Το «μανιφέστο» Γιούνκερ προς το Ευρωκοινοβούλιο- για «μια Ευρώπη που προστατεύει, ενισχύει και αμύνεται», όπως ήταν ο βαρύγδουπoς τίτλος του-, μαζί με την ομιλία Ντράγκι επ’ αφορμή της απονομής του βραβείου De Gasperi (ιδρυτή της ιταλικής Χριστιανοδημοκρατίας), χαρακτηρίστηκαν ως σήμα στροφής προς μια περισσότερο «κοινωνική» και λιγότερο «γερμανική Ευρώπη». Το ότι σηματοδοτούν στροφή, ιδιαίτερα η ομιλία Γιούνκερ, είναι αδιαμφισβήτητο. Το τι είδους στροφή σηκώνει κουβέντα.
Το πρώτο που έχει σημασία είναι το κίνητρο: η ομολογία ότι μετά το Brexit «η Ε.Ε. βρίσκεται σε υπαρξιακή κρίση» είναι κρίσιμη. Η επιλογή των Βρετανών απελευθέρωσε στόματα και δυνάμεις. Παραδοσιακοί άξονες έσπασαν, νέες συμμαχίες χωρών και πολιτικών δυνάμεων εμφανίζονται, οι 27 ομαδοποιούνται σε τουλάχιστον τέσσερις συσπειρώσεις χωρών, το τοπίο είναι κατακερματισμένο και, κυρίως, καταγράφεται το κενό ηγεμονίας που μέχρι τώρα κάλυπτε η γερμανική ηγεσία. Με το μαστίγιο και το καρότο, διά της πυγμής και της πειθούς. Το πολιτικό πρόβλημα της Μέρκελ στην ίδια τη Γερμανία εξάγεται σε όλη τη -θεσμική και μη- λειτουργία της Ε.Ε. Αυτό, εξελίσσεται σε μιαν ιδιότυπη απειλή για όλους.
Αυτό το κενό- ή απλό διάλειμμα;- ηγεμονίας σπεύδει να καλύψει ο Γιούνκερ, χρησιμοποιώντας τον θεσμικό του ρόλο. Την ώρα που η Έκθεση των Πέντε Προέδρων, ο οδικός χάρτης εμβάθυνσης της Ευρωζώνης, έχει εξαφανιστεί από το προσκήνιο, και ελλείψει άλλης ολιστικής ατζέντας «μεταρρύθμισης» της Ε.Ε., καταθέτει ένα σχέδιο άμεσης δράσης που έχει κάτι για να χαϊδέψει τ’ αυτιά κάθε πτέρυγας των “27”.
Υιοθετεί σχεδόν στο σύνολό τους τις προτάσεις των Σοσιαλιστών και της Μεσογειακής Διάσκεψης των “7”, αλλά φορτώνει την πρότασή του με μπόλικη ασφάλεια, άμυνα και περισσότερη «Ευρώπη - Φρούριο», για να κατευνάσει το αντιπροσφυγικό κλίμα που επικρατεί στις κεντρο-ανατολικές χώρες. Προτείνει διπλασιασμό και επέκταση του «σχεδίου Γιούνκερ» στα 630 δισ. μέχρι το 2022, αλλά εισηγείται κι ένα αμυντικό ταμείο.
