Κάθε χρόνο του Σταυρού έπρεπε να ψωνίσω ένα δωράκι για τον πεθερό μου τον Σταύρο. Ο κυρ-Σταύρος ήταν η επιτομή του κεντροαριστερού. Μιλούσε σαν τον Κύρκο, αλλά ψήφιζε Κέντρο κι έλεγε με έμφαση: «Εγώ παιδιά δεν είμαι κομμουνιστής, είμαι σο-σι-α-λι-στής».
Η κεντροαριστερή του ταυτότητα είχε ένα βάθος. Άριστος γνώστης και χρήστης της γλώσσας, φανατικός δημοτικιστής, συστηματικός αναγνώστης του Παύλου Παλαιολόγου στο «Βήμα», και με τα «Νέα» του Κώστα Νίτσου στην τσέπη του σακακιού του. Στη βιβλιοθήκη είχε, εκτός από τα φυλλάδια των μαθηματικών και τον Τόγκα, έναν τόμο της ελληνικής μυθολογίας, κλασικά μυθιστορήματα, βιβλία του Βασιλικού και του Λευτέρη Παπαδόπουλου. Και στη δισκοθήκη του Καλδάρα και Θεοδωράκη.
Στη δικτατορία μιλούσε ανοιχτά για το καθεστώς. Γι’ αυτό το 1974 ήρθαν οι δικοί του και το ΚΚΕ και του προτείνουν να βάλει για δήμαρχος. Τους αποθάρρυνε αντιπροτείνοντας έναν πολύ νεότερό του, στέλεχος της προδικτατορικής ΕΔΑ. Με την ΕΔΑ φαίνεται ότι είχε ένα θέμα: Ενώ δεν την ψήφισε ποτέ, όλο για τον Ηλιού μιλούσε στο καφενείο.
Ο γλυκύτατος αυτός άνθρωπος, υπόδειγμα εντιμότητας και ανοιχτού μυαλού, παρέμεινε πιστός ΠΑΣΟΚος μέχρι τον Σημίτη. Σ’ αυτό το σημείο ο Θεός χρειάστηκε το μυαλό του στον πάνω όροφο και το πήρε. Κι έτσι ο κυρ-Σταύρος ευτύχησε να μην καταλάβει τι έγινε στο χρηματιστήριο και να μην προλάβει τον Γιωργάκη και τον Βενιζέλο. Όταν έφυγε, πλήρης ημερών, ήταν μέσ' στην καλή χαρά.
Χρησιμοποιώ τη βιωματική οδό για να περιγράψω αυτό που οι ομήλικοί μου γνωρίζουν από χέρι: Ότι ο χώρος της Κεντροαριστεράς στην Ελλάδα, πέρα από τα προβεβλημένα στελέχη της, έχει στεγάσει ενεργούς πολίτες και άξιους ανθρώπους που δεν είχαν καμιά απολύτως σχέση με το πελατειακό σύστημα και τη μυξώδη γκλαμουριά του όψιμου ΠΑΣΟΚ. Η ερώτηση είναι αν αυτός ο χώρος υπάρχει ακόμα ή έχει συρρικνωθεί μέχρι εξαφανίσεως.
Απ’ ό,τι φαίνεται, υπάρχει όντως ένας χώρος ανάμεσα στην κλασική Αριστερά και τη Δεξιά. Ο χώρος αυτός έχει όμως πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά από την πάλαι ποτέ «δημοκρατική παράταξη». Μιλάω για τους μεσήλικους που διαβάζουν (ακόμα) εφημερίδα, κοιτούν με ενδιαφέρον τι έγραψε ο Κιάος και ρίχνουν μια φευγαλέα ματιά στον Βαρουφάκη. Ανάφερομαι επίσης στους σαραντάρηδες που διαβάζουν Σάμπατο και ψήφισαν ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές, αλλά δεν είχαν ποτέ -ούτε πρόκειται ποτέ να αποκτήσουν- οργανωτική σχέση με «τα κόμματα».
Περιφερικά της Κεντροαριστεράς των μεσηλίκων (συν-πλην) υπάρχουν νέοι με έναν λανθάνοντα ριζοσπαστισμό. Νέοι, που, αν δεν τους καταλάβει κανείς, θα νομίζει ότι πρόκειται για απολίτικους. Μιλάω για τα παιδιά που δεν πολυδιαβάζουν, αλλά ντρέπονται για τα ορθογραφικά τους λάθη και χρησιμοποιούν τον αυτόματο διορθωτή. Δεν γνωρίζουν τι είναι η υπεραξία, αλλά δουλεύουνε «μαύρα» για να πάνε διακοπές. Δεν έχουν ιδέα για το «Κράτος και επανάσταση», αλλά κάνουν αθόρυβα τις μικρές καθημερινές τους επαναστάσεις -όπως έγραψε κάποτε στα «Ενθέματα» ο Κώστας Γαβρόγλου.
Οι νέοι αυτοί είναι μπολιασμένοι αφ’ ενός από τον κοσμοπολιτισμό του Erasmus και του διαδικτύου, αφ’ ετέρου από το «δεν μασάω» που τους κληροδότησε -ήθελαν δεν ήθελαν- η όσμωσή τους με το αντιεξουσιαστικό κίνημα στα φοιτητικά τους χρόνια. Γι’ αυτό θα μπορούσαν άνετα να ψηφίσουν κάτι που φαίνεται αντισυμβατικό, αλλά παραμένει εντός πλαισίων -όπως το Ποτάμι- επειδή τους υπόσχεται αξιοκρατία.
Οι χώροι που περιγράφω δεν έχουν, προς το παρόν, πολιτική έκφραση, αλλά έχουν μια συνάφεια με την Αριστερά. Η συνάφεια αυτή θα μπορούσε να γίνει «ενότητα στην πράξη», αν υπήρχε κάτι ευρύτερο, μέσα στο οποίο η παραδοσιακή Αριστερά θα ήταν μια σημαντική, αλλά όχι η μόνη, συνιστώσα.
Πού καταλήγω; Στο ότι όλοι εμείς οι βέροι κομμουνιστές -και οι πάσης φύσεως μαραμένοι- πρέπει ν’ αφήσουμε επιτέλους τις κόνξες. Κομμουνιστής θα πει, πρώτα απ’ όλα, «με τα πόδια κάτω και το κεφάλι απάνω». Τα υπόλοιπα είναι δρόμος.
* Ο Σπύρος Γεωργάτος διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
