Αν δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε σ' έναν ορισμό περί Δημοκρατίας -και προφανώς δεν μπορούμε-, το ερώτημα που τίθεται μοιάζει να μην έχει νόημα· όχι ότι δεν έχει. Και σ' έναν ορισμό περί ανθρώπου δεν συμφωνούμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άνθρωποι, ούτε παύουμε να υπερασπιζόμαστε -όσοι τα υπερασπιζόμαστε- τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το πρόβλημα με τέτοιου είδους έννοιες έχει να κάνει με το ότι μεταβάλλονται στην ιστορική διαδρομή τους. Τις περισσότερες φορές αυτή η μεταβολή αφορά τη διεύρυνση ή τη συρρίκνωσή τους. Διεύρυνση ή συρρίκνωση ποιου “πράγματος”; Μήπως κάποιου, λεγόμενου, “πυρήνα”; Κάποιων βασικών στοιχείων, που χωρίς αυτά δεν έχει νόημα να μιλάμε, π.χ., για Δημοκρατία. Και μόνο το γεγονός ότι οι γυναίκες στην Ελβετία δεν ψήφιζαν μέχρι το 1971, αλλά τα δημοψηφίσματα εκεί διενεργούνται εδώ και 150 χρόνια, μας δείχνει πόσο δύσκολο είναι να φανταστούμε την ύπαρξη κάποιου σκληρού “πυρήνα”. Το ζήτημα, λοιπόν, δεν νομίζω ότι είναι να προσδιορίσουμε κάποια χαρακτηριστικά που χωρίς αυτά δεν έχουμε Δημοκρατία. Μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει να δούμε πότε μια ευρεία ή οριακή πλειοψηφία σε μια κοινωνία θεωρεί, βάσει της εικόνας που έχει για τη Δημοκρατία, ότι ζει σε μια δημοκρατική κοινωνία.
Ακούσαμε, προ ημερών, έναν ύμνο στη Δημοκρατία από τον Ομπάμα που, μεταξύ των άλλων, μας θύμισε και τη ρήση του Τσώρτσιλ περί Δημοκρατίας: “...η Δημοκρατία είναι η χειρότερη μορφή διακυβέρνησης, εκτός όλων των υπολοίπων που έχουν δοκιμαστεί.” Πράγματι, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων με πολύ μικρή διάρκεια ζωής όμως, ακόμα και όσοι υπερασπίζονται τον σοσιαλισμό με Δημοκρατία, δεν έχουν παρά να συμφωνήσουν με αυτή τη ρήση, που αξιολογεί το παρελθόν σημειωτέον. Ας συμφωνήσουμε μ’ αυτήν την εκτίμηση, παρά τις μέχρι σήμερα τεράστιες αδυναμίες της Δημοκρατίας στα ζητήματα των κοινωνικών ανισοτήτων, των κάθε είδους διακρίσεων, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της προστασίας του περιβάλλοντος και πολλών άλλων κρίσιμων για τον λαό, ή τους λαούς, θεμάτων. Δεν ξέρω όμως, παρά την παραδοχή των διαφορετικών για τον καθένα ελαττωμάτων της, κατά πόσο ακόμα και ο Τσώρτσιλ ή ο Ομπάμα, που μας τον θύμισε, θα την υπερασπιζόταν και σε μια νέα εκδοχή της ή θα θεωρούσε αυτή τη νέα εκδοχή ως ακύρωση της Δημοκρατίας. Αναφέρομαι στην εκδοχή της Δημοκρατίας υπό επιτροπεία. Δημοκρατία και επιτροπεία συμβιβάζονται;
Δεν ξέρω αν ο Τσώρτσιλ τότε ή ο Ομπάμα σήμερα είχαν τη δυνατότητα να απευθύνουν αυτήν τη ρήση, για παράδειγμα, σε μια γυναίκα της αρχαίας Αθήνας, τι θα τους απαντούσε. Υποθέτω όμως ότι αν κατάφερναν να μπουν κρυφά στον γυναικωνίτη, με την ελπίδα να ακούσουν αβίαστα την άποψή της, θα τους έλεγε: Για ποια Δημοκρατία μου λες; Οι άνδρες έχουν Δημοκρατία και οι γυναίκες επιτροπεία. Υποθέτω λάθος;
Ας έρθουμε, όμως, στο σήμερα που μας ενδιαφέρει άμεσα, χωρίς να θέλουμε να απομυθοποιήσουμε στο ελάχιστο αυτό τον τεράστιο πλούτο ιδεών και αξιών που κληρονόμησε ο δυτικός πολιτισμός από την αρχαία Ελλάδα. Στο κάτω - κάτω, η εικόνα της πλειοψηφίας είπαμε ότι μετράει, και δεν θα μας την αλλάξουν τώρα υποθετικές απαντήσεις καταπιεσμένων γυναικών της αρχαίας Αθήνας. Σήμερα, δεν υπάρχει κόμμα εντός και εκτός Βουλής, δεν υπάρχει Έλληνας και Ελληνίδα, που να μη δηλώνει ότι βρισκόμαστε σε επιτροπεία. Δεν μιλάμε δηλαδή για μια οποιαδήποτε πλειοψηφία, και πολύ περισσότερο για μια οριακή. Μιλάμε για μια εικόνα των πάντων στη χώρα μας. Τι γίνεται; Είναι εφικτή η Δημοκρατία υπό επιτροπεία σε μια ολόκληρη χώρα; Κατά πώς φαίνεται, ναι. Ο ελληνικός λαός, αν δεν τον κοιτάς μόνο από την Ακρόπολη, αλλά και από πιο ψηλά, από ένα Airbus ή από τις γερμανικές Άλπεις, ας πούμε, είναι μια μικρή μειοψηφία του ευρωπαϊκού πληθυσμού, μια μικρή μειοψηφία στη δημοκρατική Ευρώπη. Υπ' αυτήν την έννοια, το να βρίσκεται μια μειοψηφία υπό επιτροπεία δεν ακυρώνει τη Δημοκρατία των πολλών. Να μην ξεχνάμε, όμως, το μέγα κατόρθωμα της Λυσιστράτης, που κι αυτή επιτροπεία πέρασε...
* Ο Κώστας Βρατσάλης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
