Όποιος δεν ξέρει ξένες γλώσσες
δεν γνωρίζει και τη δική του.
1. Η γερμανική οικονομία είναι τραπεζοκεντρική. Στηρίζεται δηλαδή στη μέγιστη συμμετοχή του τραπεζικού συστήματος στην οικονομική δραστηριότητα,σε αντίθεση με ό,τι έχει συμβεί και εξακολουθεί να συμβαίνει στις χώρες του λεγόμενου αγγλοσαξονικού καπιταλισμού, στις οποίες επικρατεί ο ρόλος του χρηματιστηρίου ως του σημαντικότερου παράγοντα χρηματοδότησης της οικονομικής δραστηριότητας.
Παράλληλα, το γερμανικό τραπεζικό σύστημα ακολουθεί τη μορφή της γενικής τραπεζικής (universal banking), διαφοροποιούμενο από το λεγόμενο αγγλοσαξονικό σύστημα, στο οποίο υπάρχει ο διαχωρισμός (ή κατά καιρούς ενοποίηση) της εμπορικής με την επενδυτική τραπεζική.
2. Η ενοποίηση της χρηματοδότησης και της βιομηχανίας υπήρξε σημαντικό χαρακτηριστικό της εταιρικής διοίκησης στη Γερμανία. Οι μακροχρόνιοι δεσμοί μεταξύ τραπεζών και επιχειρήσεων είναι καθοριστικό στοιχείο του συστήματος. Αξίζει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις μεγάλες γενικές τράπεζες (δηλαδή εκείνες που παρέχουν όλες τις υπηρεσίες), όπως είναι η Deutsche Bank και η Commerzbank. Εκπρόσωποι αυτών των τραπεζών και των μεγάλων γερμανικών πολυεθνικών επιχειρήσεων συμμετέχουν στα εποπτικά συμβούλια αυτών των επιχειρήσεων και των τραπεζών. Από πολλές απόψεις το σύστημα της διασταυρούμενης ιδιοκτησίας και των αλληλοσυνδεόμενων συμβουλίων μοιάζει με το ιαπωνικό keiretsu όσον αφορά στην ενοποίηση των χρηματοπιστωτικών, βιομηχανικών και διανεμητικών δραστηριοτήτων. Το σύστημα διευκολύνει τη γνωστοποίηση ζωτικής σημασίας πληροφοριών, την παροχή φτηνότερων επενδυτικών κεφαλαίων και τον συντονισμό του οικονομικού σχεδιασμού. Επίσης, το σύστημα δίνει έμφαση στις μακροχρόνιες σχέσεις που βασίζονται στις συμφωνημένες μέσω διαπραγματεύσεων τιμές και στις συμφωνίες εφοδιασμού μεταξύ των εταιρειών. Παρ' όλα αυτά, οι συμμετέχοντες σε αυτές τις συμφωνίες επιδιώκουν να προωθήσουν τα συμφέροντα της συγκεκριμένης εταιρείας τους παρά εκείνα της συνολικής οργανωσιακής συμμαχίας. Πρέπει να σημειώσουμε ότι, καθώς η γερμανική οικονομία παγκοσμιοποιήθηκε, οι δεσμοί μεταξύ των τραπεζών και της βιομηχανίας εξασθένησαν.
Οι δεσμοί μεταξύ των τραπεζών και των βιομηχανιών μείωσαν τις συγκρούσεις ανάμεσα στα βιομηχανικά και στα χρηματοοικονομικά συμφέροντα ως προς την οικονομική πολιτική. Λόγω της διαδεδομένης χρηματοπιστωτικής τους ισχύος και των δεσμών τους με βιομηχανίες - κλειδιά, οι γερμανικές τράπεζες παίζουν κεντρικό ρόλο στη διοίκηση της βιομηχανίας και στοN συνολικό στρατηγικό σχεδιασμό της γερμανικής οικονομίας. Ενώ ο γερμανικός επιχειρηματικός κόσμος, όπως ο ιαπωνικός, είναι κλειστός, η ίδια η γερμανική οικονομία είναι ανοιχτή και το γερμανικό νομικό σύστημα και οι κωδικοποιημένες διοικητικές διαδικασίες διασφαλίζουν τη νόμιμη και δίκαιη μεταχείριση των ξένων επιχειρήσεων.