Θέλει η Ε.Ε. να αποκτήσει τον δικό της στρατό - πάντα στο πλευρό του ΝΑΤΟ-, αλλά εισηγείται κι έναν «στρατό» 100.000 εθελοντών αλληλεγγύης. Υπόσχεται να διατηρηθεί η ελευθερία διακίνησης στην Ε.Ε., αλλά προωθεί κι ένα «Ευρωπαϊκό Σύστημα Ταξιδιωτικής Πληροφόρησης», ήτοι ηλεκτρονική παρακολούθηση όποιου ταξιδεύει στην Ε.Ε. Αποφεύγει την αναφορά στην - βαλλόμενη από Γάλλους και Γερμανούς σοσιαλδημοκράτες- TTIP, αλλά υπερασπίζεται την πανομοιότυπη συμφωνία με τον Καναδά CETA ως την καλύτερη που έχει διαπραγματευτεί η Ε.Ε. Μιλά για επιτάχυνση της ένωσης κεφαλαιαγορών, αλλά αποσιωπά την τραπεζική ένωση, στην οποία η Γερμανία είναι αλλεργική. Θέλει «ίση αμοιβή για ίση δουλειά στον ίδιο τόπο» (Οδηγία για τις αποσπάσεις εργαζομένων), αλλά δεν διανοείται να πει αν, πώς και πότε θα καλυφθεί το μισθολογικό χάος μεταξύ του Ρουμάνου και του Λουξεμβούργιου εργάτη. Υπόσχεται «μη δογματική, ευφυή, ευέλικτη και μη τιμωρητική εφαρμογή» του Συμφώνου Σταθερότητας, αλλά δεν «ερεθίζει το θηρίο» μιλώντας για αναθεώρησή του.
Εν ολίγοις, ο Γιούνκερ προσπαθεί να συγκεράσει τις αντιτιθέμενες σήμερα ομάδες ηγεσιών εντός των “27”, προτείνοντας ένα σχέδιο πολιτικής αυτοσυντήρησης για όλους. Δεν ανατρέπει την εκ κατασκευής νεοφιλελεύθερη αρχιτεκτονική της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης, αλλά προτείνει, τρόπον τινά, έναν «νεοφιλελευθερισμό με κοινωνικό πρόσωπο». Μια εναλλακτική «δοσολογία» στις πολιτικές προσφοράς και ζήτησης, που έχουν ένα «τυράκι» για τον καθένα: για την εξοπλιστική βιομηχανία των Γάλλων, για τα αφρικανικά ενδιαφέροντα των Πορτογάλων, για τη μεταναστευτική «βιομηχανία» των ανατολικοευρωπαίων, ή για την ξενοφοβία των Αυστριακών.
Ωστόσο, το πιο δυνατό στοιχείο της πρότασης Γιούνκερ (σ.σ.: την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές ήταν άγνωστη τυχόν υποδοχή της στην άτυπη σύνοδο της Μπρατισλάβα) είναι ταυτόχρονα η αχίλλειος πτέρνα της: εγγυητής της fast track μεταρρύθμισης της Ε.Ε., κατά τον Γιούνκερ, είναι μία πιο «πολιτική Κομισιόν», όπως ανέφερε στην ομιλία του. Που σημαίνει μετατροπή της σε de facto κυβέρνηση της Ε.Ε., με μεταφορά ακόμη μεγαλύτερης κυριαρχίας από τα κράτη - μέλη στις Βρυξέλλες. Ποιοι είναι διατεθειμένοι να το συζητήσουν αυτό σήμερα, μετά το Brexit, όταν, π.χ., ο Πολωνός πρόεδρος της Ε.Ε. Ντόναλντ Τουσκ σαλπίζει τη μερική «επανεθνικοποίηση» των ευρωπαϊκών πολιτικών («η ανάθεση νέων εξουσιών στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα δεν είναι η επιθυμητή συνταγή» ανέφερε στην πρόσκλησή του για την Μπρατισλάβα); Και, πολύ περισσότερο, όταν ο Β. Σόιμπλε όχι απλώς θεωρεί αδιανόητη μια «πολιτική Κομισιόν», αλλά εισηγείται μεταφορά των δημοσιονομικών εξουσιών της σε «ανεξάρτητη αρχή»;
Τελικά, η φιλοδοξία Γιούνκερ να καλύψει το κενό ηγεμονίας στην Ε.Ε. ενδέχεται να πέσει... σε γερμανικό, κυρίως, κενό. Θα έχει, βέβαια, το ενδιαφέρον αποτέλεσμα της συμμαχίας ενός βέρου χριστιανοδημοκράτη με την ευρωπαϊκή Κεντροαριστερά. Με κίνητρο πάντα την πολιτική αυτοσυντήρηση.
