Επέτειος της 28ης Οκτωβρίου χθες και νομίζω ότι είναι μια καλή ευκαιρία να θυμηθούμε μερικά βασικά της Δημοκρατίας που τα ξεχνάμε, επειδή ακριβώς ξεχνάμε ότι η Δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα που κερδίζεται άπαξ. Το αντίθετο συμβαίνει. Η Δημοκρατία είναι ένας διαρκής αγώνας, έτσι ώστε να αντιστέκεται σθεναρά στους επίβουλους αλλά και να ανταποκρίνεται διαρκώς στις ανάγκες και τις αξίες που συνεχώς ανανεώνονται και διαφοροποιούνται μέσα στη ροή του χρόνου.
Γνωστά πράγματα, θα μου πεις, ωστόσο εδώ ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα: Ότι αυτά τα γνωστά πράγματα δεν είναι και τόσο γνωστά. Δεν είναι πράγματα που τα αποστηθίζεις, περνάς το μάθημα και ξεμπερδεύεις. Η Δημοκρατία δεν είναι πολίτευμα αποστήθισης. Γι’ αυτό και το μάθημα της Ιστορίας είναι το πιο ιδεολογημένο, και μάλιστα σε συντηρητικότατη κατεύθυνση (μαζί με το μάθημα των Θρησκευτικών), από όλα τα μαθήματα της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.
Η Δημοκρατία είναι πολίτευμα καθημερινού αγώνα και καθημερινής αγωνίας, ιδιαίτερα σε μια ταξική κοινωνία όπου τα πάντα διακυβεύονται, με τις ταξικές νίκες και ήττες να διαδέχονται ακατάπαυστα, ασύντακτα και απρόβλεπτα οι μεν τις δε. Η μόνη περίπτωση να γίνει η Δημοκρατία πολίτευμα αποστήθισης είναι ότι κινδυνεύει και χρειάζονται το στήθος και η μεγάλη ανάσα για να προστατευτεί, να επιβιώσει και να σταθεί. Αυτό είναι το μεγάλο μάθημα αποστήθισης που διδάσκει η 28η Οκτωβρίου 1940 και η ακόλουθη μεγαλειώδης αντίσταση του ελληνικού λαού στην τριπλή κατοχή της χώρας μας. Από του στήθους ήταν η αντίσταση του ελληνικού λαού. Αυτού του μεγάλου στήθους, που πολλές φορές τρυπήθηκε από τις σφαίρες των εκτελεστικών αποσπασμάτων και από τις λόγχες των ναζί και των Ελλήνων συνεργατών τους στα ολοκαυτώματα και τις θηριωδίες.
Δεν αρκεί να τα θυμόμαστε. Ούτε αρκούν τα μεγάλα λόγια, ακόμα και η συγκίνηση ή υπερηφάνεια. Εκείνο που προέχει είναι αφενός η ολοκληρωμένη γνώση της Ιστορίας (που ναι μεν έχει κάνει βήματα αποσκοταδισμού, αλλά μένουν ακόμα πολλά βήματα να γίνουν) και αφετέρου η μεταστοιχείωση της γνώσης στη σημερινή συνείδηση Δημοκρατίας.
Διαφορετικά η Δημοκρατία θα βρίσκεται εν κινδύνω. Ανεπαισθήτως ίσως, αλλά όταν δεν ακούς τους αρουραίους που σκάβουν στα θεμέλια, κάποια στιγμή το σπίτι θα καταρρεύσει. Και θα μας καταπλακώσει όλους. Δικαίους και αδίκους. Έχει συμβεί κι άλλες φορές. Κι αν αυτό δεν αποτελεί κοινή συνείδηση όλων, σημαίνει πως έχουμε πολύ και οδυνηρό δρόμο μπροστά μας και ότι το «μέλλον έχει πολλή ξηρασία», όπως προφητεύει ο ποιητής Μιχάλης Κατσαρός. Ο οποίος συμμετείχε στις ωδίνες της Ιστορίας και στη βία που είναι η μαμή της Ιστορίας, αλλά συμμετείχε επίσης με την ποίησή του στη συνείδηση της εποχής του, δηλαδή στη συγκινημένη γνώση που αφορά όλες τις εποχές. Αρκεί βέβαια να φτάσει μέχρι αυτές.
