Η μονομερής έμφαση στον αριθμό των τουριστικών αφίξεων οδήγησε κατά το παρελθόν, μεταξύ άλλων, και στη μονομερή αντίληψη της τουριστικής πολιτικής, η οποία προσανατολίστηκε κυρίως προς τις δραστηριότητες προβολής, δημοσίων σχέσεων και μάρκετινγκ και εις βάρος των ολιστικών πολιτικών ένταξης του τουρισμού στο σύνολο της οικονομίας.
Η δυναμική αύξηση των αφίξεων τα τελευταία χρόνια, στον βαθμό που η ζήτηση εκλαμβάνεται ως δεδομένη, ενδέχεται να προκαλεί εφησυχασμό αδρανοποιώντας τα αναπτυξιακά ανακλαστικά. Να οδηγεί δηλαδή στην αναπαραγωγή πολιτικών μονομερούς προσέγγισης, με αποτέλεσμα να διατηρούνται ακόμα ανενεργές πολιτικές με στόχο την ουσιαστική αναβάθμιση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων του.
Συγχρόνως όμως η δυναμική αύξηση των αφίξεων συνιστά και μία μοναδική ευκαιρία, καθώς αναδεικνύει την πολύπλευρη σημασία του τουρισμού προς την κατεύθυνση υποκίνησης πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων για το σύνολο της οικονομίας και για τη δημιουργία στέρεων βάσεων για τη μελλοντική ανάπτυξη ενός από τους δυναμικότερους πυλώνες της οικονομικής δραστηριότητας.
Προϋπόθεση για την πραγμάτωση αυτών είναι η τουριστική πολιτική να αντιμετωπιστεί με μία ευρύτερη οπτική, η οποία θα υπερβαίνει τη μονομερή έμφαση στις αφίξεις και θα αποκαθιστά την ισορροπία μεταξύ των τριών επιπέδων όπου εμφανίζονται τα οικονομικά αποτελέσματα του τουριστικού φαινομένου: α) των αφίξεων, β) των εγχώριων κλαδικών διασυνδέσεων, γ) των δραστηριοτήτων που συνδέονται με την αντιμετώπιση της χώρας όχι μόνο ως χώρας υποδοχής, αλλά και ως χώρας αποστολής τουριστών, τελικών και ενδιάμεσων αγαθών και υπηρεσιών.
Το σημείο αφετηρίας και η δυναμική καθενός εκ των ανωτέρω τριών επιπέδων διαφοροποιούνται σημαντικά. Συγχρόνως οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους είναι σχετικά περιορισμένες. Η δυναμική αύξηση του αριθμού των αφίξεων τουριστών από το εξωτερικό στην Ελλάδα δεν συνοδεύεται από ανάλογη αύξηση της τουριστικής δαπάνης και των εσόδων, ενώ η αξιοποίηση του τουρισμού για εμπλοκή της ελληνικής οικονομίας στην κάλυψη της διεθνούς τουριστικής ζήτησης είναι περιορισμένη.
Ασφαλώς ο αριθμός των αφίξεων, ως αφετηριακό μέγεθος, έχει κρίσιμη σημασία. Καθώς όμως η τουριστική δαπάνη και τα έσοδα δεν ακολουθούν τη δυναμική των αφίξεων, τίθενται ερωτήματα για τα αίτια της απόκλισης. Η ερμηνεία αποδίδεται κυρίως στη μείωση της διάρκειας παραμονής, στις χαμηλότερες τιμές, στη μετατόπιση προς επισκέπτες χαμηλότερου εισοδήματος, στον ανταγωνισμό κ.ά. Ωστόσο για μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση θα πρέπει να υπάρξει αναζήτηση και προς την κατεύθυνση των αιτιών δομικού χαρακτήρα, δηλαδή στις ασθενείς εγχώριες κλαδικές διασυνδέσεις.
Η μεγιστοποίηση της συνολικής (άμεσης και έμμεσης) συμβολής του τουρισμού αφορά το σύνολο των κλάδων της οικονομίας. Ως εκ τούτου υπερβαίνει προσεγγίσεις που αντιμετωπίζουν το θέμα ως ζήτημα μόνο ορισμένων κλάδων, κυρίως αυτών που συνδέονται με την άμεση και την τελική ζήτηση.
Η αναβάθμιση της διασύνδεσής του και με άλλους κλάδους της οικονομίας, τόσο μέσω κάλυψης της τελικής όσο και της ενδιάμεσης ζήτησης, αναμένεται να έχει θετικά αποτελέσματα στην παραγόμενη προστιθέμενη αξία και στην απασχόληση σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Έτσι θα αμβλυνθεί και το ζήτημα της εποχικότητας, αφού οι θετικές επιπτώσεις θα κατανέμονται σε όλη τη διάρκεια του έτους.
Επιπλέον η πληρέστερη αξιοποίηση του εξωστρεφούς χαρακτήρα του τουρισμού, μέσα από την υπέρβαση της προσέγγισης της χώρας αποκλειστικά, ή κυρίως, ως χώρας υποδοχής τουριστών, και την αναβάθμιση της εμπλοκής της ελληνικής οικονομίας στη διεθνή τουριστική αγορά, δηλαδή με την αξιοποίηση αυτού που θα μπορούσε να ονομαστεί «ο τουρισμός των άλλων», συνιστά ένα ακόμη πεδίο οικονομικού ενδιαφέροντος.
Είναι προφανές ότι τέτοιοι στόχοι είναι φιλόδοξοι και έχουν αυξημένο βαθμό δυσκολίας. Συγχρόνως όμως είναι και αποδοτικότεροι, καθώς διευρύνεται ο χώρος της αγοράς, επιμηκύνεται η περίοδος της ζήτησης, μειώνεται ο κίνδυνος από δυσμενείς πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις σε επιμέρους γεωγραφικές περιοχές.
Στην ουσία πρόκειται για ένα ανώτερο επίπεδο ανάπτυξης της οικονομίας και προϋποθέτει ολιστικές προσεγγίσεις: ποιοτική αναβάθμιση, διαφοροποίηση, ποσοτική διεύρυνση και γεωγραφική επέκταση της προσφοράς. Συνεπώς ο τουρισμός θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα πεδίο για εφαρμογή πολυδιάστατων αναπτυξιακών πολιτικών· σε διαφορετική περίπτωση απεμπολούνται οι αναπτυξιακές δυνατότητες που προσφέρει.
*Ο Ευάγγελος Νικολαΐδης διδάσκει Πολιτική Οικονομία του Αγροτικού Τομέα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
