Αν κάτι ξεχωρίζει τους μεγάλους άνδρες είναι ότι δεν περνούν απαρατήρητοι στο διάβα της Ιστορίας. Ότι αποκτούν φανατικούς φίλους αλλά και εξίσου φανατικούς εχθρούς. Και ότι ενίοτε αντιμετωπίζονται σχεδόν δαιμονικά και στη ζωή και στον θάνατο. Από αυτή την αρχή δεν θα μπορούσε φυσικά να ξεφύγει ούτε ο Φιντέλ Κάστρο, αυτή εμβληματική φυσιογνωμία του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος, ο τελευταίος των μεγάλων του 20ού αιώνα.
Δεν πρόλαβε να αποτεφρωθεί η σορός του και έχει ήδη ξεσπάσει διαμάχη για τον ρόλο, τη δράση και το στίγμα του στην παγκόσμια Ιστορία. Στα καθ' ημάς αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Τι ήταν τελικά ο Φιντέλ Κάστρο; «Άγγελος ή διάβολος»; Σύμβολο της παγκόσμιας επανάστασης και της χειραφέτησης των λαών και των αδυνάμων όπου γης ή ένας «αμφιλεγόμενος ηγέτης», ένας «δυνάστης», που κρατούσε τη χώρα του, την Κούβα, υποταγμένη για 50 και πλέον χρόνια σε ένα αυταρχικό καθεστώς;
Προφανώς ο καθείς μπορεί να δώσει τη δική του απάντηση, ανάλογα από το σε ποια πλευρά του λόφου βρίσκεται. Όσοι, για παράδειγμα, ...αδωνίζονται προφανώς δεν έχουν πρόβλημα ούτε δίλημμα. Βλέπουν στο πρόσωπο του Φιντέλ Κάστρο έναν στυγνό δικτάτορα και τίποτε άλλο. Όσοι... γοητεύονται από τη λογική του Ντ. Τραμπ προφανώς τρίβουν τα χέρια τους από ανακούφιση και... βουλιμία. Ανακούφιση γιατί «έφυγε» το ενοχλητικό «αγκάθι» από τα πλευρά της υπερδύναμης και βουλιμία γιατί θεωρούν ότι τώρα είναι η ώρα να «καταπιούν» αυτή την «άτακτη» χώρα της Καραϊβικής και να πνίξουν με τις... μπίζνες τους την πολλά υποσχόμενη και διψασμένη οικονομία της. Και όσοι νοσταλγούν το... Τείχος του Βερολίνου, προφανώς θρηνούν γιατί θεωρούν ότι μαζί με τον Κάστρο «έπεσε» και το τελευταίο οχυρό στο πάλαι ποτέ ισχυρό αλλά σήμερα γκρεμισμένο «κάστρο» του σοσιαλιστικού πειράματος.
Το «φαινόμενο Φιντέλ Κάστρο»
Και οι τρεις απόψεις έχουν άδικο. Και κάνουν λάθος γιατί κρίνουν τον Φιντέλ Κάστρο και την Κούβα με κριτήρια εκτός τόπου, χρόνου και συνθηκών. Άλλοι χρησιμοποιούν ως μέτρο τις αστικές δημοκρατίες της Ευρώπης, άλλοι τις χώρες του... εισαγόμενου σοσιαλισμού στην ανατολική Ευρώπη και άλλοι τα... αγοραία δεδομένα της αγοράς. Σε καμία από αυτές τις «κατηγορίες» δεν είναι δυνατόν να ενταχθεί ούτε ο Φιντέλ, ούτε η Κούβα. Μια ανάλυση του φαινομένου «Φιντέλ Κάστρο», για να είναι σοβαρή, οφείλει να μην είναι ούτε βιαστική ούτε ιδεοληπτική. Αλλά να τοποθετεί τα πρόσωπα και τα γεγονότα στις πραγματικές τους διαστάσεις, χωρίς εμμονές και παραμορφωτικούς φακούς. Και να μην κινείται ανάμεσα στην άκριτη αποθέωση μέχρι λατρείας και την ισοπεδωτική κριτική μέχρι βλακείας.
Είναι αλήθεια ότι αυτές τις τρεις ημέρες ακούσαμε και διαβάσαμε πολλά. Δηλώσεις αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους έδειχναν σεβασμό στον ρόλο και τη διαδρομή του Κουβανού ηγέτη. Αλλά και ρηχές έως βλακώδεις προσεγγίσεις. Ακούσαμε, για παράδειγμα, στην ΕΡΤ -παρακαλώ- την ανοησία ότι ο Φιντέλ Κάστρο ήταν ένας «αμφιλεγόμενος ηγέτης» και στον Alpha τη βλακεία ότι είχε... 35.000 γυναίκες στη ζωή του. Μια απλή διαίρεση να έκαναν οι αθεόφοβοι, θα είχαν αποφύγει την... κοτσάνα.
Στα σοβαρά τώρα. Λένε οι ορκισμένοι εχθροί του Φιντέλ Κάστρο ότι ο ηγέτης της Κούβας ήταν ένας δικτάτορας. Ότι μιλούσε πολύ και άκουγε λίγο. Ότι κάθισε πολύ στην εξουσία. Ότι η χώρα του είχε γίνει θερμοκήπιο βίας και γραφειοκρατίας. Ότι η ορμή των πρώτων χρόνων της επανάστασής του εξατμίστηκε και διολίσθησε σταδιακά σε ένα αυταρχικό καθεστώς, που επέβαλε τον διωγμό των αντιπάλων του, τη φίμωση της αντίθετης άποψης και τον απόλυτο έλεγχο στην ενημέρωση. Και ότι ο ίδιος δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένα απομεινάρι της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, που, ως τέτοιο, δεν είχε πλέον λόγο ύπαρξης.
Μύθοι και αλήθειες για τον Φιντέλ
Είναι αλήθεια ότι αυτή η κριτική έχει κάποια βάση. Αλλά πάσχει και δεν είναι πλήρης. Γιατί δείχνει να αγνοεί τις ιδιαιτερότητες Κούβας αλλά και τις ειδικές συνθήκες μέσα στις οποίες υπήρξε, έδρασε και κυβέρνησε ο Φιντέλ Κάστρο. Συνθήκες, που δεν έχουν καμία σχέση με τα δεδομένα, την κουλτούρα και τις παραδόσεις της Ευρώπης, ούτε καν με όσα συνέβησαν στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Η Κούβα θα μπορούσε να συγκριθεί κυρίως με τις χώρες της Καραϊβικής και της Λατινικής Αμερικής, όπου ανήκει γεωγραφικά, ιστορικά, πολιτισμικά. Και η σύγκριση αυτή θα ήταν συντριπτική υπέρ αυτής της υπέροχης χώρας της Καραϊβικής.
Οι ορκισμένοι εχθροί του Κάστρο δείχνουν να αγνοούν ότι η επαναστατική κυβέρνησή του έσωσε την Κούβα από το διεφθαρμένο καθεστώς Μπατίστα, που είχε μετατρέψει το νησί σε ένα απέραντο πορνείο. Ότι εξάλειψε τον αναλφαβητισμό σε μια χώρα αναλφάβητων. Ότι οργάνωσε ένα από τα καλύτερα συστήματα υγείας παγκοσμίως. Ότι η μικρή και πάμφτωχη Κούβα έχει να επιδείξει σημαντικά επιτεύγματα στην ιατρική, στα φάρμακα, την έρευνα, την εκπαίδευση, τον αθλητισμό, επιτεύγματα, που θα τα ζήλευαν ακόμα και πολλές από τις αναπτυγμένες χώρες του σύγχρονου κόσμου.
Δεν λένε ότι όλα αυτά έγιναν με τη χώρα στο στόμα του λύκου, απομονωμένη για 50 και πλέον χρόνια, εξαιτίας ενός σκληρού και απάνθρωπου εμπάργκο. Δεν λένε τίποτε για τα σαμποτάζ και τις 637 απόπειρες δολοφονίας του Κάστρο. Και παραβλέπουν ότι η ψυχροπολεμική πολιτική των ΗΠΑ κατέστρεψε την οικονομία της Κούβας και οδήγησε την ηγεσία της στην περιχαράκωση για να επιβιώσει, να προασπίσει την ανεξαρτησία της χώρας και την αξιοπρέπεια του λαού της.
Η Ιστορία θα ξαναβρεί τον δρόμο της
Μετά από όλα αυτά, ας αναρωτηθεί κάθε καλόπιστος μόνο για το εξής: ποια χώρα του κόσμου θα μπορούσε να επιβιώσει αν δεν είχε έναν λαό περήφανο, πεισμένο και αποφασισμένο να αντιμετωπίσει το θηρίο; Ποιος ηγέτης, ποια κυβέρνηση και ποια εξουσία θα μπορούσε να αντέξει σε τέτοιες συνθήκες χωρίς την υποστήριξη ή έστω την ανοχή του λαού;
Ρητορικό το ερώτημα. Αλλά δίνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί να κριθεί η διαδρομή του Φιντέλ Κάστρο και του Τσε Γκεβάρα από τα βουνά της Κούβας, στην Αβάνα και στην αιωνιότητα. Με τον θάνατό του σήμανε το τέλος μιας εποχής όχι το τέλος της ιστορίας. Αυτή η ιστορία δεν τελειώνει έτσι εύκολα. Και δεν θα τελειώσει ποτέ όσα "κενά" και αν μεσολαβήσουν, όσα πισωγυρίσματα και αν συμβούν, όσα όνειρα και αν θολώσουν. Η Ιστορία θα βρει τον δρόμο της από άλλα μονοπάτια...