Και είναι κρίμα, για να μην πω όνειδος, τόση ποίηση, τόση μουσική (γραφόμενη και πεπραγμένη), τόση βαθιά συνείδηση ελευθερίας που οδήγησε στην εθελόβουλη θυσία, σε αντίθεση με την εθελόδουλη θηριωδία, να μη φτάνει μέχρι τις μέρες μας. Όχι απλώς επειδή της αξίζει. Κυρίως επειδή αξίζει στη Δημοκρατία, ένα πολίτευμα το οποίο θεμελιώνεται πάνω στον υδροφόρο ορίζοντα των δακρύων και στη στιλβηδόνα του αίματος μπροστά στον τοίχο της Καισαριανής.
Όλοι αυτοί δεν αγωνίστηκαν για να μπορεί να λέει όσα λέει ανεμπόδιστα ο κάθε Άδωνις Γεωργιάδης και η κάθε Α.Μ. Ασημακοπούλου, χυδαιολογώντας και φτύνοντας στην ιερή μνήμη των απόντων. Διότι εδώ δεν πρόκειται για την ελευθερία της γνώμης. Εδώ πρόκειται για τη φρικαλέα ασυδοσία επιγονικού δωσιλογισμού. Υποδαυλισμένη μάλιστα από την τεχνική κομψότητα (εδώ φαίνεται ότι έπιασαν τόπο οι καλές σπουδές) του αρχηγού της Ν.Δ. Κυριάκου Μητσοτάκη όταν μιλάει εντός Βουλής για «ιδεολογικά προβλήματα» -λέγε με Εμφύλιο- που λύθηκαν από την παράταξή του. Δεν έγιναν όσα έγιναν για να σκεπάζεται η μνήμη από τη χαλύβδινη πλάκα της λήθης που προκαλεί ασφυξία στην από του στήθους συμμετοχή στην Ιστορία. Δηλαδή στη γραμματική και στο συντακτικό της Δημοκρατίας.
Και όλο αυτό το γεγονός της όζουσας φρικαλεότητας δεν θα μπορούσε να συμβεί αν δεν υπήρχε ένα οργανωμένο και προσαρμοσμένο σχέδιο σε κάθε εποχή βαθιάς και πολύπλοκης χειραγώγησης, που με τη σειρά του οδήγησε σε βαθιά και πολύπλοκη παραγωγή άγνοιας. Την παραγωγή επομένως αισθητικών, ηθικών και πολιτικών αξιών εξαιρετικά χαμηλής ποιότητας, που δημιούργησαν εξαιρετικά χαμηλές ανάγκες. Και εξαιρετικά χαμηλές προσδοκίες από την ποιότητα της Δημοκρατίας, η οποία κατάντησε μια υπόθεση δανεικής, αναίτιας και τυφλής ευζωίας. Αλλά δεν είναι αυτό η Δημοκρατία. Αυτό είναι η κατίσχυση μιας αφηνιασμένης οικονομικής ασυδοσίας εις βάρος της πολιτικής, ηθικής και λογικής υπόστασης της Δημοκρατίας. Δεν αρνήθηκε, γι’ αυτή την κατάντια, τη ζωή του ο Ναπολέων Σουκατζίδης. Αλλά πρέπει να το γνωρίζεις.
Είναι ευκαιρία η χθεσινή επέτειος, ώστε να θυμηθούμε ότι ο αγώνας για γνώση είναι αγώνας για τη Δημοκρατία. Είναι ευκαιρία να κατανοήσουμε ότι, όταν σήμερα ένας πολίτης ηλικίας 65 ετών (προσωπική εμπειρία) αγνοεί ότι σ’ αυτό τον τόπο υπήρξε κάτι που το έλεγαν ΕΑΜ, αυτός ο πολίτης είναι επικίνδυνος για τη Δημοκρατία. Ένας καλός άνθρωπος -γιατί πολλοί μιλούν για την αυταξία της καλοσύνης- που δεν έχει ανάγκη τη Δημοκρατία. Γιατί δεν τη γνωρίζει. Κι αν υπάρξει εκτροπή, δεν θα διαμαρτυρηθεί. Γιατί τίποτα δεν θα του λείψει. Γι’ αυτόν δεν υπάρχουν εκτροπές. Υπάρχει μονάχα η ραχιτική ησυχία μιας μικρής ζωής. Αυτό όμως δεν είναι πολίτευμα. Είναι νεκροταφείο. Δεν το αξίζουν τα παιδιά που «τα έλεγαν αλήτες». Και τότε καλοί άνθρωποι τα έλεγαν αλήτες. Απλοί άνθρωποι. Το ίδιο απλοί με τους 200 της Καισαριανής. Βλέπεις, η Δημοκρατία είναι πολύπλοκο πολίτευμα.
