Η προσπάθεια για τη διατύπωση μιας αναπτυξιακής πρότασης συχνά καταλήγει σε προφανή αποτελέσματα στον βαθμό που συνοψίζεται στη γνωστή επωδό: παραγωγικότητα, ποιότητα, καινοτομία, διαφοροποίηση, ανταγωνιστικότητα, προστιθέμενη αξία.
Πρόκειται για έννοιες που απαντώνται σχεδόν σε κάθε κείμενο σχετικό με την οικονομική ανάπτυξη και η αναφορά σε αυτές συνιστά πλέον κοινό τόπο. Η αίγλη των εν λόγω εννοιών καθαυτή επιτρέπει την απλή, ακόμη και μηχανιστική, επίκλησή τους και συγχρόνως προσδίδει σε όσους τις επικαλούνται μια αίσθηση και εικόνα επάρκειας. Ωστόσο, πρόκειται για επίπλαστη και άνευ ουσιαστικού περιεχομένου πραγματικότητα, στην περίπτωση και στον βαθμό που δεν έχει εμπεδωθεί η πολυπλοκότητα και το ουσιαστικό περιεχόμενό τους, ούτε οι συγκεκριμένοι μηχανισμοί με τους οποίους είναι δυνατόν να πραγματωθούν και ακολούθως να αποδώσουν χειροπιαστά αποτελέσματα.
Όσον αφορά την προστιθέμενη αξία, αυτό που θα συνιστούσε ουσιαστική συνεισφορά θα ήταν η πλαισίωση της πρότασης με συγκεκριμένη ανάλυση, τουλάχιστον δύο βασικών πτυχών σχετικά με το πώς δημιουργείται και το πώς χρησιμοποιείται.
Η προστιθέμενη αξία προκύπτει αν από την ακαθάριστη αξία παραγωγής αφαιρεθεί η ενδιάμεση ανάλωση (το κόστος των εισροών). Δηλαδή, ο προσδιορισμός της προστιθέμενης αξίας εξαρτάται από τις ποσότητες και τις τιμές της παραγωγής καθώς και από τις ποσότητες και τις τιμές της ενδιάμεσης ανάλωσης. Τόσο απλό, αλλά συγχρόνως και τόσο πολύπλοκο, καθώς πρόκειται για τέσσερις εξαιρετικά πολυπαραγοντικούς τομείς.
Οι ποσότητες της παραγωγής και της ενδιάμεσης ανάλωσης προσδιορίζονται, μεταξύ άλλων, από την παραγωγικότητα της εργασίας και την αποδοτικότητα των εισροών, που με τη σειρά τους εξαρτώνται από την τεχνογνωσία, την τεχνική υποστήριξη κ.λπ. Ακολούθως, οι τιμές της παραγωγής προσδιορίζονται από την ποιότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών και τις συνθήκες της αγοράς, οι οποίες επηρεάζουν επίσης και τις τιμές των εισροών.
Προκύπτει λοιπόν ότι η επίτευξη του στόχου για την αύξηση της προστιθέμενης αξίας, εξαρτάται από πληθώρα παραγόντων οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους με πολύπλοκες σχέσεις. Ο βαθμός για αποτελεσματική παρέμβαση της Πολιτείας και των φορέων της οικονομίας σε καθέναν από τους παραπάνω κρίσιμους παράγοντες ποικίλει.
Ωστόσο, ενώ η δημιουργία της προστιθέμενης αξίας είναι η αναγκαία συνθήκη για την ανάπτυξη, δεν είναι και ικανή. Το δεύτερο θέμα που έχει κρίσιμη σημασία είναι η διαχείρισή της. Δηλαδή για ποιους σκοπούς χρησιμοποιείται.
Η προστιθέμενη αξία αποτελεί το οικονομικό μέγεθος το οποίο τροφοδοτεί σειρά από άλλα κρίσιμα μεγέθη της οικονομίας. Σε αδρές γραμμές, και χωρίς την πληρότητα των εθνικών λογαριασμών, από την προστιθέμενη αξία πληρώνονται οι αμοιβές των απασχολουμένων, καταβάλλονται φόροι και εργοδοτικές εισφορές, τροφοδοτούνται τα κέρδη κ.λπ. Εν ολίγοις, η προστιθέμενη αξία είναι η πηγή της αγοραστικής δύναμης, της φορολογικής βάσης, των εσόδων του ασφαλιστικού συστήματος, των επενδύσεων. Οι διαρροές από το σύστημα (ανεπαρκής προσδιορισμός φορολογικής βάσης, φοροδιαφυγή, εισφοροδιαφυγή κ.ά.) αποδυναμώνουν το αναπτυξιακό περιεχόμενο της προστιθέμενης αξίας, ακόμα και αν αυτή είναι υψηλή.
Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι οι προτάσεις με απλή αναφορά στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας δεν επαρκούν. Η αναφορά στην προστιθέμενη αξία είναι πληρέστερη όταν συνοδεύεται από ολοκληρωμένες πολιτικές και συγκεκριμένα σχέδια παρεμβάσεων, τόσο για τη διευκόλυνση της δημιουργίας της όσο και την αποτελεσματική διαχείρισή της. Χωρίς αυτά, η αναφορά στην προστιθέμενη αξία ενδέχεται να παραμένει απλώς μια καλή ιδέα.
* Ο Ευάγγελος Νικολαΐδης διδάσκει Πολιτική Οικονομία του Αγροτικού Τομέα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
