπιστούν τα μείζονα κοινωνικά προβλήματα, όπως είναι αυτό της φτώχειας και της κοινωνικής ανισότητας. Είναι όμως αυτή η πραγματικότητα και τελικά «μπορούμε όλοι μαζί»;
Πριν διεισδύσουμε στις θεωρητικές αντιφάσεις της προαναφερθείσας δράσης, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι ο εθελοντισμός (π.χ. «όλοι μαζί μπορούμε») εντάσσεται στα πλαίσια της κοινωνίας των πολιτών. Πιο συγκεκριμένα, τις τελευταίες δεκαετίες ολοένα και περισσότεροι ακαδημαϊκοί και πολιτικοί κύκλοι υποστηρίζουν ότι η ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών διευρύνει τη δημοκρατία και προασπίζει τα δικαιώματα των πολιτών, προσδίδοντας στον εθελοντισμό και στις «αυτόνομες δράσεις» των ιδιωτών εξ ορισμού θετικό πρόσημο.
Μάλιστα στην κυρίαρχη ακαδημαϊκή ανάλυση, η κοινωνία πολιτών είναι όλος ο δημόσιος χώρος που εκτείνεται ανάμεσα στο νοικοκυριό (χωρίς να το περιλαμβάνει) και το κράτος (χωρίς να το περιλαμβάνει). Από την προαναφερθείσα διατύπωση γεννιούνται μία σειρά ζητημάτων που μας βοηθάνε να διαφωτίσουμε το ζήτημα του εθελοντισμού και της κοινωνίας των πολιτών και να το συνδέσουμε με ιστορικούς μετασχηματισμούς που εντείνονται τις τελευταίες δεκαετίες. Χαρακτηριστικά, η κοινωνία των πολιτών, έγινε ξανά δημοφιλής έννοια στα τέλη του 20ου αιώνα, και κυρίως μετά την κατάρρευση της σοβιετικής ένωσης, όπου ο νεοφιλελευθερισμός ηγεμόνευσε, και -όπως ειπώθηκε- ήρθε το τέλος της ιστορίας. Με αυτόν τον τρόπο και μέσα σε αυτές τις συνθήκες ηγεμονίας του νεοφιλελευθερισμού γεννήθηκαν νέα αφηγήματα από τους κυρίαρχους κύκλους όπως αυτά των μεταπολιτικών και μεταδημοκρατικών διευθετήσεων, που υποστηρίζουν ότι στις σύγχρονες κοινωνίες δεν υπάρχουν ταξικές διαιρέσεις, αλλά μόνο άτομα που ανταγωνίζονται για την επίτευξη των δικών τους σκοπών.
Σε αυτό το πλαίσιο κάθε μηχανισμός συλλογικής διαχείρισης των κοινωνικών ζητημάτων υπονομεύθηκε από τους νεοφιλελεύθερους ιδεολογικούς μηχανισμούς, με αποτέλεσμα να προωθηθεί η διεύρυνση της κοινωνίας των πολιτών και του εθελοντισμού. Με αυτόν τον τρόπο λοιδορήθηκαν και στην ελληνική περίπτωση τα κόμματα αλλά και η μεταπολίτευση η οποία ενοχοποιείται από τους θεωρητικούς του νεοφιλελευθερισμού ως μία περίοδος όπου οι Έλληνες ζούσαν πάνω από τις δυνατότητες τους. Μάλιστα στην ελληνική βιβλιογραφία η κοινωνία των πολιτών παρουσιάζεται ως ατροφική λόγω του υπερδιογκωμένου κράτους αλλά και της κομματοκρατίας, όπως οι εκσυγχρονιστές αναφέρουν. Η στοχοποίηση των κομμάτων για δεκαετίες από τα κυρίαρχα αφηγήματα έχει σαν αποτέλεσμα την γέννηση αντιπολιτικών τάσεων και την επικράτηση του κοινωνικού αυτοματισμού, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να βυθίζονται στον ατομικό τους μικρόκοσμο και να επέλθει μία εποχή αποϊδεολογικοποίησης και αποστροφής της πολιτικής.
