Live τώρα    
23°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
23 °C
22.0°C25.2°C
3 BF 51%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.8°C25.4°C
2 BF 41%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
20 °C
19.9°C21.6°C
4 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
21 °C
20.4°C20.8°C
2 BF 68%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.9°C24.0°C
0 BF 33%
Μητρότητα και ιδεολογήματα: / Μητρότητα και ιδεολογήματα: Σκέψεις πέρα από το ρομαντικό και το ειδυλλιακό
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Μητρότητα και ιδεολογήματα: / Μητρότητα και ιδεολογήματα: Σκέψεις πέρα από το ρομαντικό και το ειδυλλιακό

Η κοινωνική αναπαράσταση και αποδοχή των γυναικών αποτέλεσε (κι ώς ένα σημείο εξακολουθεί να αποτελεί) κοινό διαπολιτισμικό χαρακτηριστικό: Οι γυναίκες υπήρξαν στο πλαίσιο της πατριαρχίας είτε φορείς του κακού και της αμαρτίας, οι αυτουργοί των συμφορών της κοινωνίας (δηλαδή των ανδρών), μιαρές και σκοτεινές, είτε ζωοδότρες, ιερές και απαραβίαστες, αγνές και ιδιόκτητες, α-σεξουαλικές και κρυμμένες.

Το κορμί τους, πεδίο εξουσιαστικών σχέσεων και σχέσεων υποτέλειας, ήταν πάντοτε το ίδιο βρώμικο όσο και αγιασμένο, ανάλογα με τις συνθήκες, και η μήτρα τους πηγή ζωής για την ανθρωπότητα, αλλά και διαχρονικών δεινών και δεσμών για το φύλο τους.

Η αναπαραγωγή του είδους υπήρξε η παγίδα στην οποία βρέθηκαν πιασμένες από τη χαραυγή του πολιτισμού, παγίδα που ο ασφυκτικός της χαρακτήρας μεταβαλλόταν ανάλογα με τις κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες. Η βιολογική ικανότητα της αναπαραγωγής, η μητρότητα δηλαδή, επιβλήθηκε ως ο μοναδικός γυναικείος προορισμός.

Κάθε άλλη δυνατότητα παρέμβασης στη δημόσια σφαίρα της ζωής τους αφαιρέθηκε, όπως αφαιρέθηκε και η ολότητα της έννοιας «άνθρωπος», που τελικά ταυτίστηκε αποκλειστικά με τους άνδρες. Κάθε άρνηση αυτού του προορισμού σήμαινε κοινωνική απαξίωση ή απόρριψη, ακόμα και για λόγους ανεξάρτητους από τη θέληση της γυναίκας. «Στείρα», «άκληρη» «γέρμα» κ.ά. σήμαινε την ισόβια καταδίκη, αφού στείρες, γέρμες, ήταν μόνον οι γυναίκες.

Η «φυσικότητα» της μητρότητας, η άρνηση του κοινωνικού της περιεχομένου, κράτησε τη μισή ανθρωπότητα έξω από τις αποφάσεις που την αφορούσαν, φυλακίζοντάς την μέσα στο ίδιο της το σώμα. Ταυτόχρονα, δημιούργησε το σχήμα δημόσιο ίσον ανδρικό και ιδιωτικό ίσον γυναικείο, ενώ απέκλεισε τους άνδρες από την πατρότητα με το ουσιαστικό, κοινωνικό της περιεχόμενο (οι ίδιοι δεν έχουν ώς σήμερα αντιληφθεί το μέγεθος ούτε το κόστος αυτής της απώλειας).

Έτσι εκατομμύρια γυναίκες στη διάρκεια της ιστορικής εξέλιξης έγιναν μητέρες χωρίς τη δυνατότητα διαφορετικής επιλογής και εκατομμύρια πέθαναν στην προσπάθεια εκπλήρωσης αυτού που τους παρουσιαζόταν ως «μοναδικός, φυσικός προορισμός» ή «πεπρωμένο». Το βασικότερο όμως ήταν πως στη μητρική ιδιότητα βασίστηκε ο μύθος της γυναικείας «κατωτερότητας».

Σύμφωνα με τους κατασκευαστές του, η ύπαρξη θηλυκών γεννητικών οργάνων και λειτουργιών αποτελεί «φυσικό μειονέκτημα», που έλκει την καταγωγή του από τον ζωικό κόσμο κάνοντας τις γυναίκες αδύναμες κι εξαρτημένες. Η φύση λοιπόν είναι αυτή που έχει καταδικάσει τις γυναίκες σε αιώνια κατωτερότητα και οι γυναίκες οφείλουν, εξαιτίας της μήτρας τους, να παραμένουν δέσμιες της αναπαραγωγικής τους λειτουργίας. Ποια/ος μπορεί να τα βάλει με τη φύση;

Καταλήγουμε, συνεπώς, στο συμπέρασμα - κλειδί της πατριαρχικής ιδεολογίας: Οι αναπαραγωγικές δυνατότητες των γυναικών τις προσδιορίζουν ως όντα των οποίων μόνον η σεξουαλικότητα και η αναπαραγωγή διαρθρώνουν την ύπαρξή τους, σε αντίθεση με τους άνδρες, που είναι κοινωνικά «πρόσωπα» με πολλαπλούς και περίπλοκους σκοπούς. Με δυο λόγια ο τρόπος παρουσίασης της μητρότητας και η κοινωνική αποδοχή της περνάει διαχρονικά φιλτραρισμένη από την πατριαρχική κοινωνική συνείδηση.

Οι γυναίκες μοιάζουν να αποδέχονται το πλήθος των πατριαρχικών ιδεολογημάτων που περιβάλλουν τη μητρότητα και για μακρύ χρονικό διάστημα είχαν/έχουν αναλάβει τη μεταβίβασή τους από γενιά σε γενιά. Σύμφωνα με αυτά οι γυναίκες ολοκληρώνονται μόνον αποκτώντας παιδιά, ανατρέφοντάς τα κ.λπ. Η άντληση ικανοποιήσεών τους πρέπει να προέρχεται από τα παιδιά και μόνον. Οι ανάγκες τους επιβάλλεται να ταυτίζονται με αυτές των παιδιών.

Η συνύπαρξη κι ο περιορισμός (μητέρων και παιδιών) στον ιδιωτικό χώρο είναι αυτονόητη υποχρέωση κ.λπ. Από τα ανωτέρω ιδεολογήματα γίνεται προφανής η ιστορικά μόνιμη, διαρκής, μητρική παρουσία στον ιδιωτικό χώρο και τα παιδιά, ενώ η πατρική εμφανίζεται φευγαλέα, «περιφερειακή» κι απόμακρη.

Προφανής γίνεται και η διαδικασία εσωτερίκευσης, αφομοίωσης και ταύτισης των πατριαρχικών προταγμάτων που συνδέονται με τη μητρότητα εκ μέρους των γυναικών. Πρόκειται για γεγονός που διαιωνίζεται ιστορικά και πολιτισμικά σε όλα τα κοινωνικοοικονομικά συστήματα. Θα περιμέναμε πως θα υποχωρούσαν, τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες του 21ου αιώνα. Όμως, το φαινόμενο συνεχίζεται. Και δεν φταίει η κρίση, όπως κάποιες/οι ισχυρίζονται.

Στη χώρα μας, για παράδειγμα, το πλέγμα αυτό των ιδεολογημάτων έχει κωδικοποιηθεί και διατυπωθεί επίσημα αρκετά νωρίτερα, ήδη από το 1993, από την ίδια την ελληνική Βουλή, με συμφωνία μάλιστα όλων των κομμάτων, στο επαίσχυντο πόρισμά της για το δημογραφικό.

* Η Μαρία Γκασούκα είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL