Είναι ολοφάνερο ότι η πολιτική λιτότητας στην Ευρωζώνη δίνει προτεραιότητα στην επιτυχή δημοσιονομική προσαρμογή των χωρών που έχουν σοβαρό πρόβλημα δημοσίου χρέους αδιαφορώντας για τις αλυσιδωτές αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία και την κοινωνία.
Τούτο σημαίνει ότι δίνεται προτεραιότητα στα κέρδη του χρηματοπιστωτικού κατεστημένου (ευρωπαϊκού και διεθνούς), απ' το οποίο ουσιαστικά εξαρτώνται όλες οι κυβερνήσεις της Ευρωζώνης, ακόμη και οι πιο ισχυρές, και αδιαφορία για τον απλό εργαζόμενο. Η αγοραστική δυνατότητα του μέσου πολίτη, ιδιαίτερα των νοτίων χωρών, έχει μειωθεί σημαντικά, όμως το εγκαθιδρυμένο σύστημα κερδίζει. Η «εισαγόμενη ανάπτυξη» (συμπεριλαμβανομένων και των μεγάλων «συγχρηματοδοτούμενων» έργων από την Ευρωπαϊκή Ένωση) ήδη έπαιξε τον «παγιδευτικό» ρόλο της, αφού οι χώρες υπερχρεώθηκαν μπαίνοντας σ’ έναν κύκλο αυξημένης κατανάλωσης, αναντίστοιχο με τις παραγωγικές τους δυνατότητες (χαρακτηριστική η περίπτωση της Ελλάδας).
Ήδη με την κρίση του 2008, που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και με ευθύνη των εκεί ελεγκτικών μηχανισμών και κέντρων αξιολόγησης, το διεθνές χρηματοπιστωτικό κατεστημένο έχασε σημαντικά κέρδη. Με τα δικά του κριτήρια και προτεραιότητες, κάποιος «έπρεπε να πληρώσει τον λογαριασμό», εκτός απ' αυτό. Κι αυτός ο «κάποιος» ήταν χώρες όπως η Ελλάδα, υπερχρεωμένες, με μειωμένες παραγωγικές δυνατότητες και όχι με ισχύ, όπως οι βιομηχανικές χώρες του Βορρά.
Με το Μνημόνιο του Μαΐου 2010 (που φυσικά και δεν ήταν η μοναδική λύση) η Ελλάδα υποχρεώθηκε να πληρώσει τους πιστωτές της, αφού εισήλθε στον ευρωπαϊκό μηχανισμό στήριξης με όλες τις δεσμεύσεις που επέβαλε το ΔΝΤ. Από εκεί και ύστερα άρχισε η επώδυνη περιπέτεια στο όνομα της δημοσιονομικής προσαρμογής, με το χρέος να έχει μετατραπεί πλέον από χρέος προς ιδιώτες («αγορές») σε χρέος προς κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εμπλεκομένου πλέον και του Ευρωπαίου φορολογούμενου). Συνεπώς το πράγμα περιεπλάκη και τα κακόπιστα επιτελεία χρησιμοποίησαν και τα «υποτιθέμενα» συμφέροντα του Ευρωπαίου πολίτη, που δεν υποχρεούται να «πληρώνει» τις οικονομικές και πολιτικές αδυναμίες της Ελλάδας εις το διηνεκές.
Όταν λοιπόν ασκείται αυστηρή κριτική (και πολύ σωστά) στη συμφωνία της Μάλτας όσον αφορά τα επιπλέον μέτρα που αποφασίστηκαν για τη δημοσιονομική προσαρμογή της Ελλάδας, δεν πρέπει να μας διαφεύγουν το βάθος και η περιπλοκή αυτών των δεσμεύσεων που έχουν γονατίσει τη χώρα. Φυσικά η ευθύνη δεν πέφτει απλώς στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝ.ΕΛΛ., αλλά κυρίως στα παλιά κόμματα εξουσίας που έβαλαν τη χώρα σ' αυτή την οδυνηρή περιπέτεια και που δεν μπόρεσαν ποτέ να θεμελιώσουν ένα αποτελεσματικό και αξιοκρατικό κράτος το οποίο θα μπορούσε να σταθεί επιτυχώς και με σταθερότητα εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωρύεται η αξιωματική αντιπολίτευση, αλλά δεν νομίζουμε ότι θα μπορούσε να τα καταφέρει καλύτερα.
Αυτό που θα μπορούσε δικαίως να χρεωθεί στον ΣΥΡΙΖΑ, κατά την άποψή μου, είναι ότι υποσχέθηκε πολύ περισσότερα απ' όσα μπορούσε να πραγματοποιήσει. Το άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ ελπίδων που έδωσε και έργων του για την αποτίναξη της επιτροπείας της τρόικας (ή των θεσμών) υπήρξε αρκετά μεγάλο. Στο πρώτο κρίσιμο εξάμηνο του 2015 δεν μπόρεσε με επιτυχία να εξουδετερώσει την πίεση των πιστωτών και άρχισε να πληρώνει συμβιβασμένος την ήττα του (κάτι που παραδέχτηκε κι ο ίδιος ο Γ. Βαρουφάκης). Και η ματαίωση ελπίδων σ’ αυτή την κρίσιμη κατάσταση δηλητηριάζει ανεπανόρθωτα το αγωνιστικό φρόνημα του λαού.
Το αποτέλεσμα είναι η πλατιά κοινωνική απορρύθμιση, που ξεπερνά «νούμερα, χρέη, καταβολές δόσεων, δημοσιονομικές ρυθμίσεις» και άλλα συναφή. Στο όνομα της «κατά παραγγελία δημοσιονομικής πειθαρχίας» πλήττεται η καρδιά του κοινωνικού σώματος, τη στιγμή που αυτό έχει ανάγκη από πειστικές ηγετικές πρωτοβουλίες, έμπνευση και όραμα για να αντιπαλέψει τις ακραίες νεοφιλελεύθερες πολιτικές του διεθνούς χρηματοπιστωτικού κατεστημένου.
* Ο Φίλιππος Νικολόπουλος είναι πρώην επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης
