Live τώρα    
16°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
13.4°C17.6°C
3 BF 66%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
10.9°C15.9°C
1 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Σποραδικές νεφώσεις
15 °C
9.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C14.7°C
2 BF 77%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
15 °C
13.0°C14.5°C
1 BF 75%
ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ / Ελευθερία αλλά και υπευθυνότητα
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ / Ελευθερία αλλά και υπευθυνότητα

Η πρόσφατη δημόσια συζήτηση που προκλήθηκε από την ποινική δίωξη κατά γνωστής συγγραφέως για παράβαση του αντιρατσιστικού νόμου εξαιτίας κειμένου της περιορίστηκε στην αντιπαράθεση για το αν ο ρατσιστικός λόγος είναι δικαίωμα και αν η αντιρατσιστική νομοθεσία περιορίζει την ελευθερία της έκφρασης. Έτσι σημαντικές παράμετροι του ζητήματος έμειναν εκτός του δημόσιου λόγου.

Ας ξεκινήσουμε από τη θέση ότι στην ελευθερία της έκφρασης εντάσσεται ακόμη και ο χαρακτηρισμένος ως ρατσιστικός λόγος, με την αυτονόητη αίρεση ότι αυτός δεν στρέφεται εναντίον ενός συγκεκριμένου προσώπου αλλά “διαχέεται”. Στην περίπτωση αυτή είναι λοιπόν αυτονόητο ότι προστατεύονται ακόμη και μισαλλόδοξες απόψεις, είτε αυτές στρέφονται εναντίων των θρησκειών είτε εναντίον πολιτικών αντιπάλων είτε οπαδών μιας ομάδας κ.λπ.

Τελειώνει εδώ το ζήτημα; Όχι, γιατί σημαντικές παράμετροι μένουν εκτός δημόσιας συζήτησης. Το ποιος μιλάει είναι κεντρικό. Είναι το ίδιο να μιλάει ρατσιστικά ένας βουλευτής (π.χ. της Χρυσής Αυγής), ένας ιερέας, ένας αστυνομικός ή άλλος δημόσιος λειτουργός και το ίδιο ένας απλός πολίτης (π.χ. ένα μέλος της Χ.Α. ή ένας αρθρογράφος);

Ένας δημόσιος λειτουργός έχει φυσικά το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, όταν όμως δεν ασκεί τα δημόσια καθήκοντά του. Αν ο ιερέας έβγαζε το ράσο, θα μπορούσε ως ιδιώτης να αρθρογραφεί ελεύθερα. Όσο όμως είναι ιερέας και δεν υπάρχει χωρισμός Εκκλησίας - κράτους, δεν μπορεί να λέει ρατσιστικές ανοησίες. Άρα λοιπόν το ερώτημα που θα έπρεπε να τεθεί με μεγαλύτερη έμφαση είναι το εξής: Γιατί ο αρθρογράφος και όχι ο ιερέας ή ο πολιτικός;

Το παραπάνω μας φέρνει και στα ασαφή όρια της διάκρισης μεταξύ λόγου και πράξης. Ναι, ο λόγος έχει (και) επιτελεστική λειτουργία, είναι δηλαδή μέρος της πράξης. Είναι όμως αυτή αιτία ποινικοποίησής του; Στη σημερινή συγκυρία -καθώς δεν πρέπει να αναζητούμε διαχρονικές λύσεις και διαχρονικές απαντήσεις στα ζητήματα αυτά- αρκεί να αναγνωριστεί από τον νόμο και να διωχθεί εξαιτίας της επιτελεστικότητάς του ο (ρατσιστικός) λόγος του κράτους, όχι των ιδιωτών.

Επανερχόμαστε έτσι στην προηγούμενη θέση. Διαφορετικό βαθμό επιτελεστικής λειτουργίας έχει ο θεσμικός δημόσιος λόγος και διαφορετικό αυτός ενός απλού πολίτη. Ο πρώτος υποκινεί, γιατί είναι λόγος του κράτους, ενώ ο δεύτερος μπορεί να υποκινήσει.

Το ζήτημα των ορίων της ελευθερίας του λόγου δεν είναι φυσικά μόνο νομικό ή θεωρητικό. Έχει και μια άμεση πρακτική διάσταση. Η εν λόγω συγγραφέας -όπως και κάθε ρατσιστής ή ισλαμόφοβος- θεωρεί ότι επιτελεί μια θαρραλέα πράξη γιατί «λέει τα πράγματα με το όνομά τους» και «σπάει τα στερεότυπα», ακόμη και αν τελικά απλώς αναπαράγει μια (εισαγόμενη) μισαλλόδοξη άποψη, χωρίς καμία πρωτοτυπία, και δημιουργεί νέες γενικεύσεις και φοβίες.

Το θάρρος και η παρρησία έχουν μια μακρά ιστορία ήδη από την αθηναϊκή δημοκρατία, όπου αφορούσαν τη δυνατότητα του να μιλάει κανείς ελεύθερα απέναντι στην εξουσία. Μόνο που οι σύγχρονοι μισαλλόδοξοι δεν μιλούν απέναντι στην εξουσία, αλλά απέναντι σε μειονότητες, οι οποίες υπόκεινται ήδη σε πολλαπλούς αποκλεισμούς. Σε τέτοιες περιπτώσεις, όταν βρισκόμαστε σε θέση ισχύος και είμαστε με τη μεριά της πλειονότητας, ενώ ο λόγος μας θα μπορούσε να πυροδοτήσει περαιτέρω ρατσισμό και αποκλεισμό, είναι μία άλλη έννοια που θα έπρεπε να χαρακτηρίζει τις δημόσιες παρεμβάσεις μας: η υπευθυνότητα.

Αυτό σημαίνει ότι η ελευθερία της έκφρασης θα πρέπει να συνοδεύεται από την ευθύνη απέναντι σε ομάδες οι οποίες αντιμετωπίζουν ήδη τον ρατσισμό των πολλών και τις οποίες μπορεί να βλάψουμε μέσω των λόγων μας.

Αντί της ποινικής δίωξης, η οποία προκαλεί την εύλογη αντίδραση στους υπερασπιστές της ελευθερίας της έκφρασης, η ανάδειξη της ανευθυνότητας που χαρακτηρίζει αντίστοιχες δημόσιες πρακτικές -πόσω μάλλον όταν στηρίζονται σε λανθασμένα ιστορικά δεδομένα- δίνει δυνατότητες για πιο αποτελεσματικό περιορισμό του φοβικού λόγου. Ο αντιρατσισμός δεν θα ηγεμονεύσει με τα δικαστήρια. Η υπεράσπιση των δικαιωμάτων χρειάζεται ταυτόχρονα παρρησία και υπευθυνότητα.

* Ο Χρήστος Ηλιάδης είναι πολιτικός επιστήμονας και γενικός γραμματέας της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL