Στο λεξικό του Μανόλη Τριανταφυλλίδη διαβάζω: «1. ο πολεμιστής, 2. αυτός που αγωνίζεται για κάτι, ιδίως για ορισμένο ιδανικό ή ιδεολογία· αγωνιστής». Αυτά για το λήμμα «μαχητής». Μου έρχονται αναπότρεπτα στον νου εικόνες παλιότερες και συγκαιρινές. Η εμβληματική φωτογραφία της Χρυσούλας Παπαλαζαρίδου, της μαχήτριας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, οι φωτογραφίες των μαχητριών στο Κομπάνι και αναρίθμητες άλλες εικόνες σε πλήρη αντιστοιχία με τα περιεχόμενα του λήμματος. Παρηγοριέμαι. Στο παιδικό πάρτι που είχε προηγηθεί όλων αυτών είχα κατ’ επανάληψη ακούσει τη λέξη «μαχητής»· μόνο που οι συνομιλητές μου αναφέρονταν στους «παίκτες» του «Survivor». Αναζήτησης λεξικογραφικής συνέχεια. Στο λήμμα «επιζών» διαβάζω: «αυτός που επιζεί ή επέζησε από ορισμένο γεγονός κατά το οποίο άλλοι έχασαν τη ζωή τους». Τούτη τη φορά δεν παρηγοριέμαι. Η αντίληψή μου για το περιεχόμενο της λέξης ήταν βέβαια σωστή. Οι μνήμες όμως που ξύπνησε μου θύμισαν το απόφθεγμα του Ανατόλ Φρανς: «Όλες οι λέξεις είναι φτωχές». Πώς περιγράφονται οι «μη επιζώντες» στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο; Ποια λήμματα στο λεξικό της ψυχής ενεργοποιεί η εικόνα του Αϊλάν; Υπάρχει τάχα κάτι κοινό ανάμεσα στους επιζώντες του «Survivor» στον ειδυλλιακό Άγιο Δομίνικο με τους επιζώντες των φονικών νερών της «mare nostrum»; Για «παιχνίδι» βέβαια ούτε λόγος. Μπροστά σ’ αυτόν τον ανθρώπινο οχετό η ρωμαϊκή αρένα με τους μονομάχους και τα λιοντάρια φαντάζει παιδική χαρά. Όλες οι λέξεις είναι φτωχές· πράγματι.
Είναι όμως μόνο η γλωσσική μας επάρκεια που τίθεται υπό αμφισβήτηση από το «Survivor»; Θα πρωτοτυπήσω άραγε αν πω κι εγώ ότι το συγκεκριμένο «τηλεοπτικό προϊόν» (έτσι βαφτίζεται το κρέας ψάρι...), όπως και τόσα παρόμοια, ανάγει σε υπέρτατη αξία τον άκρατο ατομικισμό, τον συνοδευόμενο από τις απαραίτητες ίντριγκες, την αλληλοκτονία και την εδραίωση του «πατεῖν ἐπί πτωμάτων»; Μόνο που τώρα το τσουνάμι σαρώνει... Τα νούμερα τηλεθέασης, που λέγεται ότι αγγίζουν το 80%, αναδεικνύουν μια πραγματικότητα επιεικώς ζοφερή. Οι μηχανισμοί κοινωνικής αντίστασης απέναντι σε μια τέτοια ακραία μορφή τηλεοπτικής βαρβαρότητας φαίνεται πως είναι ουσιαστικά ανύπαρκτοι. Από τη θέση μου αναρωτιέμαι: απέναντι σ' αυτόν τον ολετήρα απανθρωποποίησης τι έχει να κάνει ο μαχόμενος εκπαιδευτικός;
Φρονώ -παραπάνω από καλόπιστα ίσως- ότι η πλειονότητα των διδασκόντων συνειδητοποιεί πως ο κώδικας αξιών του «Survivor» αντίκειται πλήρως στο modus vivendi στο οποίο πασχίζουμε να εθίσουμε τους μαθητές μας. Δεν νοείται εκπαιδευτικός που παρακολουθεί και -ακόμη περισσότερο- δεν στηλιτεύει -με την όλη παρουσία του στην τάξη, όχι με κηρύγματα χρηστοήθειας- τα κάθε λογής τηλεσκουπίδια.
Λέμε και ξαναλέμε στις σχολικές αίθουσες ότι η κριτική σκέψη και η ανθρωπιστική παιδεία είναι προπύργια ακλόνητα απέναντι σε κάθε προσπάθεια υπονόμευσης της πνευματικής και ηθικής μας ακεραιότητας. Είναι επιτακτική ανάγκη να βαδίσουμε αταλάντευτα σ’ αυτήν την ατραπό, παρεκκλίνοντας από τη στείρα διεκπεραίωση της ύλης και τον χρησιμοθηρικό συχνά χαρακτήρα της παρεχόμενης παιδείας.
Δεν είμαι απόλυτα σίγουρος αν οι μαθητές μας έχουν καλοχωνέψει σε τι τους εθίζει ανεπαισθήτως, όπως θα 'λεγε και ο Αλεξανδρινός, το «Survivor». Εκπόρνευση, ρουφιανιά, εξευτελισμός, εθελοδουλεία, προβατοποίηση, απώλεια και των τελευταίων ψηγμάτων φιλότιμου, όλα αυτά και άλλα τόσα δεν θεωρούνται επιλήψιμα· αντιθέτως, εκλαμβάνονται ως αυτονόητα και αναγκαία προκειμένου να παραμείνει κανείς σήμερα στο παιχνίδι της τηλεόρασης, αύριο στο παιχνίδι της ζωής. Αυτή είναι η ύλη που εμπεδώνουν οι μαθητές μας καταναλώνοντας αυτό το φτηνιάρικο θέαμα. Και χρέος δικό μας είναι να καταστήσουμε απόλυτα σαφές ότι το «παιχνίδι» είναι καραμπινάτη διαστροφή.
Δεν είναι από τις αποστολές που εύκολα φέρει κανείς σε πέρας. Ιδιαίτερα όταν ο αντίπαλος είναι οπλισμένος με μέσα που βομβαρδίζουν ανηλεώς σε εικοσιτετράωρη βάση. Ωστόσο, η θλίψη και η παραίτηση δεν είναι ο δρόμος μας. Ως μαχητές ακίβδηλοι γνωρίζουμε πως «Μόνο η επιθυμία και η απραξία μάς κάνουν θλιμμένους». Το 'χε άλλωστε πει και ο Ανατόλ Φρανς.
Κώστας Κουτρουμπάκης, φιλόλογος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
