Βαθιά συγκίνηση περιβάλλει τα συγχαρητήρια προς το Τμήμα Φεμινισμού και Φύλου του ΣΥΡΙΖΑ για την απόφαση να τιμήσει τη Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας με αυτό το αφιέρωμα στη Σούλα Παναρέτου.
Διατηρώ ακόμη την αίσθηση ότι όλοι μας -σύντροφοι στην Αριστερά, συνεργάτες στα κοινωνικά κινήματα, φίλοι- είχαμε, πριν από τρία χρόνια, αποχαιρετήσει τη Σούλα με λόγους και σκέψεις που κατά βάθος βρίσκονταν πιο κοντά στη σιωπή. Άρμοζε αυτή στη γενναιότητα του μονήρους πόνου, με την οποία η Σούλα έφυγε. Θα ικανοποιούσε, εξάλλου, την αξιοπρέπεια και τη σεμνότητά της. Ωστόσο νομίζω ότι έτσι είχε έκτοτε μείνει δεσμευμένος στην ψυχή μας κι ένας απλός ανθρώπινος λυγμός. Αυτή η εκδήλωση είναι μια πολιτική πράξη για τον ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και μια λύτρωση για όλους. Επιτρέψτε μου να σας ευχαριστήσω γι’ αυτό.
Η Σούλα Παναρέτου υπήρξε, επί περίπου δεκαπέντε χρόνια, πίσω στη δεκαετία του '80 και μέχρι το 1992, Ειδική Γραμματέας του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου. Εκείνη η ιστορική οργάνωση, η οποία είχε ιδρυθεί το 1945, δεν αντιπροσώπευε μόνον τη γνώμη των προοδευτικών ανθρώπων του τόπου για τη διεθνή θέση και την εξωτερική πολιτική της χώρας. Βρισκόταν και στην καρδιά της Αριστεράς. Εξέφραζε τον ανυπόκριτο θαυμασμό της πλειοψηφίας των ανθρώπων της προς τις επιτυχίες της «σοσιαλιστικής οικοδόμησης», συνέχεια της μεγάλης νίκης στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά, μεταφέροντας στον χρόνο και το καθήκον τους να υπερασπίζονται «την πρώτη σοσιαλιστική χώρα στον κόσμο», άλλοτε αδιόρατα κι άλλοτε με τρόπο περισσότερο απτό, ζούσε και τον απόηχο της διάσπασης του 1968. Μέχρι που η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΣΕ, τον Απρίλιο του 1985, άρχισε να αναφέρεται στην «περεστρόικα» και ο κόσμος να αλλάζει.
Ανακαλώντας στη μνήμη εκείνα τα καταπληκτικά χρόνια, βεβαιώνομαι ολοένα και περισσότερο ότι η τοποθέτηση της Σούλας Παναρέτου υπέρ της ενότητας της Αριστεράς και η αφοσιωμένη συμβολή της στη δημιουργία και την ανάπτυξη του ΣΥΝ επηρεάστηκαν και από την εμπειρία των ελληνοσοβιετικών σχέσεων της εποχής. Ήταν τότε, στην επέτειο των 70 χρόνων της Οκτωβριανής Επανάστασης, που η Σούλα είχε αρχίσει να γελά μέχρι δακρύων, ακούγοντας την Έλλη Παππά να διαβεβαιώνει, με απολύτως πειστική σοβαρότητα, την Οργανωτική Επιτροπή του εορτασμού ότι, εάν έβλεπε ένα ακόμη «περιστέρι της ειρήνης» στην αφίσα των εκδηλώσεων, θα το «σούβλιζε». Τα στερεότυπα παρασύρονταν από την ισχύ εκείνης της εποχής. Και η Σούλα, που είχε ακούσει τα πιο συγκινητικά βιολιά στη ζωή της, όταν είχε βρεθεί στη Βουδαπέστη μαζί με τον πατέρα της - πολιτικό πρόσφυγα, γινόταν μέρος αυτής της εποχής, έντιμος αγωγός και καθαρτήριο του ιδιόμορφου εκείνου θυμού, με τον οποίο η Έλλη μάς έλεγε αργότερα «ευτυχώς που αυτός ο σοσιαλισμός κατέρρευσε, μήπως και τελικά τον οικοδομήσουμε».
Τη Σούλα Παναρέτου συνήγειρε η σπασμωδική συγχορδία του θριάμβου της σοβιετικής «περεστρόικα» και συγκλόνισε ο κρότος της κατάρρευσής της. Ήθελε εκείνοι οι ήχοι να μεταμορφωθούν στη νέα συμφωνική δυναμική της Αριστεράς. Έλαβε, όπως όλοι, ως απάντηση τον παραλυτικό φραξιονισμό στο 13ο Συνέδριο του ΚΚΕ, ο οποίος ήθελε να καταπνίξει την ιστορική προειδοποίηση του Γρηγόρη Φαράκου ότι «η Αριστερά, για να μείνει Αριστερά, πρέπει ν’ αλλάξει». Η Σούλα αγωνίστηκε γι’ αυτή την αλλαγή. Αταλάντευτα, όπως θα λέγαμε παλαιότερα. Αμετανόητα, όπως θα έλεγαν οι αντίπαλοί μας, για τη διαδρομή της. Πορεύτηκε με σταθερότητα, με σύνεση, αλλά και κύρος στους νέους δρόμους του κινήματος, εξακολουθώντας να συγκινείται από τη μουσική της Διεθνούς και να πιστεύει ότι «εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο». Η ίδια αγαπούσε, άλλωστε, πολύ τον Γιάννη Ρίτσο. Νομίζω ότι αυτή η ενότητα ήταν και το πιο σπουδαίο της επίτευγμα στο φεμινιστικό κίνημα της χώρας.
Να πορευτούμε κι εμείς με σταθερότητα, σύνεση και κύρος. Έτσι, το αφήγημα αυτής της σπουδαίας γυναίκας θα εμπνεύσει και το δάκρυ, που μέχρις απόψε έμενε στην ψυχή και τον νου μας αλύτρωτο από το κενό της απουσίας.
* Το παραπάνω κείμενο είναι η ομιλία του Θοδωρή Ψαλιδόπουλου, προέδρου του Ελληνορωσικού Συνδέσμου, στην εκδήλωση μνήμης της Σούλας Παναρέτου
