Εκδοχές της αλήθειας διαδέχονται άλλες εκδοχές, επανέρχονται και παρουσιάζονται ταυτόχρονα. Με μια πρέζα ένδοξου παρελθόντος για να ενισχύει την περηφάνια και λίγο μεγαλύτερη δόση ανθρωπισμού για να ενδυναμώνει την εγρήγορση, η μία αλήθεια του παρόντος μας είναι εδώ· καλεί για την επικράτησή της απέναντι στη μονταζιέρα και τη μνημονιακή φοβία.
Με μια πρέζα άδοξου παρελθόντος, για να ενισχύει τη συλλογική ενοχή, και λίγο περισσότερη δόση τεχνοκρατισμού, για να ενδυναμώνει την ανοχή της παράπλευρης απώλειας, μια διαφορετική αλήθεια είναι εδώ· καλεί για την επικράτησή της απέναντι στο ψέμα και στις αυταπάτες. Αλήθειες των εικόνων, ευδιάκριτα διαφορετικές και ανταγωνιστικές, επιδιώκουν να γίνουν όπως η μέρα με τη νύχτα. Να εναλλάσσονται και να μεταβάλλουν τον ψυχισμό μας. Να εσωτερικεύουμε την αλήθεια τους, να γινόμαστε κι εμείς κατ’ εικόνα τους: διαφορετικοί, ανταγωνιστικοί.
Τα τηλεοπτικά πρόσωπα της πολιτικής δεν διαλέγονται με επιχειρήματα ή με ιδεολογικές αναφορές. Αυτά εξάλλου συνυπάρχουν πλέον και συντίθενται μέσα στην κοινωνία και μέσα σε κάθε παρέα, αυτή είναι η συλλογική μάθηση της δημοκρατικής μεταπολίτευσης. Τους ενδιαφέρει αποκλειστικά η επικράτηση της εικόνας της αλήθειας που κατασκεύασαν και η γελοιοποίηση της άλλης εκδοχής. Σκληραίνουν και γελοιοποιούνται· υπερβαίνουν το στάδιο της νηφάλιας μέθης. Όπως ανάμεσα στον Τράμπ και στην Κλίντον. Παγκοσμιοποιημένα πρότυπα, τραγικές φιγούρες.
Ταυτόχρονα όμως με τις ανταγωνιστικές εικόνες και τις αλήθειες τους, παράγεται και η διαδοχή τους με άλλες, χωρίς να αποκλείονται οι επαναλήψεις. Όχι σε διαδοχικό χρόνο, αλλά ταυτόχρονα. Πριν λαλήσει ο ένας πετεινός, έχει ήδη αντιλαλήσει ο άλλος. Δεν έχει προβλέψει, ούτε έχει προετοιμαστεί, έχει όμως απαντήσει. Ζούμε την εποχή των ταυτόχρονων γεγονότων, την εποχή που το βλέμμα μας διανύει εκατομμύρια χιλιόμετρα και βρίσκεται ταυτόχρονα εδώ και στη Νέα Υόρκη, την Αβάνα, στις Βρυξέλλες. Αιτίες και αποτελέσματα δεν μορφοποιούνται πλέον από τη δοσολογία παρελθόντος και μέλλοντος που περιέχει η εκάστοτε εκδοχή της αλήθειας, αλλά από την επαναλαμβανόμενη εναλλαγή.
Η ιλιγγιώδης ταχύτητα της εναλλαγής συντρίβει τις προπαγάνδες, τις δημοσκοπήσεις και τις αυταπάτες τής κάθε εκδοχής. Συνθλίβει πρόσωπα, συκοφαντίες, κουτοπονηριές. Θρυμμάτισε την ίδια την εικόνα των καναλιών. Είναι πλέον δυσδιάκριτες οι διαφορές στις δοσολογίες ανάμεσα σε εκπομπές και διαφημίσεις προϊόντων, ανάμεσα στα δελτία ειδήσεων και στην αυτοπροβολή των παρουσιαστών. Το γέλιο εναλλάσσεται με το κλάμα, ακούγονται πλέον μόνο οι κραυγές και τα ξεσπάσματα που δεν ξεχωρίζουν. Συμπόσια μεθυσμένων από μπόμπες. Όπως οι ανακριτικές μεταδόσεις των κοινοβουλευτικών ακροάσεων της διαπλοκής. Εναλλασσόμενες αλαζονείες και ατάκες χωρίς ίχνος πόνου για τον πόνο των ανθρώπων.
Εντούτοις, όσο οι εκδοχές της αλήθειας εναλλάσσονται γρήγορα, η διαδοχή των εικόνων παραμένει μια σταθερή διαδικασία. Η εναλλαγή πυκνώνει ώσπου μοιάζει ταυτόχρονη. Διαφανές παλίμψηστο. Τότε η διεργασία τής διαδοχής γίνεται έννοια· ξεκλειδώνει την αντίληψη των γεγονότων. Καταργεί τον ψεύτικο ανταγωνισμό και αποκαλύπτει την αλήθεια των πολλαπλών εκδοχών, τον πυρήνα. Φωτογραφίες ανθρώπων ευτυχισμένων και ταυτόχρονα δυστυχισμένων, ζωντανών και νεκρών, που διαβουλεύονται και ξενιτεύονται. Έγχρωμες και ασπρόμαυρες ελπίδες μαζί με τα αρνητικά τους. Έμψυχες ανησυχίες και άψυχοι ορθολογισμοί. Η συλλογική νοημοσύνη οδηγείται στα κύματα. Εκεί ανακαλύπτει την περιοδικότητα των φαινομένων και την ελπίδα της διαφυγής. Σαν το μεθυσμένο καράβι στις παλίρροιες.
Η περιοδικότητα, σχεδόν αμετάβλητη και αυτάρκης, εσωτερικεύεται στον ψυχισμό μας σαν τη διαδοχή της μέρας με τη νύχτα. Γινόμαστε πιο ίδιοι, συγκινούμαστε. Πλάνητες, απλανείς και πλανημένοι. Όπως τα πρόσωπα στους κυβερνητικούς ανασχηματισμούς.
Καμιά αλήθεια, κανένας εικονικός ανταγωνισμός δεν μας περιέχει. Επικρατεί η δική μας συγκίνηση, η συνεκτική περιγραφή που περιλαμβάνει την εικόνα και εκείνων που ανταγωνίζονται για να μη συνυπάρξουν.
Με μια πρέζα αναστοχασμού, για να τονώνει την ανεκτικότητα, και λίγο μεγαλύτερη δόση ελευθερίας, για να δυναμώνει την ανθεκτικότητά μας, γινόμαστε πιο ευκίνητοι και πιο σταθεροί από την εικόνα μας. Πιο ώριμοι, πιο αβέβαιοι, πιο διστακτικοί.
Ἐν οἴνῳ ἀλήθεια, εν πλω με τον κυματισμό της αμφιβολίας, όχι μέσα σε συμφωνίες ιδεολογικής ισοπέδωσης. Με νηφάλιο βηματισμό και κολυμβητική ευελιξία.
Φραγκίσκος Καλαβάσης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
