Ανεξαρτήτως της έκβασης της ευρω-καναδικής συνόδου για την υπογραφή της CETA, που ακόμη ήταν αβέβαιη την ώρα που έγραφα αυτό το κείμενο, η όλη εξέλιξη είναι πολύ αποκαλυπτική για το πόσο συμβατή -δηλαδή ασύμβατη- με τη δημοκρατία, την κρατική κυριαρχία και το κράτος δικαίου είναι η διαδικασία της χειραγωγούμενης από τις πολυεθνικές παγκοσμιοποίησης.
Η Κριστίν Λαγκάρντ του ΔΝΤ, αλλά και ο απερχόμενος Αμερικανός πρόεδρος Ομπάμα, φαίνεται ότι εντόπισαν έγκαιρα τα τρωτά στοιχεία της αδιαφανούς διαδικασίας και γι’ αυτό έσπευσαν σε υπεράσπιση της παγκοσμιοποίησης. Η Λαγκάρντ, για παράδειγμα, μιλάει επίμονα και με κάθε ευκαιρία για το πόσο έχει συμβάλει η παγκοσμιοποίηση στη μείωση της φτώχειας στον αναπτυσσόμενο κόσμο, παραδεχόμενη ταυτόχρονα ότι έχει αυξήσει τρομακτικά τις ανισότητες. Το έμμεσο μήνυμα είναι ότι «ουδέν κακόν αμιγές καλού» και, επομένως, αν πρόκειται να μειώνεται κάπως η φτώχεια, πρέπει να ανεχθούμε απεριόριστη αύξηση της ανισότητας.
Οι αρχιτέκτονες της θεσμοθετημένης παγκοσμιοποίησης (θεσμοθετημένης γιατί δεν περιορίζεται στην αυθόρμητη διεθνοποίηση του κεφαλαίου, αλλά διευκολύνεται με κανονιστικές αποφάσεις και διακρατικές συμφωνίες) συνέλαβαν εξ αρχής αυτές τις συμφωνίες (TTIP, CETA, TISA, TPP κ.ά.) ως ένα πλήρες «σύστημα» που θα υπερέβαινε τις τελματωμένες διαπραγματεύσεις απελευθέρωσης του εμπορίου στο πλαίσιο του ΠΟΕ. Εισηγητές ήταν οι ίδιες οι πολυεθνικές εταιρείες, πρωτίστως οι αμερικανικές και οι ευρωπαϊκές, που εδώ και χρόνια λειτουργούν ως ένα κανονικότατο καρτέλ προκειμένου να επηρεάσουν αποτελεσματικά τις κυβερνήσεις. Το «σύστημα» που συνέλαβαν είναι η συγκρότηση ενός ενιαίου οικονομικού χώρου τεσσάρων ηπείρων, δύο ωκεανών και δεκάδων κρατών, εντός του οποίου θα ελαχιστοποιηθούν οι φραγμοί και θα ομογενοποιηθούν οι όροι παραγωγής και προσφοράς προϊόντων και υπηρεσιών.
Πρακτικά, πρόκειται για προσαρμογή των ρυθμιστικών κανόνων στις νέες ανάγκες συσσώρευσης του κεφαλαίου: καθώς η αλυσίδα σχεδιασμού, χρηματοδότησης, παραγωγής και διανομής διασπείρεται γεωγραφικά σε δεκάδες χώρες, ακόμη κι όταν μιλάμε για ένα μόνο προϊόν, το πολυεθνικό κεφάλαιο έχει ανάγκη τη μεγαλύτερη δυνατή ομογενοποίηση σε κόστη, τιμές, πρώτες ύλες, διοικητικές και οργανωτικές καινοτομίες, θεσμικές διευκολύνσεις.
Φυσικά, δεν πρέπει να αγνοείται και το γεωπολιτικό ενδιαφέρον αυτής της στρατηγικής. Αν κανείς «αθροίσει» τις χώρες που συνομολογούν τις τέσσερις βασικές υπό διαπραγμάτευση εμπορικές και επενδυτικές συμφωνίες, σε Αμερική, Ευρώπη, Ασία και Αυστραλία, θα διαπιστώσει ότι διαμορφώνεται ένας συνεχής γεωγραφικός χώρος με δύο μεγάλες «παρενθέσεις»: την Κίνα και τη Ρωσία, οι οποίες πασχίζουν να προωθήσουν τις δικές τους οικονομικές αντι-ολοκληρώσεις.
