O Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως κατά το 1821, Γρηγόριος Ε', δεν απολαμβάνει την απόλυτη και καθολική αποδοχή των Ελλήνων. Γεννημένος στη Δημητσάνα, συντηρητικός, έχοντας ζήσει τις ακρότητες των Τουρκαλβανών μετά την αποτυχία του ελληνικού επαναστατικού κινήματος του 1770 στον Μοριά, το οποίο είχε υποδαυλιστεί από τους Ρώσους που το εγκατέλειψαν με τις πρώτες δυσκολίες, έσπευδε πάντα να συνιστά στους Έλληνες φρόνηση και να υπονομεύει κάθε ανάλογη κίνηση. Λίγους μήνες πριν από την έκρηξη της επανάστασης είχε αφορίσει τους Σουλιώτες που πολεμούσαν στο πλευρό του Αλή Πασά εναντίον των Τούρκων, ενώ παλαιότερα είχε αφορίσει και τον Ρήγα Φεραίο.
Όταν εξερράγη η επανάσταση στην Μολδοβλαχία, συνέταξε και έστειλε σε όλες τις επαρχίες, τρία πατριαρχικά έγγραφα μέσω των οποίων αποκηρυσσόταν η επανάσταση, αφοριζόταν ο Υψηλάντης και ελύοντo του όρκου των τα μέλη της Φιλικής Εταιρίας. Σύμφωνα με την άποψη των περισσοτέρων Ελλήνων ιστορικών, αναγκάστηκε να το κάνει προκειμένου να γλιτώσει από τη σφαγή τους Έλληνες της Πόλης. Τελικά δεν απέφυγε το μένος του σουλτάνου Μαχμούτ Β' και απαγχονίστηκε στο Φανάρι, ανήμερα το Πάσχα, στις 10 Απριλίου του 1821. Παρ' όλο που ο παροξυσμός του σουλτάνου αλλά και πλήθους άλλων Τούρκων της Κωνσταντινούπολης, είχε εκδηλωθεί από τις αρχές Μαρτίου, όταν έφτασαν οι πρώτες πληροφορίες για την επανάσταση και κάποιες ελληνικές ακρότητες στην Μολδοβλαχία και ο πατριάρχης δεχόταν έντονες παροτρύνσεις να εγκαταλείψει την Πόλη, αποφάσισε να παραμείνει πιστεύοντας ότι έτσι θα προστάτευε καλύτερα τον ελληνικό πληθυσμό. Διακινδύνευσε για τους ομοεθνείς και τους ομοθρήσκους του και το πλήρωσε με τη ζωή του. Τιμώντας τη μνήμη του η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία τον ανακήρυξε άγιο και εθνομάρτυρα. Τον τίμησε όμως και η πλειοψηφία του ελληνικού λαού. Δεν υπάρχει πόλη της Ελλάδος χωρίς κάποια οδός της να φέρει το όνομά του.
Την ίδια εποχή σεϊχουλισλάμης στην Πόλη, θρησκευτικός ηγέτης δηλαδή των μουσουλμάνων, ήταν ο Χατζή Χαλήλ εφέντης από το γένος των Αλφερανιδών. Ο σουλτάνος, που είχε πανικοβληθεί από τις φήμες για την έκταση της επανάστασης και υπό την πίεση των απειλητικών διαδηλώσεων που οργανώνονταν από ουλεμάδες, άλλους φανατικούς μουσουλμάνους και πλήθος εξαγριωμένων Τούρκων, αποφάσισε την γενική σφαγή των Ελλήνων της Πόλης. Κάλεσε τον Χατζή Χαλήλ και του ζήτησε να εκδώσει το σχετικό φετφά, δηλαδή το θρησκευτικό διάταγμα που ήταν απαραίτητο για την πραγματοποίηση της απόφασης. Ο σεϊχουλισλάμης ήξερε ότι την άρνηση στη προσταγή του σουλτάνου θα την πλήρωνε με τη ζωή του. Τον αντιμετώπισε με θάρρος και νηφαλιότητα. Αρνήθηκε, παύθηκε, εξορίστηκε, θανατώθηκε.
Ο σεϊχουλισλάμης Χατζή Χαλήλ είναι πιθανόν μια από τις ευγενικότερες μορφές της τουρκικής και ίσως της παγκόσμιας Ιστορίας. Δεν διακινδύνευσε απλά για τους ομόθρησκους και τους ομοεθνείς του. Θυσιάστηκε. Θυσιάστηκε για κάποιους αλλόθρησκους και αλλοεθνείς του. Τιμά το τουρκικό έθνος αλλά και τον μουσουλμανικό κόσμο που τον έχουν στις τάξεις τους, κλονίζει τα ισλαμοφοβικά και τουρκοφοβικά δυτικά στερεότυπα και ενισχύει την προσέγγιση προς την τουρκική πολιτιστική πλουραλιστικότητα και πολυπλοκότητα.
Επιπλέον, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος και με την πιο μεγάλη ώρα της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας. Η συντριπτική πλειονότητα όμως των Ελλήνων τον αγνοεί. Λέξη δεν λένε γι’ αυτόν τα σχολικά βιβλία. Απουσιάζει παντελώς από τα επετειακά κείμενα των εφημερίδων και τους πανηγυρικούς που εκφωνούνται κάθε χρόνο στις 25 Μαρτίου. Αυτός ο υπέροχος άνθρωπος θυσιάστηκε για να γλυτώσουν Έλληνες. Οι απόγονοί τους, όλοι εμείς, όχι σε οδό, όχι σε δρόμο, ούτε σε ένα στενοσόκακο δεν έχουμε δώσει το όνομά του.
Οι Έλληνες δεν είμαστε αχάριστοι και αγνώμονες. Η εθνικιστική μιζέρια όμως και η σχετική προκατάληψη, φοβία και ανασφάλεια δεν είναι άγνωστες σ' αυτόν τον τόπο. Αλλά τόσο πολύ πια;
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών
Διονύσιος Κόκκινος, Η Ελληνική Επανάσταση
Σπύρος Μελάς, Ματωμένα Ράσα
