Οι άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) αποτελούν τον βασικό μοχλό διεθνοποίησης και ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας τις τελευταίες δεκαετίες. Συγκεκριμένα οι σημαντικές αλλαγές που συντελέστηκαν τις τελευταίες δεκαετίες στη βασική δομή της διεθνούς οικονομίας, η απελευθέρωση της κίνησης του διεθνούς κεφαλαίου, οι αλλαγές που έχουν επέλθει στον παραγωγικό μηχανισμό του πραγματικού τομέα της οικονομίας έχουν καταστήσει τις ΑΞΕ μία από τις βασικές συνιστώσες που προσδιορίζουν το επίπεδο ανάπτυξης των εθνικών οικονομιών.
Έλεγχος των ΑΞΕ από τις μητρικές εταιρείες
Καλό θα ήταν, αρχικά, να οριοθετήσουμε την έννοια των άμεσων ξένων επενδύσεων δίνοντας έναν ορισμό. Οι ΑΞΕ ορίζονται ως επενδύσεις οι οποίες συνδυάζουν μια μακροχρόνια σχέση και ένα διαρκές ενδιαφέρον και έλεγχο μιας «οντότητας» μιας οικονομίας (αυτόνομου εξωτερικού επενδυτή ή συγγενούς επιχείρησης), με μια εγχώρια επιχείρηση μιας άλλης οικονομίας, διαφορετικής από αυτής που χρησιμοποιεί ως έδρα ο αυτόνομος επενδυτής, είτε αυτός είναι εγχώρια είτε θυγατρική επιχείρηση.
Στην περίπτωση των ΑΞΕ ο επενδυτής ασκεί σημαντική επιρροή στη διοίκηση της εγχώριας επιχείρησης της άλλης οικονομίας. Φορείς των ΑΞΕ δύνανται να είναι ιδιώτες επενδυτές, θεσμικοί επενδυτές, ιδιωτικές επιχειρήσεις.
Η άμεση ξένη επένδυση περιλαμβάνει τη μεταφορά πέρα από τα εθνικά σύνορα ενός πακέτου διακριτών -αλλά ταυτόχρονα συμπληρωματικών- παραγωγικών εισροών. Οι εισροές αυτές είναι είτε υλικές είτε άυλες. Το σύνολο αυτών των εισροών είναι αναγκαίο για την επιτυχή πραγματοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας και της εμπορικής διάθεσης του προϊόντος.
Οι άμεσες ξένες επενδύσεις (ΑΞΕ) συνεπάγονται τη μεταφορά κεφαλαίων, τεχνολογίας και ανθρώπινου δυναμικού σε ξένες χώρες, με αποτέλεσμα να θεωρείται η στρατηγική με τους υψηλότερους κινδύνους.
Οι άμεσες ξένες επενδύσεις συνήθως αναλαμβάνονται από τις πολυεθνικές επιχειρήσεις (η συνολική δραστηριότητα μιας πολυεθνικής επιχείρησης διενεργείται σε παγκόσμια κλίμακα με την ίδρυση θυγατρικών εταιρειών σε χώρες του εξωτερικού), χωρίς όμως να αποκλείεται η ανάληψη τέτοιου είδους επενδυτικής δραστηριότητας από άλλες επιχειρήσεις, από μεμονωμένους ιδιώτες επενδυτές ή από θεσμικούς επενδυτές.
Η έννοια του ελέγχου είναι κεντρική στον ορισμό των άμεσων ξένων επενδύσεων. Ο έλεγχος ασκείται όχι μόνο μέσω πλειοψηφικής συμμετοχής στο μετοχικό κεφάλαιο της θυγατρικής εταιρείας, αλλά και με συμμετοχή μειοψηφίας. Το καθοριστικό σημείο του ελέγχου βρίσκεται στον βαθμό που η μητρική εταιρεία επηρεάζει τη διαδικασία και τα κριτήρια λήψεως αποφάσεων της θυγατρικής.
Η μητρική εταιρεία, ακόμη και με συμμετοχή μειοψηφίας στη θυγατρική, δύναται να διατηρεί αποτελεσματικό και ουσιαστικό έλεγχο επί της θυγατρικής, εφόσον είναι ο αποκλειστικός προμηθευτής του πακέτου των τεχνολογικών εισροών και της τεχνογνωσίας οργάνωσης και συντονισμού της αποτελεσματικής συλλειτουργίας των διαφορετικών πόρων που απαιτούνται για την παραγωγική διαδικασία.
Επί της ουσίας έλεγχος είναι η δυνατότητα της μητρικής εταιρείας να καθορίζει τη συμπεριφορά και τις επιλογές της θυγατρικής σε μια σειρά ζητήματα στρατηγικής σημασίας. Στη διεθνή βιβλιογραφία είναι γενικά αποδεκτό ότι η κατοχή ενός ποσοστού 25% του κεφαλαίου της θυγατρικής είναι αναγκαία ώστε να ασκείται αποτελεσματικός έλεγχος από τη μητρική.1
Αύξηση των επενδύσεων αναμένεται το 2017
Η διερεύνηση της ποσοτικής και γεωγραφικής εξέλιξης των ΑΞΕ σε πλανητικό επίπεδο την περίοδο 2010-2016 αποτελεί μια πρώτη -αλλά σημαίνουσα- ματιά σχετικά με το πώς διαμορφώνονται οι καταστάσεις στην παγκόσμια οικονομία μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης και του τρόπου που αντέδρασε η παγκόσμια κοινότητα προκειμένου να την αντιμετωπίσει. Για να έχουμε μια γενικότερη εικόνα των εξελίξεων των ΑΞΕ (εισροές) παραθέτουμε τη Γραφική Παράσταση 1 με στοιχεία που αφορούν τις ΑΞΕ την περίοδο 2005-2015.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση διέκοψε την ανοδική πορεία των ΑΞΕ (2007-2008). Επανήλθε η ανοδική πορεία (2009 - 2011). Το 2012 ήταν περίοδος σταθερότητας. Ακολούθησε νέα περίοδος μείωσης (2013 - 2014). Το 2015 εκ νέου σημαντικότατη αύξηση, ενώ το 2016 παρατηρείται μικρή μείωση και το 2017 αναμένεται εκ νέου αύξηση.
Το 2016 ήταν το έτος που εμφανίστηκαν ισχυροί γεωπολιτικοί κίνδυνοι και έντονη πολιτική αβεβαιότητα, γεγονότα που επηρέασαν την οικονομική δραστηριότητα σε παγκόσμιο επίπεδο. Επίσης το 2015 ήταν πολύ μειωμένα τα κέρδη των πολυεθνικών επιχειρήσεων, γεγονός που συνέβαλε και στην κάμψη των δραστηριοτήτων τους (Γραφική Παράσταση 2).
Οι εξελίξεις σε πλανητικό επίπεδο την περίοδο 2010-2016 με κάθε λεπτομέρεια παρουσιάζονται στον Πίνακα 1.
Συγχρόνως, στον ίδιο Πίνακα 1 παρουσιάζονται οι εξελίξεις των ΑΞΕ (εισροών) τόσο κατά γεωγραφικό περιφερειακό διαμέρισμα όσο και με βάση τον στατιστικά αποδεκτό διαχωρισμό ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών. Στον Πίνακα 2 παρουσιάζονται οι αντίστοιχες εξελίξεις των ΑΞΕ (εκροών).
Το προσεκτικό διάβασμα των στοιχείων δεν μας επιτρέπει να εκφράσουμε την άποψη περί σημαντικών αλλαγών στο μέχρι τώρα «πλαίσιο» εξέλιξης των ΑΞΕ, τόσο σε πλανητικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Όπως συνέβαινε ήδη από τη δεκαετία του 1980,2 ο κύριος όγκος των ΑΞΕ (εισροών και εκροών) κινούνταν μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών.
Έτσι και σήμερα (2016): το 57,2% των εισροών των ΑΞΕ σε παγκόσμιο επίπεδο οδηγείται στις ανεπτυγμένες οικονομίες, ενώ αντίστοιχα το 72,25% των εκροών, πάντοτε σε παγκόσμιο επίπεδο, κατευθύνεται από τις ανεπτυγμένες οικονομίες στον υπόλοιπο κόσμο. Δηλαδή διατηρείται η τάση εκροής ΑΞΕ στον υπόλοιπο κόσμο από τις ανεπτυγμένες οικονομίες. Δεν θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά, δεδομένου ότι, όπως έχουμε αναφέρει, φορείς των ΑΞΕ είναι οι πολυεθνικές επιχειρήσεις, οι οποίες, στη μεγαλύτερη πλειονότητά τους, ανήκουν σε χώρες των ανεπτυγμένων οικονομιών.
Εκείνο που αξίζει, πάντως, να σημειωθεί είναι η σταθεροποίηση του ρυθμού εισροής ΑΞΕ στην Κίνα. Παραλλήλως θα πρέπει να σημειωθεί η αύξηση του ρυθμού εκροών ΑΞΕ της Κίνας προς τις υπόλοιπες χώρες του πλανήτη (συμπεριλαμβανομένων των ανεπτυγμένων χωρών της Δύσης).
Η εξέλιξη αυτή αποτυπώνει με σαφήνεια όχι την αδυναμία της κινεζικής οικονομίας ως χώρου υποδοχής ΑΞΕ, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Δηλώνει την ενσωμάτωση μεγάλου μέρους της παραγωγής και της τεχνολογίας των δυτικών πολυεθνικών στην εγχώρια παραγωγή και την επιλογή της κινεζικής ηγεσίας, αφού αισθάνεται πως έχει δημιουργήσει μια ευρεία βιομηχανική - τεχνολογική βάση, να στρέψει την προσοχή της σε εκροές ΑΞΕ μέσω των οποίων επιχειρεί να καλύψει επιλεκτικά τα τεχνολογικά και ενεργειακά της ελλείμματα.
Υπό μία έννοια δηλώνεται ότι η Κίνα, αργά αλλά σταθερά, γίνεται ολοκληρωτικός παίκτης στις παγκόσμιες αγορές. Η αντίληψη που θεωρεί την Κίνα σε δύσκολη θέση επειδή δεν δέχεται ΑΞΕ με τον ίδιο ρυθμό όπως τα προηγούμενα έτη δείχνει άγνοια της πραγματικότητας.
Έχει μεγάλο ενδιαφέρον να ειπωθεί ακόμη ότι σχεδόν το ένα δεύτερο το παγκοσμίων ΑΞΕ (εισροών) κατευθύνεται σε εξαγορές και συγχωνεύσεις και το άλλο μισό στη δημιουργία νέου φυσικού κεφαλαίου (greenfield investment). Συγκεκριμένα το 93,7% των ΑΞΕ που εισρέουν στις ανεπτυγμένες οικονομίες πραγματοποιούνται μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων, η δημιουργία νέου φυσικού κεφαλαίου (εξ αρχής) πραγματοποιείται κατά 66,7% στις αναπτυσσόμενες οικονομίες και μόνο το 30% στις ανεπτυγμένες οικονομίες.
1 Για μια σφαιρική αντιμετώπιση όλων αυτών των ζητημάτων δες: Κώστας Μελάς - Γιάννης Πολλάλης, “Παγκοσμιοποίηση και Πολυεθνικές Επιχειρήσεις”, εκδόσεις Παπαζήση, 2005.
2 Δες, Κ. Μελάς, “Παγκοσμιοποίηση”, εκδόσεις Εξάντας 1998.