Η ισχυρή επιρροή των γερμανικών γενικών τραπεζών στην οικονομία είναι συνάρτηση κυρίως της σημαντικής ελευθερίας που απολαμβάνουν οι τράπεζες και η οποία τους επιτρέπει να επιδίδονται σε μια μεγάλη ποικιλία επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Σύμφωνα με το σύστημα των γενικών τραπεζικών υπηρεσιών, οι γερμανικές τράπεζες μπορούν να συμμετέχουν σε όλες σχεδόν τις πιθανές χρηματοοικονομικές δραστηριότητες, από καταθέσεις και αναλήψεις έως επενδυτικές και εμπορικές τραπεζικές υπηρεσίες. Από την άλλη πλευρά, μέχρι τη δεκαετία του ’90 οι αμερικανικές εμπορικές και επενδυτικές τραπεζικές υπηρεσίες περιορίζονταν από τον Νόμο Glass - Steagal που είχε θεσπιστεί στις αρχές της δεκαετίας του 1930. Σύμφωνα με αυτό το σύστημα, κάθε δραστηριότητα πραγματοποιούνταν από διαφορετικούς οργανισμούς, ενώ οι γερμανικές γενικές τράπεζες είχαν ενεργό συμμετοχή σε όλους σχεδόν τους τομείς των γερμανικών χρηματοοικονομικών και επιχειρηματικών υποθέσεων. Για παράδειγμα, η βιομηχανική χρηματοδότηση παρέχεται κυρίως μέσω τραπεζικών δανείων παρά μέσω έκδοσης μετοχών ή εμπορικών τίτλων. Οι τράπεζες κατέχουν επίσης μεγάλα μερίδια των γερμανικών εταιρειών και στα εποπτικά συμβούλια των γερμανικών βιομηχανιών συχνά κυριαρχούν οι τραπεζίτες. Οι βιομηχανικές εταιρείες εκτιμούν ιδιαίτερα τους δεσμούς τους με τις τράπεζες, επειδή, πέρα από τη διασφάλιση φτηνότερων κεφαλαίων, αυτή η διευθέτηση τους παρέχει ασφάλεια έναντι των εχθρικών εξαγορών και των παρεμβατικών μετόχων.
Ο στρατηγικός ρόλος των τραπεζών και οι στενοί δεσμοί ανάμεσα στις τράπεζες και στη βιομηχανία στη γερμανική οικονομία είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της εμπειρίας της Γερμανίας ως χώρας που άρχισε την εκβιομηχάνισή της με καθυστέρηση. Όπως επισήμαναν ο Alexander Gerschenkron και ο Thorstein Veblen πριν από αυτόν, η χρονική στιγμή της εκβιομηχάνισης συνιστά βασικό παράγοντα στον καθορισμό του μηχανισμού της συσσώρευσης κεφαλαίων και της συνολικής δομής του βιομηχανικού συστήματος ενός κράτους. Σε αντίθεση με τη Μεγάλη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου το κεφάλαιο αρχικά συσσωρευόταν σε μεγάλο βαθμό στα χέρια μεμονωμένων επιχειρηματιών, στη Γερμανία και σε άλλες χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης υπήρχαν σχετικά ελάχιστα κεφάλαια στα χέρια ατόμων. Υπ' αυτές τις συνθήκες οι τράπεζες έγιναν το βασικό μέσο για τη συγκέντρωση αρκετά μεγάλων ποσών επενδυτικών κεφαλαίων για να επισπευστεί η εκβιομηχάνιση και να καλυφθεί το χάσμα με τους βιομηχανικούς ηγέτες. Αυτή η ιστορική διασύνδεση ανάμεσα στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και στη βιομηχανία συνεχίστηκε και στη Γερμανία και στην Ιαπωνία.
