Τι κοινό μπορεί να έχουν γεγονότα όπως ο Εθνικός Διχασμός και η Ισπανική Επανάσταση μεταξύ τους και με το πνεύμα της εποχής μας; Ο πρόσφατα κυκλοφορημένος τόμος 21 του περιοδικού Μαρξιστική Σκέψη, με αφορμή τη συμπλήρωση το 2016 των 100 χρόνων από το πρώτο γεγονός και των 80 από το δεύτερο, μας δίνει μια αφορμή να στοχαστούμε αυτή τη σχέση.
Ο αναγνώστης θα βρει στις σελίδες του, πέρα από συνεισφορές συνεργατών του περιοδικού, μια άγνωστη και πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση ανάμεσα στους ηγετικούς σοσιαλδημοκράτες θεωρητικούς της εποχής, Λούξεμπουργκ, Λίμπκνεχτ, Κάουτσκι και Μπερνστάιν, με αφορμή τις σφαγές στην Αρμενία και την Κρητική Επανάσταση του 1895-96. Ίσως όμως το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα προσεκτικά επιλεγμένα κείμενα από τον Νουμά και άλλα ελληνικά περιοδικά της εποχής, που αποτυπώνουν πιστά τις ελληνικές πραγματικότητες και αναζητήσεις στις δύο πρώτες δεκαετίες του περασμένου αιώνα.
Σε ένα από αυτά, του αρχισυντάκτη του Νουμά Ηλία Βουτιερίδη, ποιητή, ιστορικού της λογοτεχνίας και συμμετόχου στην Κρητική Επανάσταση, περιέχονται μερικές θεμελιώδεις σκέψεις για τις αλλαγές στην ανθρώπινη σκέψη που επέφεραν ο παγκόσμιος πόλεμος του 1914-18 και τα επαναστατικά του επακόλουθα:
«Ποτέ την ανθρωπότητα δεν την εσυντάραξε τόσο δυνατός συγκλονισμός όσο τώρα με τον πόλεμο αυτό των εθνών. Ίσως - ίσως τέτοια μεγάλη κοινωνική μεταβολή, σαν τη σημερινή, να μην την εδοκίμασε μήτε και με το φανέρωμα του Χριστιανισμού. Μ’ όσο κι αν αναποδογύρισεν η θρησκεία του Χριστού την ψυχική ζωή της ανθρωπότητας, πάντα ο καινούργιος κόσμος εκράτησε πάρα πολύ μέρος κι από τη ζωή του παλιού... Ο νέος κόσμος δεν παρουσιαζόταν σαν κάποιος επαναστατικός αντικαταστάτης του παλιού, αλλά περισσότερο σαν φυσικός διάδοχός του. Οι γενικές ιδέες κι αρχές δεν άλλαξαν και πολύ. Έμενεν όλως διόλου απείραχτη η ιδέα της κυβερνίας των λαών από ορισμένα άτομα, η ιδέα της ορισμένης πατρίδας, η ιδέα του Κράτους καθώς την είχαν καθορίσει παλιότεροι νομοθέτες, για να περιοριστούμε στα γενικότερα. Είχεν ειπεί ο Χριστός ‘μια ποίμνη και εις ποιμήν’ και άλλες απολυτρωτικές διδασκαλίες, αλλά με τον καιρό τα λόγια του αυτά εκρίθηκαν ουτοπία· κι έτσι η καθαυτό κοινωνική μορφή της ανθρωπότητας δεν άλλαξε και πολύ (για να μην ειπούμε καθόλου)» (σελ. 143).
Στην εποχή μας, αντίθετα, διαπίστωνε ο Βουτιερίδης, συντελούνται πολύ πιο βαθιές, ανατρεπτικές αλλαγές: «Γίνεται τώρα μια αληθινή κοινωνική επανάσταση, που γκρεμίζει σε συντρίμμια παλιές και κυρίαρχες ιδέες. Την επανάσταση αυτή που βλέπουμε γύρω μας κι επάνω μας και πέρα και παντού δε μπορεί παρά να τη γνωρίσουμε σ’ όλο το πλάτος της για να δοκιμάσουμε κι όλες τις συνέπειές της, τόσο στην κοινωνική και πολιτική όσο και στην καθαυτό πνευματική ζωή μας» (σελ. 145).
Ίσως σε αυτή τη μεταλλαγή, με τις οδύνες, τα βήματα εμπρός και τις διαψεύσεις που τη συνοδεύουν, να βρίσκεται η σύνδεση ανάμεσα στα ιστορικά ορόσημα του 20ού αιώνα και όσα έρχονται στον νέο αιώνα μας.