Το πρόβλημα μ’ αυτές τις συμφωνίες, στις οποίες οι πολυεθνικές λειτουργούν ως εντολείς και οι κυβερνήσεις ως εντεταλμένοι, είναι πώς απαιτούν τη συνέργεια πολλών κρίκων. Και χρειάζεται είτε εξαιρετική τύχη είτε μεγάλος βαθμός αυταρχισμού για να μη βρεθεί ο αδύναμος κρίκος που θα σπάσει την αλυσίδα. Η Κομισιόν στην περίπτωση της CETA και της TTIP ξεκίνησε επί προεδρίας Μπαρόζο -του αποδεδειγμένα εξωνημένου στην Goldman Sachs και άλλα επιχειρηματικά λόμπι- σε συνθήκες απόλυτης αδιαφάνειας τις διαπραγματεύσεις με τους Αμερικανούς και τους Καναδούς, υπολογίζοντας να αιφνιδιάσει την τελευταία στιγμή, μ’ ένα τετελεσμένο κείμενο, κράτη, εθνικά κοινοβούλια, Ευρωκοινοβούλιο. Καθώς, όμως, οι συμφωνίες αυτές πλήττουν τον σκληρό πυρήνα της κρατικής κυριαρχίας, ακόμη και συντηρητικές πολιτικές ελίτ αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό την προοπτική να εκχωρήσουν την ήδη ισχνή εξουσία τους στο υπερκράτος των πολυεθνικών.
Έτσι, η Βαλλονία, μια από τις κοιτίδες του ευρωπαϊκού καπιταλισμού, που έχει υποστεί ισοπεδωτικά τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, με τελευταία θύματα τους 2.000 απολυμένους της Caterpillar, έσωσε τα προσχήματα της δημοκρατίας για λογαριασμό όλης της Ευρώπης. Καμιά απολύτως σημασία δεν έχουν τα ιδιαίτερα, ενδεχομένως ιδιοτελή κίνητρα της τοπικής κυβέρνησης Μανιέτ. Σημασία έχει ότι αυτή η μικρή «εξέγερση», που καμιά άλλη κυβέρνηση, ούτε η ελληνική, ούτε η πορτογαλική, ούτε όσες άλλες συνωθούνται στο υποτιθέμενο μέτωπο της αντι-λιτότητας, δεν είχαν το σθένος να κάνουν, έδωσε μια ακόμη αφορμή να αποκαλυφθεί ο κυνισμός της ευρωκρατίας και η αβίωτη σχέση της με τη δημοκρατική διαδικασία και τη στοιχειώδη άσκηση κυριαρχίας.
Κι αυτό είναι κάτι απολύτως λογικό. Συμφωνίες του είδους CETA και TTIP εξυπηρετούν έναν πολύ μικρό πυρήνα παγκόσμιων επιχειρηματικών ομίλων, που θα είναι και οι μόνοι ωφελημένοι της θεσμοθετημένης παγκοσμιοποίησης, εις βάρος ακόμη και των «εθνικών» επιχειρηματικών ελίτ. Εξάλλου, το παραμύθι της win-win παγκοσμιοποίησης που πουλάει η Λαγκάρντ διαψεύδεται από τα αποτελέσματά της: το παγκόσμιο εμπόριο ποτέ δεν ήταν τόσο απελευθερωμένο όσο σήμερα, με δασμούς που σπανίως περνούν το 2%. Κι όμως, στο απόγειο της «ελευθερίας» του, το παγκόσμιο εμπόριο επιβραδύνεται δραματικά, σε επίπεδα ιστορικά χαμηλά εδώ και δεκαετίες, ακριβώς γιατί η απελευθέρωσή του έπληξε δουλειές και εισοδήματα και γέμισε την ανεπτυγμένη καπιταλιστική Δύση με πολλές μικρές και μεγάλες «Βαλλονίες». Ή Ντιτρόιτ.