Οι γερμανικές κυβερνητικές πολιτικές στήριξαν και ενίσχυσαν τη θέση των μεγάλων ιδιωτικών τραπεζών της Γερμανίας στην εταιρική διοίκηση. Το εταιρικό δίκαιο ενδυνάμωσε τις τράπεζες παρέχοντας σημαντικά δικαιώματα στους μετόχους της μειοψηφίας. Για παράδειγμα, το εταιρικό δίκαιο εντέλλεται ότι το 75% των μετόχων μιας δημόσιας επιχείρησης πρέπει να εγκρίνει κάθε αλλαγή στην κεφαλαιοποίηση της επιχείρησης και, ως εκ τούτου, στη διοικητική δομή μιας εταιρείας. Αυτό σημαίνει ότι μια τράπεζα που κατέχει μόνο το 26% των μετοχών μπορεί να εμποδίσει την πραγματοποίηση των αλλαγών. Εφόσον, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι τράπεζες μπορούν επίσης να ψηφίσουν για λογαριασμό των πελατών τους, αυτό παρέχει στις τράπεζες σημαντική επιρροή επί των εταιρικών υποθέσεων.
3. Στη Γερμανία η δομή του τραπεζικού συστήματος παρουσιάζεται στον Πίνακα.
Ο αριθμός των τραπεζικών ιδρυμάτων μειώθηκε κατά 40% από τη δεκαετία του 1990. Παρ' όλη αυτή τη μείωση, ο αριθμός των τραπεζικών ιδρυμάτων στην Γερμανία εξακολουθεί να παραμένει πολύ μεγαλύτερος από τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης (Πίνακας 2).
Ιδιωτικές εμπορικές τράπεζες. Υπάρχουν περίπου 300 ιδιωτικές τράπεζες στη Γερμανία αλλά, μέχρι την πρόσφατη κρίση, πέντε μεγάλες τράπεζες κυριαρχούσαν: Commerzbank, Dresdner Bank, Deutsche Bank, Deutsche Postbank AG και HypoVereinsbank. Οι συγκεκριμένες τράπεζες είναι πολύ διεθνοποιημένες και επικεντρωμένες στη διεθνή επιχειρηματική δραστηριότητα. Συνολικά ο ιδιωτικός τραπεζικός τομέας στην Γερμανία αντιπροσωπεύει μόνο το 36% του συνολικού τραπεζικού τομέα στην χώρα.1 Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης,οι μεγαλύτερες τράπεζες βρέθηκαν πολύ κοντά στην πτώχευση και διασώθηκαν με την κρατική παρέμβαση. Είναι γνωστόν ότι τον Οκτώβριο του 2008 δημιούργησε τον μηχανισμό διάσωσης Sonderfonds Finanzmarktstabilisierung (SoFFin), τον οποίο προικοδότησε με 480 δισ. ευρώ για τη διάσωση του γερμανικού τραπεζικού συστήματος, περίπου το 9,1% του ΑΕΠ. Οι Dresdner Bank και Deutsche Postbank AG απορροφήθηκαν αντίστοιχα από τις Commerzbank,στην οποία το γερμανικό Δημόσιο κατέχει το 17%, και Deutsche Bank.
Ο δημόσιος τραπεζικός τομέας κατέχει το 36% των στοιχείων του συνολικού ενεργητικού του τραπεζικού τομέα της Γερμανίας. Είναι οργανωμένος οριζόντια (χωρικά) και καθέτως: δήμοι και Τοπική Αυτοδιοίκηση κατέχουν τις τοπικές Sparkassen, ενώ οι περιφέρειες (Länder) κατέχουν τις Landesbanken. Άλλοι δημόσιοι θεσμοί κατέχουν τις αναπτυξιακές τράπεζες ή στα γερμανικά τράπεζες προώθησης (Förderbanken). Η αναπτυξιακή τράπεζα KfW του γερμανικού Δημοσίου αποτελεί τον βασικό πυλώνα της αναπτυξιακής δραστηριότητας της χώρας.
Σκοπός των γερμανικών δημοσίων τραπεζών είναι «η ολοκλήρωση της αγοράς εκεί και όταν τα αποτελέσματα της ελεύθερης αγοράς είναι αναποτελεσματικά και κοινωνικά μη αποδεκτά»2. Το 2001 η Ε.Ε. αποφάσισε να θέσει τέλος στο γερμανικό σύστημα των κρατικών εγγυήσεων προς τα δημόσια τραπεζικά ιδρύματα (Anstaltslast and Gewährträgerhaftung), επειδή τις θεωρούσε παράνομες και έθιγαν τον υγιή ανταγωνισμό. Την περίοδο 2001-2, επήλθε συμφωνία μεταξύ της γερμανικής κυβέρνησης, των τραπεζών δημοσίου τομέα και της Ε.Ε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο γερμανικός νόμος να αλλάξει και περίπου 600 δημόσιες τράπεζες πέρασαν μια μεταβατική περίοδο μέχρι την κατάργηση των εγγυήσεων.
Οι δημόσιες τράπεζες αντέδρασαν ως εξής κατά και μετά την κρίση: Η αντοχή των Sparkassen ήταν αξιοσημείωτη. Το 2008 είχαν απώλειες. Αλλά από το 2009 επέστρεψαν στην κερδοφορία, ενώ οι μεγάλες ιδιωτικές τράπεζες είχαν σημαντικές απώλειες. Για να είμαστε αντικειμενικοί, ποτέ οι δημόσιες τράπεζες δεν είχαν ως στόχο τη μεγιστοποίηση των κερδών τους. Στους σκοπούς του ήταν πάντα πρώτος η συμμετοχή τους στην ανάπτυξη της διοικητικής περιφέρειας στην οποία ανήκαν.
Σε αντίθεση με τις τοπικές τράπεζες, οι περιφερειακές τράπεζες, Landesbanken, συσσώρευσαν μεγάλες ζημιές, κάτι που απαίτησε βαθιά αναδιάρθρωση μέσω της κρατικής παρέμβασης3.
Συνεταιριστικές Τράπεζες: ακολουθούν τους γνωστούς κανόνες των συνεταιριστικών. Ανέρχονται σε 1.162 (2010). Δεν είχαν αρνητικές επιδράσεις από την οικονομική κρίση και συνέχισαν να παράγουν κέρδη. Μάλιστα τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης στις υπόλοιπες τράπεζες λειτούργησαν επ’ ωφελεία των συνεταιριστικών τραπεζών. Κατέχουν περίπου το 11% του συνολικού ενεργητικού του τραπεζικού τομέα.
Υπάρχουν επίσης Τράπεζες Ειδικού Σκοπού (δημόσιες) που κατέχουν το 11% του συνολικού ενεργητικού και τράπεζες που χορηγούν στεγαστικά δάνεια, με 9% του συνολικού ενεργητικού.
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στις άλλες ευρωπαϊκές οικονομίες, η υπάρχουσα νομοθεσία στη Γερμανία δεν επιτρέπει στις ιδιωτικές τράπεζες να κατέχουν μέρος του μετοχικού κεφαλαίου στις δημόσιες τράπεζες.
1 IMF Country Report No. 11/370, Germany: Technical Note on Banking Sector Structure, December 2011.
2 VÖB, Association of Public German Banks (2014). Promotional Banks in Germany, Acting in the public interest. Available online at: http://www.voeb.de/de/ueber_uns/.
3 Αναφέρω τη χαρακτηριστική περίπτωση της τράπεζας Saxony η οποία υπέστη μεγάλες ζημιές (διασώθηκε από την τράπεζα Baden - Württemberg) λόγω της συμμετοχής στην κρίση των subprime loans μέσω της θυγατρικής της στην Ιρλανδία. Το γεγονός αυτό προκάλεσε θυελλώδη συζήτηση στη Γερμανία για το πώς μια δημόσια τράπεζα ενεπλάκη σε προϊόντα τόσο υψηλού κινδύνου. Δες: Subprime Aftershocks: Saxony State Bank Saved from Possible Collapse by Sale, http://www.spiegel.de/international/business/subprime-aftershocks-saxony-state-bank-saved-from-possible-collapse-by-sale-a-523170.html
