Της Χριστίνας Ευθυμιάτου*
Ο νόμος για την αλλαγή στο καθεστώς της ανακύκλωσης (εναλλακτικής διαχείρισης) απορριμμάτων βρίσκεται σε διαδικασία διαβούλευσης (δημόσια και με φορείς) έναν χρόνο τώρα. Έχει δε πλέον κατατεθεί για την τελική νομοτεχνική επεξεργασία στην Επιτροπή της Βουλής, με προοπτική να προχωρήσει άμεσα για ψήφιση. Στο μεταξύ διάστημα εμφανίζονται αρκετά δημοσιεύματα που σχολιάζουν το νομοσχέδιο.
Θετικό κατ' αρχήν το γεγονός ότι τα ΜΜΕ (και κατ' επέκταση η κοινωνία) ασχολούνται με την ανακύκλωση. Πράγματι, αξίζει η συζήτηση να μπει στην καθημερινότητά μας επειδή ακριβώς, χάρη στην ανακύκλωση, το μεγάλο πρόβλημα των απορριμμάτων στη χώρα μας μπορεί να αναδειχθεί σε πρόκληση και λύση. Αν η αληθινή ανακύκλωση, δηλαδή η διαλογή από τους πολίτες και η ξεχωριστή συλλογή ανακυκλώσιμων προϊόντων, αποκτήσει τα επόμενα χρόνια τον ρόλο που της πρέπει, βάσει και του νέου Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Απορριμμάτων.
Αξίζει όμως να τίθενται τα θέματα στην αληθινή τους βάση:
* Γιατί η «επιχείρηση ανακύκλωση» δεν είναι μια «αθώα» εθελοντική πράξη. Ο τομέας της ανακύκλωσης τζιράρει στη χώρα περίπου 1 δισ. ευρώ. Τα δε τέλη της εναλλακτικής διαχείρισης συσκευασιών και άλλων προϊόντων που πληρώνουμε όλοι ως καταναλωτές ξεπερνούν τα 50 εκατ. ευρώ ετησίως, ενώ οι αποδόσεις της ανακύκλωσης των δημοτικών αποβλήτων δεν ξεπερνούν σήμερα το 6% κατά μέσον όρο.
* Γιατί η δημόσια συζήτηση οφείλει κατ' αρχήν να απαντάει στα ζητούμενα των πολιτών και όχι μόνο όσων επιχειρούν στον τομέα.
Ιδιαίτερα αξίζει να ξεκαθαρίζεται μέσα από τον δημόσιο διάλογο ο νέος (ισχυροποιημένος) ρόλος που προδιαγράφεται για τους πρωτοβάθμιους ΟΤΑ της χώρας, αλλά και τους φορείς της κοινωνίας μέσα από το νομοσχέδιο, το οποίο έρχεται ως επιστέγασμα σειράς νομοθετικών ρυθμίσεων τα τελευταία δύο χρόνια σχετικά με τα (αποκεντρωμένα σε επίπεδο δήμων) Τοπικά Σχέδια Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, τα Πράσινα Σημεία και τις Πράσινες Γωνιές, το Ηλεκτρονικό Μητρώο Αποβλήτων, αλλά και τον καινούργιο Νόμο για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία.
Μέσα από όλα τα παραπάνω και τον προετοιμαζόμενο Νόμο, οι αρμοδιότητες των ΟΤΑ στον τομέα της εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων ενισχύονται. Γιατί είναι ακριβώς οι ΟΤΑ, μέσα από τα τοπικά τους σχέδια, που καλούνται να οργανώσουν διαφορετικά και αποτελεσματικά την ανακύκλωση, ώστε να εξασφαλίσουν ότι το 50% τουλάχιστον των απορριμμάτων θα διαχωρίζονται στην πηγή μέχρι το 2020, επιτυγχάνοντας έτσι τους στόχους του νέου (2015) Εθνικού Σχεδιασμού για τα Απορρίμματα, σε συνεργασία και με τη συμμετοχή των πολιτών.
Συμμετοχή πολιτών σημαίνει ότι θα οργανωθούν έτσι οι δήμοι, ώστε οι πολίτες να μπορούν να αποθέτουν τα καθαρά ανακυκλώσιμα, χωριστά σε τέσσερα τουλάχιστον ρεύματα (γυαλί, μέταλλο, πλαστικό, χαρτί - χαρτόνι) που θα οδηγούνται σε μονάδες ανακύκλωσης. Ως σημαντική πηγή για την εξοικονόμηση των πολύτιμων και απειλούμενων με εξάντληση πρώτων υλών και για την τροφοδοσία των ντόπιων βιομηχανιών.
Για τον σκοπό αυτό συντάχθηκαν, από τα μέσα του 2015 μέχρι τα τέλη του 2016, τα Τοπικά Σχέδια Διαχείρισης Απορριμμάτων όλων των δήμων της χώρας και προωθήθηκαν προς τις Περιφέρειες, ώστε να αποτελέσουν τη βάση για αναθεώρηση των Περιφερειακών Σχεδιασμών (ΠΕΣΔΑ). Μάλιστα αναμένεται να δοθεί άμεσα η δυνατότητα επικαιροποίησής τους με βάση το νομοθετικό πλαίσιο, όπως εξελίχθηκε (με εξασφαλισμένους τους πόρους για μελέτες ωρίμανσης των σχεδιαζόμενων έργων).
Με το νομοσχέδιο της ανακύκλωσης δίνεται, για πρώτη φορά ξεκάθαρα, η δυνατότητα αυτόνομης οργάνωσης της ανακύκλωσης από τους ΟΤΑ. Μέχρι τώρα, η εμπλοκή των ΟΤΑ για τη διαλογή στην πηγή γινόταν σε συνεργασία με τα Συλλογικά ή Ατομικά Συστήματα που έχουν οργανώσει οι παραγωγοί συσκευασιών και άλλων προϊόντων (ΣΣΕΔ και ΑΣΣΕΔ). Μάλιστα οι ισχύουσες συμβάσεις επιβάρυναν τους δήμους (και συνακόλουθα τους πολίτες) με το κόστος συλλογής και μεταφοράς των ανακυκλώσιμων. Με απλά λόγια, πολίτες και δήμοι πλήρωναν δεύτερη φορά για την οργάνωση της ανακύκλωσης (όπως είπαμε ήδη, πληρώνουμε όλοι μας το τέλος της ανακύκλωσης μέσα στην τιμή των προϊόντων που αγοράζουμε). Χωρίς επιπλέον να επιτυγχάνονται και οι στόχοι της ανακύκλωσης.
Με την καινούργια νομοθεσία καθορίζεται σαφώς ότι η εναλλακτική διαχείριση των δημοτικών αποβλήτων συσκευασιών θα μπορεί να οργανώνεται αυτοτελώς και από τους ΟΤΑ Α' Βαθμού, εφόσον το επιλέξουν, ώστε να προσαρμόζεται στις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών, να ωφελούνται οι δήμοι άμεσα από τα έσοδα της πώλησης των ανακυκλώσιμων, και να εξοικονομούνται πόροι για τον δήμο, τους εργαζόμενους, αλλά και τους πολίτες. Σ' αυτή την περίπτωση, οι δραστηριότητες των ΟΤΑ στηρίζονται και ελέγχονται από τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ). Αξίζει εδώ να τονιστεί ότι ο ΕΟΑΝ δεν είναι κρατικός φορέας, αλλά ΝΠΙΔ, εποπτευόμενο από το υπουργείο Περιβάλλοντος, και στο ενδεκαμελές Δ.Σ. του συμμετέχουν εκπρόσωποι της ΚΕΔΕ, της Κεντρικής Ένωσης Επιμελητηρίων, αλλά και των περιβαλλοντικών οργανώσεων.
Αλλά και στην περίπτωση που οι δήμοι επιμείνουν στο υφιστάμενο μέχρι σήμερα πλαίσιο της συνεργασίας με τα ιδιωτικά συστήματα των παραγωγών, η νομοθετική πρόβλεψη είναι για συμβάσεις στις οποίες μπορούν πλέον να καθορίζονται ανταλλάγματα, όχι μόνο σε εξοπλισμό -όπως ίσχυε μέχρι σήμερα- αλλά και σε χρηματικό αντίτιμο, έτσι ώστε να ελαφρυνθεί το κόστος των δήμων, να εξασφαλιστούν πόροι για νέες θέσεις εργασίας, αλλά και να μειωθούν βαθμιαία οι απαιτήσεις από τους πολίτες.
Προβλέπονται επίσης στο νομοσχέδιο κίνητρα για τους πολίτες και τους δήμους να συμμετάσχουν στην ανακύκλωση και να έχουν μια ανταπόδοση από τη συμμετοχή τους.
Παράλληλα, ενθαρρύνονται πρωτοβουλίες στην ανακύκλωση από φορείς κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, συλλόγους, συνεταιρισμούς και κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, εφόσον αυτό προβλέπεται στα Τοπικά Σχέδια Διαχείρισης Αποβλήτων (ΤΣΔΑ).
Οι προβλέψεις του Νομοσχεδίου για την ενίσχυση του ρόλου της Αυτοδιοίκησης συμπληρώνονται, τέλος, από μια ρύθμιση που «πονάει», αλλά απαιτείται για τη διασφάλιση των απαραίτητων κονδυλίων για την ανακύκλωση. Μία από τις δυσλειτουργίες του τρόπου οργάνωσης μέχρι τώρα είναι ότι παρατηρήθηκε υπέρμετρη συσσώρευση αποθεματικών στα Συστήματα. Οι εισφορές, δηλαδή, που κατέβαλαν οι παραγωγοί (και που τελικά έχουν μετακυλιστεί στη τιμή των προϊόντων και άρα στον ίδιο τον καταναλωτή) δεν χρησιμοποιήθηκαν για τις απαραίτητες υποδομές ανακύκλωσης, αλλά κρατήθηκαν στις τράπεζες ως αποθεματικά για το μέλλον(!).
Οι πόροι αυτοί δεν μπορεί, πλέον, ιδιαίτερα σε μια χώρα σε κρίση, να παραμένουν σε τραπεζικά αποθεματικά. Πρέπει να διατεθούν για τις κρίσιμες ανάγκες της διαχείρισης των αποβλήτων, κυρίως προς ΟΤΑ Α’ βαθμού και τους φορείς κοινωνικής αλληλέγγυας οικονομίας. Είναι μια σημαντική πρόβλεψη του νομοσχεδίου, που εκτιμάται ότι τροφοδοτεί και αντιδράσεις, αλλά για την οποία αξίζει ως Πολιτεία και πολίτες να επιμείνουμε.
* Η Χριστίνα Ευθυμιάτου είναι χημικός μηχανικός, μέλος του Δ.Σ. του ΕΟΑΝ και των Οικολόγων Πράσινων
Προβλέπονται στο νομοσχέδιο κίνητρα για τους πολίτες και τους δήμους να συμμετάσχουν στην ανακύκλωση και να έχουν μια ανταπόδοση από τη συμμετοχή τους
ΜΟΤΟ 2
Συμμετοχή πολιτών σημαίνει ότι θα οργανωθούν έτσι οι δήμοι ώστε οι πολίτες να μπορούν να αποθέτουν τα καθαρά ανακυκλώσιμα χωριστά, σε τέσσερα τουλάχιστον ρεύματα (γυαλί, μέταλλο, πλαστικό, χαρτί - χαρτόνι) που θα οδηγούνται σε μονάδες ανακύκλωσης
