Το νόμιμο, άμα το ψάξεις λίγο, το βρίσκεις, αν δεν είναι εξαρχής ολοφάνερο. Με το ηθικό συμβαίνει το ίδιο; Προφανώς και όχι, γιατί δεν λειτουργούμε όλοι βάσει μίας ηθικής. Αρκεί να σκεφτούμε την αηδία που προκαλεί σε πολλούς ο ισχυρισμός πως “ό,τι είναι νόμιμο είναι και ηθικό”...
Όσοι έχουν ασχοληθεί, έστω λίγο, με τη θεωρία του καπιταλιστικού κράτους, γνωρίζουν ότι το νομικό πλαίσιο που κάθε φορά υφίσταται, το υποβαστάζει και λειτουργεί κανονιστικά, αποτελεί αναπόσπαστο και νευραλγικό κομμάτι του. Ας μη γελιόμαστε. Αν πιστεύουμε ότι το καπιταλιστικό κράτος λειτουργεί με έναν ταξικό τρόπο απέναντι στα αντικρουόμενα κοινωνικά συμφέροντα, με έναν αντίστοιχο τρόπο λειτουργεί και το νομικό του σύστημα. Δεν εννοώ προφανώς τους λειτουργούς του, τους δικαστές, εννοώ το ίδιο το νομικό σύστημα μέσα στο οποίο κινούνται - κι ας λειτουργούν ανεξάρτητοι και κατά συνείδηση στη συντριπτική τους πλειονότητα.
Η Αριστερά στον καπιταλιστικό κόσμο -και όχι μόνο η Αριστερά- το έχει ζήσει στο πετσί της. Μόνο τις εξορίες των αριστερών για τα πολιτικά τους πιστεύω να θυμηθούμε αρκεί. Νόμιμες εξορίες, νόμιμες για το τότε ισχύον νομικό σύστημα. Και ηθικές; Αν κάποιοι λοιπόν χρειάζονται επιχειρήματα στο γιατί το νόμιμο δεν είναι οπωσδήποτε και ηθικό, είναι αυτοί που είχαν και έχουν μια άλλη αντίληψη περί ηθικής απ' αυτή της Αριστεράς. Είναι αυτοί που δικαιολογούν το καθετί που κάνουν με το ότι είναι νόμιμο.
Οι διαχρονικά λάτρεις τού “το νόμιμο είναι και ηθικό” παραβλέπουν ότι οι κοινωνίες γνώρισαν επαναστάσεις που καταργούσαν το τότε ισχύον νομικό πλαίσιο. Που αγανακτισμένα λαϊκά στρώματα ανέτρεψαν αυτό το δήθεν “αξίωμα”. Γιατί τότε θα αναγκαστούν να αντιπαραβάλουν τη δική τους ηθική με την ηθική των άλλων. Το μόνο που τους νοιάζει, μέσα στο ανιστόρητο μυαλό τους, είναι το πώς θα συνεχίσουν να επιπλέουν μ' αυτό τους το “αξίωμα”. Όχι γιατί το τηρούν· μ’ ένα προστιματάκι, βάσει νόμου και πάλι, πολύ μικρότερο από τα κέρδη της παρανομίας τους, καθίστανται και πάλι νόμιμοι και... ηθικοί.
Αντίθετα, τα λαϊκά στρώματα, αυτή τη σχέση νόμιμου και ηθικού την επιθυμούν αντίστροφα. Από το ηθικό να πηγάζει ο νόμος και όχι ο νόμος να ορίζει το ηθικό. Κι όποτε συμβαίνει το αντίθετο, διαμαρτύρονται. Γι’ αυτό και τη Δικαιοσύνη, όταν ιδεολογικά τους την εμφανίζουν τυφλή -για να μην επηρεάζεται δήθεν από τη διαφορετική δύναμη των πολιτών- δεν την θέλουν και κουφή, να μην ακούει τις διαμαρτυρίες τους για το άδικο, για το ανήθικο.
Απ' αυτή την άποψη, δεν είμαι και πολύ σίγουρος πόσο πολιτικά ορθό είναι να προτάσσει μια κυβέρνηση -προσοχή, δεν εννοώ αντιπολίτευση- της Αριστεράς τη λογική “να τους ταράξουμε στη νομιμότητα”, αντί να προτάσσει το “να τους ταράξουμε στο ηθικό”. Για τον απλούστατο λόγο ότι Αριστερά στην κυβέρνηση σημαίνει, το ηθικό -το δικό της προφανώς ηθικό- να μετατρέπεται και σε νόμιμο. Πάντα θα διαφεύγει “κάτι” σε τούτη τη διαδικασία μετατροπής που θα ξεκινά μ’ αυτή την “ανάποδη” λογική -αφού λειτουργεί κανονιστικά και όχι ατομικά-, αλλά αυτό είναι και το διαρκές χρέος της Αριστεράς. Να μειώνει συνεχώς αυτά τα “κάτι” που αναδύονται από την πραγματική ζωή, να τα εντάσσει συνεχώς, με νέες -όποτε χρειάζονται- ρυθμίσεις στη νομιμότητα.
Βέβαια, μια τέτοια “ανάποδη” λογική νομοθέτησης δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την ενεργή λαϊκή στήριξη. Στις προσπάθειες μιας αριστερής κυβέρνησης να την εφαρμόσει, το παλιό πολιτικό σύστημα θα προβάλλει όλο και πιο επιθετικά το νομικό οπλοστάσιο που τόσα χρόνια οικοδόμησε. Θα εντείνει τις επιθέσεις του, ακόμα και στους ίδιους τους λειτουργούς του νομικού συστήματος αλλά και στο ίδιο το σύστημα, μπλοκάροντάς το, όπως με το ΕΣΡ. Και ο ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να δει πώς θα κινητοποιήσει τον λαό στην υπεράσπιση αυτής της φιλολαϊκής λογικής. Ο λαός προσδοκά από την κυβέρνηση της Αριστεράς να ταράξει στην ηθικότητα, παρά... στη νομιμότητα το παλιό πολιτικό σύστημα. Τότε θα γίνει και πάλι ισχυρό στήριγμά της.
* Ο Κώστας Βρατσάλης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου
