Κοντεύουμε να κλείσουμε τη δεύτερη αξιολόγηση και η γραμμή Σόιμπλε δεν φαίνεται ν’ ανταποκρίνεται στην απομείωση του χρέους, ενώ το ΔΝΤ παίζει το δικό του παιχνίδι. Οι θεσμοί και το ΔΝΤ ακολουθούν τη «λογική των αριθμών», δίνουν προτεραιότητα στη δημοσιονομική πειθαρχία, επιμένουν στη γραμμή λιτότητας και υποβαθμίζουν τα κοινωνικά κριτήρια.
Ωστόσο, τα παιχνίδια αυτά δεν σχετίζονται με τυχαίες οικονομικές και πολιτικές επιλογές, αλλά με την ευρύτερη φιλοσοφία του νεοφιλελευθερισμού που κυριαρχεί στη Δύση. Και αυτή έχει φέρει σε οικονομική ασφυξία εκατομμύρια εργαζομένων (ιδιαίτερα στις χώρες που δεν έχουν οικονομική ηγεμονία), που προηγουμένως είχαν εγκλωβιστεί στις «δαγκάνες» της χειραγώγησης, την οποία συστηματικά προωθούσε και προωθεί η ύστερη καπιταλιστική κοινωνία.
Και πολύ σωστά η παρούσα ελληνική κυβέρνηση αγωνίζεται για αντίμετρα, αφού προσπαθεί να διασώσει ένα minimum κοινωνικών κριτηρίων. Και πολύ σωστά ένας αντικειμενικός αναλυτής της όλης κατάστασης -όταν μάλιστα την προσεγγίζει κοινωνιολογικά- συμπεραίνει ότι πίσω απ’ όλο το παιχνίδι κρύβεται η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία που υποβαθμίζει τον αξιακό προσανατολισμό της κοινωνίας (τα πάντα καταλήγουν «αγοραία») και που δεν μπορεί ν’ αντιμετωπιστεί από πολιτικές δυνάμεις, όπως π.χ. η Νέα Δημοκρατία. Σ’ αυτό το σημείο ακριβώς υπάρχει ένα πλεονέκτημα σε σύγχρονες μη δογματικές αριστερές δυνάμεις, που αναζητούν -παρ’ όλες τις αδυναμίες τους- μια άλλη πραγματικά κοινωνική προοπτική πέρα απ’ τις αυστηρές δημοσιονομικές πειθαρχίες. Οι «εργαλειακές» ρυθμίσεις επί των δημοσιονομικών ζητημάτων είναι δευτερευούσης σημασίας υπόθεση. Πρωτεύουσες είναι οι αρχικές θεμελιακές επιλογές.
Ακόμα και για τον δισεκατομμυριούχο χρηματιστή Τζ. Σόρος ο ακραίος νεοφιλελευθερισμός είναι λανθασμένη πολιτική και έχει αποτύχει, φέρνοντας μεγάλες κοινωνικές ανισορροπίες και κινδύνους για το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας και κοινωνίας (όπως αναλύει στο βιβλίο του "Η κρίση του παγκόσμιου καπιταλισμού). Ζώντας το «σύστημα» «από τα μέσα» ο συστημικός Σόρος έχει καταλήξει ότι "οι αγορές δεν αυτορρυθμίζονται" (παραπέμπει στη θεωρία του «περί αντανάκλασης»: η οικονομική πραγματικότητα αντανακλά τις ακραίες επιθυμίες και τις οικονομικά κυριαρχικές τάσεις των “πρωταγωνιστών”) και υπάρχει "σοβαρή ανάγκη να αναπτυχθεί το μη αγοραίο τμήμα της κοινωνίας" ακριβώς για να αμυνθεί ενάντια στις ακραίες πολιτικές του φονταμενταλισμού της αγοράς! Με άλλα λόγια, πιστεύει στην ανάπτυξη των κοινωνικών κριτηρίων και στην επίτευξη άλλων κοινωνικών ισορροπιών, αναγκαίων για μια πραγματικά ελεύθερη (σύμφωνα με τα δικά του κριτήρια) και ανοιχτή κοινωνία. Στο παραπάνω βιβλίο αναφέρει με λεπτομέρειες παραδείγματα καταστρεπτικών αποτελεσμάτων όταν κυριαρχεί ο άκρατος νεοφιλελευθερισμός, βασιζόμενος σε προσωπικές εμπειρίες.
Φυσικά, δεν συμφωνώ με τον Σόρος στη συνολική του άποψη περί διατήρησης του καπιταλισμού, ωστόσο τον αναφέρω διότι είναι ένα δείγμα τεκμηριωμένης κριτικής του νεοφιλελευθερισμού «από τα μέσα». Δεν μιλά ένας αριστερός ιδεολόγος ή ένας αρνητής του καπιταλισμού, αλλά ένας ρεαλιστής επιχειρηματίας και χρηματιστής, που έχει κερδίσει ποικιλοτρόπως τα πλείστα όσα από το «σύστημα», αλλά που ταυτοχρόνως έχει την ειλικρίνεια να παραδέχεται τα αδιέξοδά του. Σε τελευταία ανάλυση, συνηγορεί στην αναζήτηση μιας άλλης οικονομικής πολιτικής και ενός άλλου προσώπου του καπιταλισμού. Και σ’ αυτό το σημείο ενδεχομένως να πρέπει να θυμηθούμε το πνεύμα του βιβλίου του Χάμπερμας "Επικοινωνιακή πράξη", σύμφωνα με το οποίο οι «παίκτες» της δυναμικής κοινωνικής πραγματικότητας πρέπει να βρουν έναν τρόπο να επικοινωνήσουν μεταξύ τους με όρους κοινωνικής λειτουργικότητας ώστε να πετύχουν τελικά βιώσιμες κοινωνικές διευθετήσεις μέσα από τις υπαρκτές συγκρούσεις των επιμέρους συμφερόντων τους.
Μήπως, λοιπόν, και τα επιτελεία των θεσμών και του ΔΝΤ πρέπει να λάβουν υπ’ όψη τους «κριτικές από τα μέσα»; Μήπως πρέπει να πάψουν να δίνουν προτεραιότητα στα κριτήρια της τραπεζικής κερδοφορίας και να αρχίσουν να στέργουν στα αιτήματα πολιτικών δυνάμεων που αναζητούν μια άλλη βιώσιμη κοινωνική προοπτική, βιώσιμη για τη συνολική πορεία του «σκάφους» και όχι μόνο για πολύ λίγους κερδοσκόπους;
* Ο Φίλιππος Νικολόπουλος είναι δρ Κοινωνιολογίας, πρώην επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης
