Tον 14ο αιώνα, η («σκεπασμένη», θά ‘λεγε ο Kαβάφης) ένσταση στην εδραία ώς τότε μεταφυσική συμπυκνώθηκε στην πεποίθηση ορισμένων θεολόγων πως οι καθολικές υποστάσεις, τα universalia, όχι απλώς δεν προηγούνται των πραγμάτων, αλλά είναι μόνον «πνοή φωνής»: flatus vocis. O κατεξοχήν νομιναλιστής του όψιμου Mεσαίωνα, ο Γουλιέλμος του Occam, λιγότερο παραστατικός, μιλούσε για nomina, για λεκτικά σύμβολα δηλαδή: «συμβάσεις» στις οποίες προσφεύγει ο νους προκειμένου να κατανοήσει τα πράγματα. Kαι βέβαια, υπό τον όρο να μην υπεραπλουστεύουμε, μπορούμε να βρούμε στην εν λόγω ένσταση το σπόρο κάθε μετέπειτα εμπειρισμού. Θα ήταν όμως ηλίθιο να πιστέψουμε πως νομιμοποιείται κατ’ αυτόν τον τρόπο η αυθαιρεσία: πως, δηλαδή, οι «συμβάσεις» (τα «ονόματα») διαλέγονται τυχαία ή επειδή έτσι μας ήρθε, από ένα αναξιολόγητο στοκ. Aντιθέτως, η έμφαση στην πραγματικότητα, στα «πράγματα», εκλεπτύνει στο έπακρο και δυσκολεύει απεριόριστα τη θεωρητική εργασία μας. Kαι αν όντως θέλουμε να την αναλάβουμε, και αν όντως επιλέγουμε ν’ αντιδράσουμε στον (εκάστοτε) σχολαστικισμό, τότε αναλαμβάνουμε και την ηθική ευθύνη που συνεπάγεται η προσήλωση στα «πράγματα». Ως προς αυτό θα κριθούν οι «συμβάσεις» μας: Θα φανεί αν βοηθούν να κάνουμε ολοένα λεπτότερα λάθη αναλαμβάνοντας να καθολικεύσουμε πια τα συμπεράσματά μας – ή αν είναι μορφές πλάνης είτε, χειρότερα, συνειδητής (αυτο)εξαπάτησης...
Ώστε δεν είναι δίχως σημασία η διαπίστωση ότι, ολοένα συχνότερα, αυτή η δουλειά αντιμετωπίζεται σαν κάτι δήθεν απλό, δήθεν αθώο προπάντων, και επαφίεται στους opinion makers, δηλαδή στους εξ επαγγέλματος παραχαράκτες της πραγματικότητας: στους τάχα «ειδικούς» – που η μοναδική ειδικότητά τους είναι να καταργούν την ίδια την έννοια της ηθικής ευθύνης και να διακινούν μιαν απομίμηση θεωρητικής εργασίας, η οποία αποτελεί εντέλει απλή μεταγραφή της τηλεοπτικής εικόνας σε λόγια. Kαι η τηλεοπτική εικόνα δεν είναι πραγματικότητα, δεν είναι καν εκδοχή της. Eίναι εικονογραφημένη ιδεολογία, που μόνο να ταυτολογείς επιτρέπει. Aυτήν την αναπαραγωγή μεταμφιέζουν φαρισαϊκά οι βαρύγδουποι «ειδικοί» σε εναντίωση, τάχα, προς τον σχολαστικισμό.
Έτσι λοιπόν (για να διαλέξουμε ένα παράδειγμα που επιτρέπει να εκτελέσουμε κατόπιν τους αναγκαίους μετασχηματισμούς και να το προσαρμόσουμε στους έγκλειστους πρόσφυγες – ή στα Εξάρχεια), τους εξεγερμένους των μπανλιέ, προ ετών, στο Παρίσι, κάπως έπρεπε να τους πούμε – για να συνεννοηθούμε, αλλά και για να δηλωθεί κατανοήσιμη η πραγματικότητά τους. Όμως εξίσου επείγον ήταν και το να γίνει εντέλει κατανοητή αυτή η πραγματικότητα: να την σεβαστούμε – κατανοώντας την. Kαι αναμφίβολα δεν μας βοηθάει ένα σχολαστικό λεξιλόγιο, που απ’ τον μηχανισμό της σκέψης χρησιμοποιεί τη γραφειοκρατία της μόνο. Δεν βοηθάει, γιατί απαιτεί να ψηφίσουμε (όπως θά ’λεγε ο Mπρεχτ) μια πραγματικότητα που να ταιριάζει στον σχολαστικισμό μας. Kι όμως! Aυτό το λεξιλόγιο αποδείχτηκε πως ήταν το μικρότερο κακό, γιατί διέσωζε (σαν απολίθωμα μες στο ορυκτό) ένα ίχνος της πάλαι ποτέ θεωρητικής εργασίας. Kαι συνεπώς λειτουργούσε σαν υπόμνηση – τουλάχιστον... Aν γινόταν να αναλαμβάναμε ξανά αυτήν τη θεωρητική εργασία, με δεδομένα τα κέρδη μας, αλλά, ξανά, ακόμη μια φορά, υπό την πίεση της πραγματικότητας και έτσι να δίναμε μορφή και έκβαση στις αναλύσεις μας – ναι, θ’ άξιζε τον κόπο. Kαι ίσως τότε θα ‘χε επιτέλους νόημα και το να πούμε «προλετάριους» τους εξεγεμένους των γαλλικών προαστίων (και «καπιταλισμό» τη μυστηριώδη «παγκοσμιοποίηση»)... Το μεγαλύτερο κακό, αυτό που κατεξοχήν συνέβη, ήταν ότι πιεστήκαμε να προσηλωθούμε στην οθόνη μας σαν να προσηλωνόμασταν στη ίδια την πραγματικότητα. Στην οθόνη, όπου κάτι τύποι που τα έσπαγαν ήσαν εμφανώς κουκουλοφόροι, σκούροι, νεαροί και ταραξίες. Aρκούσε λοιπόν ν’ αντιμετωπίσουμε τα πλάνα σαν «ονόματα» – και κατόπιν να δούμε σε ποιαν άλλη (τηλεοπτική) σύμφραση ξαναείδαμε αυτά τα «ονόματα-εικόνες». Τότε, εύκολα πια θα συμπεραίναμε ότι το σκούρο χρώμα οφείλεται στην υποδόρια διάχυση ενός άλογου μίσους προς τη «Δύση», τυπικού σε μουσουλμάνους, ξένους και κατοίκους γκετοποιημένων προαστίων, όπου το να βραδιάζει είναι ο ορισμός του εφιάλτη έτσι κι αλλιώς.
Επαναλαμβάνω: Η προσπάθεια να εμφανιστούν σαν η πραγματικότητα καθ’ εαυτήν τα τηλεοπτικά πλάνα στα οποία κερματίστηκε η προ ετών εξέγερση στο Παρίσι δεν ήταν προϊόν αδαημοσύνης ή αφέλειας: είναι η ουσία της δουλειάς των opinion makers. Σ’ αυτούς τους πλασιέ της ψευδογνώσης πρέπει πια να συγκαταλέγουμε και τους απλούς, ημιαναλφάβητους ρεπόρτερ των καναλιών που έβαζαν λεζάντες στα πλάνα... Έτσι το κύκλωμα έκλεινε: Τα ισοδύναμα, αναξιολόγητα πλάνα υπέβαλλαν την εντύπωση ότι βλέπουμε τι στ’ αλήθεια συμβαίνει, ότι βλέπουμε δηλαδή όχι απλώς την πραγματικότητα αλλά την υφή της: ένα σχήμα ερμηνείας που κατέστη ορατό. Αυτή η εντύπωση καλλιεργήθηκε μεθοδικά στα πάνελ, στην αρθρογραφία των ημερών και στις μπροσούρες «ειδικών», ώσπου στην πολιτική ανάλυση, στη θεωρητική εργασία εντέλει, υποκαταστάθηκε η δήθεν αθώα, δήθεν αυτονόητη (αυτό είναι το χειρότερο) χρήση εννοιών που ήδη, μέσω των τηλεοπτικών πλάνων και του «αντικειμενικού» σπηκάζ, παρουσιάζονταν σαν συρροή συνωνύμων – τα οποία είναι λογικό να χρησιμοποιούνται εναλλακτικά. «Νεαροί», «ταραξίες», τελικά «μετανάστες», «ξένοι» κι ίσως, αν το καλοπροσέξουμε, «μουσουλμάνοι»: νά τι ήταν αυτός ο απειλητικός συρφετός που ήρθε από το πουθενά να πυρπολήσει αυτοκίνητα. Ποτέ όμως αυτοί οι «άθλιοι» δεν ήσαν «προλετάριοι»: θα έσπαγε η αλυσίδα των ψευδοσυνωνύμων. Άλλωστε, μια χαρά υποκατάστατο είναι το «άθλιοι». Δείχνει, όσο να πεις, διαβασμένο άνθρωπο, περιέχει και την αναγκαία δόση κοινωνικού μελό. Αποκλείεται πάντως να αντιδρούν βίαια επειδή ο ένας στους δύο είναι άνεργος, ο ένας στους τέσσερις ζει κάτω απ’ το όριο της φτώχειας κι όλοι είναι παιδιά μεταναστών που κανείς δεν τ’ αντιμετωπίζει ως πολίτες. Κάθε σοβαρός σχολιαστής γνωρίζει και φτωχούς που είναι ευγενέστατοι. Ακριβέστερα: είναι οι καλύτεροι φίλοι του ανθρώπου...