Επιπλέον, η στοχοποίηση του κράτους δεν είναι καθόλου ουδέτερη αλλά εξυπηρετεί συγκεκριμένες ιδεολογικές στοχεύσεις και συμφέροντα. Χαρακτηριστικά, το κράτος δεν είναι ένας ουδέτερος μηχανισμός διευθέτησης των κοινωνικών ζητημάτων ούτε η ενσάρκωση του ορθού διαφωτιστικού λόγου όπως υποστήριζαν οι κλασικοί θεωρητικοί του φιλελευθερισμού, αλλά είναι ο υλικός τόπος συμπύκνωσης των ταξικών συμφερόντων, όπως αναφέρει ο Πουλαντζάς. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο στοχοποιήθηκε το μεταπολεμικό κράτος στις δυτικές κοινωνίες και η μεταπολίτευση, επειδή ακριβώς στον γενικό συσχετισμό δύναμης οι τάξεις των εργαζομένων και των μισθωτών είχαν κερδίσει μέσω των αγώνων τους πολύ σημαντικά δικαιώματα για έναν αξιοπρεπή βίο. Οπότε η κοινωνία των πολιτών δεν γεννήθηκε εξ ουρανού ούτε είναι εκτός του κράτους όπως υποστηρίζουν οι νεοφιλελεύθεροι, αντιθέτως διαρθρώνεται μέσα σε δοσμένες ιστορικές σχέσεις, καθώς αναδύθηκε και προωθήθηκε σε μία εποχή όπου οι κυρίαρχοι κύκλοι πολεμούσαν (και συνεχίζουν να πολεμούν) το κοινωνικό κράτος. Από τα παραπάνω γίνεται αντιληπτό ότι η κοινωνία των πολιτών και ο εθελοντισμός δεν αποσκοπούν εξ ορισμού σε «αγαθούς σκοπούς» αντιθέτως με όχημα την κοινωνία των πολιτών υπάρχουν κοινωνικές τάξεις που ωφελούνται και άλλες που αντί να διευρύνουν τα δικαιώματά τους, τα χάνουν. Άρα από τα προαναφερθέντα, αντιλαμβανόμαστε ότι θεωρήσεις του τύπου «όλοι μαζί μπορούμε» είναι ιδεολογικά αφηγήματα του νεοφιλελευθερισμού, ο οποίος σε επίπεδο λόγου προωθεί την καθολικότητα των δικαιωμάτων, αλλά σε πρακτικό επίπεδο οξύνει τις κοινωνικές αντιθέσεις και τις ανισότητες, σχετικοποιώντας ακόμη και το δικαίωμα σε έναν αξιοπρεπή βίο. Για αυτόν τον λόγο ο εθελοντισμός εντάσσεται στα βασικά ιδεολογικά όπλα του νεοφιλελευθερισμού, καθώς ιδιωτικοποιεί τα κοινωνικά προβλήματα, με έναν διαχειριστικό τρόπο την στιγμή που το κράτος πρόνοιας με τις θεσμικές προστασίες υπέρ των αδυνάμων, αποδομείται από τις ίδιες κοινωνικές τάξεις που προωθούν τις λογικές του όλοι μαζί μπορούμε.
Η ιδιωτικοποίηση των κοινωνικών υποθέσεων σημαίνει ουσιαστικά ότι τα μείζονα ζητήματα, όπως η φτώχεια, δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται σε ένα αυστηρό θεσμικό πλαίσιο, όπου οι κυβερνήσεις θα δημιουργούν συστηματικούς μηχανισμούς προστασίας των κοινωνικά αδύναμων, αλλά αντιθέτως στην εσωτερική λογική του νεοφιλελευθερισμού η αντιμετώπιση της φτώχειας και των άλλων πολύ σημαντικών κοινωνικών ζητημάτων επαφίεται στην βούληση του εκάστοτε ιδιώτη, με αποτέλεσμα να επικρατεί η αβεβαιότητα και να φυσικοποιούνται στις συνειδήσεις των ανθρώπων η εκμετάλλευση και ο κοινωνικός αυτοματισμός. Σε μία εποχή όπου οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονται ολοένα και περισσότερο και το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 90% του παγκόσμιου πλούτου, είναι άτοπο να ισχυρίζονται οι ίδιες κοινωνικές τάξεις που αποσαθρώνουν τα εργατικά δικαιώματα, ότι «όλοι μαζί μπορούμε».
Εν κατακλείδι, σε μία εποχή όπου οι κυρίαρχες τάξεις πολεμούν κάθε συλλογική διεκδίκηση η Αριστερά θα πρέπει να ταχθεί κατά των λογικών του φιλανθρωπισμού, και να προωθεί την αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων με ταξικό πρόσημο. Άλλωστε όπως σημείωσε ο Εδουάρδο Γκαλεάνο: «Δεν πιστεύω στη φιλανθρωπία, πιστεύω στην αλληλεγγύη. Η φιλανθρωπία είναι κατακόρυφη, άρα είναι ντροπιαστική. Πηγαίνει από πάνω προς τα κάτω. Η αλληλεγγύη είναι οριζόντια. Σέβεται τον άλλο και μαθαίνεις από αυτόν. Έχω πολλά να μάθω από άλλους ανθρώπους».
Αντιλιάν Κοτζάι, μέλος Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ
