Μια από διασημότερες ρήσεις της Μ. Θάτσερ είναι ότι “δεν υπάρχει αυτό το πράγμα (που ονομάζουμε) κοινωνία”. Η δήλωση αυτή απηχεί βασικά αξιώματα της νεοφιλελεύθερης σκέψης που επιτρέπουν στους υποστηρικτές τους να αποποιηθούν κάθε ευθύνη για τα κακώς κείμενα στον πλανήτη. Στην ακριβώς αντίθετη λογική, το αξιακό σύστημα της Αριστεράς ωθεί τους πολίτες να νιώθουν υπεύθυνοι για οτιδήποτε συμβαίνει. Η τάση αυτή ενισχύει την αλληλεγγύη των αριστερών προς τους απανταχού κατατρεγμένους, τους παρέχει νοήματα δημιουργώντας ρόλους στον κόσμο που ζουν, από το επίπεδο της γειτονιάς και του εργασιακού χώρου μέχρι το γεωπολιτικό επίπεδο. Αντίστοιχες προσλήψεις, βάσει όμως διαφορετικών αφετηριών, υπάρχουν και σε ομάδες πέραν της Αριστεράς -συνήθως σε ορισμένες κατηγορίες θρησκευόμενων και σε μετέχοντες κοινωνικών κινημάτων.
Η αριστερή ενσυναίσθηση με τον κόσμο μπορεί, για παράδειγμα, να δημιουργεί χαρές για τις επιτυχίες ενός εγχειρήματος κοινωνικής οικονομίας στην άκρη της Ελλάδας ή στο Μεξικό. Ταυτόχρονα όμως παράγει και ένα πλέγμα ενοχών που ταλαιπωρούν τον κόσμο της Αριστεράς. Σε αυτές μπορούμε πλέον να προσθέσουμε και την έκβαση δικαστικών υποθέσεων όπως της δίκης για το Βα(λ)τοπέδι ή της δίκης για το θεσμικό πλαίσιο επιλογής διευθυντών σχολικών μονάδων. Το δικαιικό πλαίσιο αυτών των αποφάσεων κρίθηκε στην ακροαματική διαδικασία. Στο πολιτικό όμως πλαίσιο, οι πρακτικές που οδήγησαν στις εν λόγω δίκες κρίνονται καθημερινά. Στο πολιτικό πλαίσιο, οι εν λόγω αποφάσεις μεταφράζονται ως επιβεβαίωση όσων υποστήριξαν πως ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό, καθώς και ότι οι “υφιστάμενοι” δεν έχουν δικαίωμα λόγου στην επιλογή των “προϊσταμένων” τους.
Οι δικαστικές αποφάσεις τέτοιου είδους γίνονται ποικιλοτρόπως κατανοητές στον κόσμο της Αριστεράς. Ορισμένοι τις βιώνουν αποκλειστικά ως ήττες που οφείλονται στις αδυναμίες της κυβέρνησης να νομοθετήσει αποτελεσματικά και να εξασφαλίσει συμμαχίες. Στο πλαίσιο αυτής της λογικής, μπορεί να προκύψει και το συμπέρασμα ότι κάθε κυβερνητική πρωτοβουλία είναι καταδικασμένη, εφόσον οι κυρίαρχες ελίτ ελέγχουν το πλαίσιο της εξουσίας. Για να αποφύγει την ενοχική ταύτιση, η λογική αυτή θα καταλήξει στην αποστασιοποίηση από την κυβερνητική προοπτική. Αν όμως οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ είναι εξ ορισμού κυρίαρχες, πώς εξηγείται η κλιμακούμενη αντίδραση τους στην κυβέρνηση; Όπως, άλλωστε, μας θύμισε σε πρόσφατη συνέντευξή της η Γκεζίνε Σβαν, ηγετικό στέλεχος του Σοσιαλοδημοκρατικού κόμματος της Γερμανίας, “ο Σόιμπλε δεν έχει μια οικονομική προοπτική για τη χώρα. Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι να ανατρέψει τον ΣΥΡΙΖΑ”. Μια δεύτερη προοπτική αναστοχασμού θα αποδεχθεί την κυριαρχία των πολιτικών και οικονομικών ελίτ ως περίπου ανυπέρβλητη και θα την ανάγει ως δικαιολογία για κάθε αποτυχία της αριστερής διακυβέρνησης. Η λογική αυτή θα καταλήξει σε εξουσιομανία, καθώς θα υποστηρίξει ότι όσο παραπάνω χρόνο παραμένει η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝ.ΕΛΛ. στην εξουσία, τόσο αυξάνονται οι προοπτικές ενός κάποιου συμβιβασμού με τις ελίτ. Εδώ πλέον παράγεται ένα αφήγημα τύπου ΠΑΣΟΚ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η λογική αυτή ανάγει τον ρόλο του κράτους ως υπέρτερου στην παραγωγή πολιτικής και αδιαφορεί για τις κοινωνικές συμμαχίες.
Υπερβαίνοντας τις δύο παραπάνω θεωρήσεις, οφείλουμε να συμφιλιωθούμε με τις δυναμικές ανάμεσα στην ατομική πράξη και τους δομικούς περιορισμούς. Το ζήτημα είναι τεράστιο και δεν υπάρχουν “ετοιμοπαράδοτοι” χάρτες. Η κατανόηση των δομικών περιορισμών προκαλεί αμηχανία στη σκέψη και στον λόγο μας. Ας μην ξεχνάμε ότι το πλαίσιο που ορίζει τη ζωή μας, συμπεριλαμβανομένων των κανόνων δικαίου και των θεσμών που τους κρίνουν, προέκυψε από μακροχρόνιες κοινωνικές συγκρούσεις που δεν μεταβάλλονται μέσα σε λίγα χρόνια. Όσοι πίστεψαν στην «αλλαγή σε μια βραδιά» των δομών εξουσίας, συνήθως κατέληξαν στο να τις αναπαράγουν.
Το γεγονός ότι φτιάχνουμε τη ζωή μας σε συνθήκες που δεν επιλέξαμε πρέπει να αποτελεί κίνητρο για να τις αλλάξουμε και όχι αιτία δημιουργίας ενοχών ή αυτοπεριορισμού μας στην αντιπολίτευση. Όσοι είχαν όλα τα προηγούμενα χρόνια πρωταγωνιστήσει σε καταστροφικά για την κοινωνία νομοθετικά εκτρώματα θα συνεχίσουν να μας εγκαλούν ως εάν να είμαστε λωτοφάγοι.
Εμείς οφείλουμε να μαθαίνουμε και να εμπνεόμαστε από τις δυσκολίες του παρόντος, να κατανοούμε την κλιμακούμενη αντίδραση των ελίτ ως επιβεβαίωση της αργής αλλά υπαρκτής απώλειας της παντοδυναμίας τους και να κοινωνούμε τα όποια εμπόδια με ειλικρίνεια, χωρίς καμία διάθεση να τα κρύψουμε ή να τα ωραιοποιήσουμε.
Γιώργος Αγγελόπουλος, διδάσκει στο ΑΠΘ
