Του Αντώνη Λιάκου*
Πήγα στην Αλγερία προσκεκλημένος από το περιοδικό NAQD*, που σημαίνει κριτική σκέψη στα αραβικά. Το περιοδικό αυτό γιόρτασε με μια πυκνή ημερίδα τα 25 χρόνια της έκδοσής του. Είναι γαλλόφωνο, με μερικά κείμενα στα αραβικά, και αποτελεί κάτι παρόμοιο με τον δικό μας Πολίτη της μεταπολίτευσης.
Μισό αιώνα μετά την ανεξαρτησία των περισσότερων αποικιακών χωρών, γράφει ο Daho Gjerbal, ιστορικός και ψυχή του περιοδικού, βλέπουμε είτε μια επιστροφή των ξένων κυριαρχιών είτε αυταρχικά καθεστώτα που προήλθαν μέσα από τα ίδια τα απελευθερωτικά κινήματα. Η αδελφότητα του αγώνα εκφυλίστηκε σε εμφύλιους πολέμους και ένας διάχυτος ιστορικός ρεβιζιονισμός επιστρέφει στη νοσταλγία του status quo ante, η ιδιότητα του πολίτη συγχέεται με την ιδιότητα του πιστού, η ομοιομορφία καταστρέφει τον κοινωνικό και πολιτισμικό πλουραλισμό, ο νομικός φορμαλισμός και ταυτόχρονα η αναποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης υπονομεύουν την εμπιστοσύνη στις σχέσεις κράτους - πολίτη, οι συζητήσεις για την ταυτότητα οδηγούν στην πολιτισμική αναδίπλωση, η θρησκεία παίζει και στο επίπεδο του εθνικισμού, αντικαθιστώντας τον με έναν θρησκευτικό εθνικισμό, και στο δια-εθνικό πεδίο αναδεικνύοντας ιμάμηδες τηλε-περσόνες και τη διδασκαλία τους μέσω του διαδικτύου.
Τέλος η κριτική σκέψη, και κυρίως η αριστερή σκέψη, ταυτίζεται με τον δυτικό κόσμο και χάνει κάθε δυνατότητα πρόσβασης στα λαϊκά στρώματα. Η σημερινή συγκυρία όμως θέτει μια ακόμη μεγαλύτερη πρόκληση: Η διάλυση της Λιβύης και της Συρίας ξαναθέτει το ζήτημα του πόσο εύθραυστα είναι τα μετααποικιακά έθνη και, με αφετηρία τη διαπίστωση αυτή, πώς συγκροτήθηκαν μέσα από τον αντι-αποικιακό αγώνα, πράγμα που σημαίνει αναψηλάφηση της ιστορίας τους.
Τίτλος της ημερίδας, «Τι σημαίνει ‘κριτική σκέψη’ σε ένα κόσμο σε πλήρη ανατροπή;». Ο Μοχάμεντ Χαρμπί, εμβληματική και σεβάσμια άλλωστε προσωπικότητα, έθεσε το ζήτημα της επαναθεμελίωσης του έθνους. Δεν υπήρχε έθνος πριν τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, αλλά, επειδή ο αγώνας αυτός στρατιωτικοποιήθηκε μέσα από τον πόλεμο, ο στρατός επέβαλε μια ομοιομορφία και μια πλαστή ομοψυχία που δεν αναγνωρίζει τις διαφορές ανάμεσα σε διαφορετικές εθνοτικές ομάδες και στα συστατικά της κοινωνίας. Το έθνος όμως χρειάζεται τόσο την αναγνώριση των διαφορών όσο και μια κοινή γλώσσα που θα τις περιγράψει. [...]
Βγάζεις το καπέλο σε παρόμοιες τοποθετήσεις και μάλιστα όταν προέρχονται από προσωπικότητες όπως ο Χαρμπί, που συμμετείχε στην επανάσταση, φυλακίστηκε για επτά χρόνια από το καθεστώς του Μπουμεντιέν, εξορίστηκε και κατέφυγε στο Παρίσι, όπου έγινε καθηγητής ιστορίας, ομότιμος εδώ και χρόνια πλέον. Ωστόσο, χρειάζεται και ένα περιθώριο επιφύλαξης και αμφιβολίας. Από τη μια η δυτική παγκοσμιοποίηση και από την άλλη η ισλαμική παγκοσμιοποίηση αφήνουν περιθώρια πλέον στους ιστορικούς για να διατυπώσουν μια γλώσσα έθνους;
* Ο Αντώνης Λιάκος είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το παρόν είναι απόσπασμα κειμένου του που δημοσιεύθηκε στο ηλεκτρονικό περιοδικό ΧΡΟΝΟΣ, 13.3.2017, https://chronos.fairead.net/liakos-algeria)
