Σύμφωνα με έρευνα που δημοσίευσε πρόσφατα το Εργαστήρι Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, η μείωση του πληθυσμού της Ελλάδας έως το 2050 «αναμένεται να είναι, ανεξαρτήτως σεναρίων, συνεχής, αν και με διαφοροποιημένους ανά σενάριο/περίοδο ρυθμούς πτώσης». Και, ακόμη χειρότερα, οι ερευνητές συμπεραίνουν ότι «η δημογραφική γήρανση, όχι μόνο δεν ανακόπτεται, αλλά οι ρυθμοί της επιταχύνονται ελαφρώς την επόμενη τριακονταπενταετία». H προβλεπόμενη μείωση σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι «το πλήθος και το ειδικό βάρος του πληθυσμού εργάσιμης ηλικίας (15-64 ετών ή ακόμη 19-64 ετών) αναμένεται να μειωθεί», με επιταχυνόμενο μάλιστα ρυθμό. Επίσης, αναμένεται να μειωθεί ο πληθυσμός των ατόμων στις διάφορες βαθμίδες του εκπαιδευτικού μας συστήματος.i
Τα προβλήματα που προκαλούνται από τη γήρανση του πληθυσμού της χώρας μας -όπως και των υπολοίπων ευρωπαϊκών χωρών- είναι προφανή και δεν χρειάζεται καν να αναφερθούν. Το βασικό ερώτημα λοιπόν είναι: Πώς αντιδρούν μια κοινωνία και η οργανωμένη πολιτική της αρχή σε μια τέτοια αρνητική κοινωνική δυναμική;
Οι επιλογές μιας Πολιτείας μπορούν να κινηθούν σε δύο κατευθύνσεις: Η πρώτη αφορά την καταπολέμηση της λεγόμενης «υπογεννητικότητας». Πράγματι, εδώ και δεκαετίες, με επιδοματικές κυρίως πολιτικές -και όχι με ανάπτυξη δομών και υπηρεσιών- επιχειρήθηκε η ενίσχυση των οικογενειών που επέλεγαν να αποκτήσουν περισσότερα από δύο τέκνα. Η πολιτική των επιδομάτων δεν ήταν αρκετή, ως φαίνεται, για να αντιστρέψει τους αρνητικούς ρυθμούς, ούτε καν ήταν οικονομικά βιώσιμη. Το πρόβλημα άλλωστε δεν είναι μόνο ελληνικό, ούτε ζήτημα φτώχειας, αλλά το αντιμετωπίζουν οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης.
Εφόσον ο υπάρχων πληθυσμός δεν αυξάνει -και μάλιστα μειώνεται-, ο μόνος τρόπος να αντιστραφεί το αρνητικό πληθυσμιακό πρόσημο είναι η προσέλκυση νέου πληθυσμού, καθώς ούτε καν η επιστροφή των Ελλήνων που έχουν φύγει τα χρόνια της κρίσης θα ήταν αρκετή - η υπογεννητικότητα προϋπήρχε της κρίσης. Κι εδώ ερχόμαστε στα οφέλη της μετανάστευσης.
Τις ίδιες μέρες όμως με τις δυσοίωνες αυτές προβλέψεις, πληθώρα δημοσιευμάτων αναφέρονταν και σε μια άλλη έρευνα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ), με εντελώς διαφορετικό περιεχόμενο.ii Από τα αποτελέσματά της προκύπτει ότι η ελληνική κοινωνία στην πλειοψηφία της (65%) θεωρεί τους μετανάστες απειλή για την οικονομία, ότι υποβαθμίζουν την πολιτιστική μας ζωή, καθώς και ότι «παίρνουν τις δουλειές» των Ελλήνων (59%). Τα αποτελέσματα αυτά δε προέκυψαν σε μια περίοδο (καλοκαίρι 2016) κατά την οποία τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων γέμιζαν με θαυμασμό για την έμπρακτη αλληλεγγύη που έδειξαν οι Έλληνες στους πρόσφυγες του πολέμου.
Την ίδια στιγμή που ο ελληνικός πληθυσμός μειώνεται και περιοχές της χώρας ερημώνουν, εμείς λέμε ότι «δεν χωράμε» άλλους. Την ίδια στιγμή που η γήρανση του πληθυσμού επιβαρύνει το κοινωνικό κράτος, αρνούμαστε να αναπτύξουμε πολιτικές ένταξης για νέους ανθρώπους που ζουν και αναζητούν τη μοίρα τους στην Ελλάδα. Την ίδια στιγμή που τρομάζουμε με τις δημογραφικές προβλέψεις, ενώ πολλοί νέοι φεύγουν στο εξωτερικό, δεν δίνουμε ευκαιρίες σε ανθρώπους και τα παιδιά τους που προσπαθούν να ενταχθούν στη χώρα μας, αναγκάζοντας μάλιστα πολλούς από αυτούς επίσης στη φυγή. Την ώρα που ξένα κεφάλαια αγοράζουν κρίσιμες παραγωγικές μονάδες, κινητή και ακίνητη περιουσία και ελληνικές εταιρείες, εμείς νιώθουμε απειλή από τη μετανάστευση και αρνούμαστε να δώσουμε ευκαιρίες στην ένταξη. Ο κίνδυνος δεν είναι η ένταξη και η πολιτογράφηση των μεταναστών, αλλά η γήρανση του πληθυσμού και η περαιτέρω φτωχοποίηση. Όσο όμως φοβόμαστε το πρώτο, τόσο είναι πιθανότερο να επιταχύνουμε το δεύτερο.
i Βύρων Κοτζαμάνης, “Ο πληθυσμός της Ελλάδας στον ορίζοντα του 2050”, Δημογραφικά Νέα, τεύχος 27, http://www.e-demography.gr/news/docs/eDemography_News_Doc_00007_gr.pdf
ii Θέμα της έρευνας «Οι ανισότητες στον τομέα της υγείας στον μεταναστευτικό πληθυσμό (MIGHEAL)» που υλοποιήθηκε από το ΕΚΚΕ σε συνεργασία με το Νορβηγικό Πανεπιστήμιο Επιστήμης και Τεχνολογίας (NTNU). Η διημερίδα με την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων έγινε 9-10/2/2017 (http://www.ekke.gr/announcements/343_gr.pdf)
* Ο Χρήστος Ηλιάδης είναι δρ Πολιτικής Επιστήμης, μέλος του Δ.Σ. της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου
