Ένα φάντασμα πλανάται πάνω από την Ευρώπη: το φάντασμα της τρομοκρατίας. Όλες οι δυνάμεις της Γηραιάς Ηπείρου ενώθηκαν σε μια ιερή συμμαχία. Αλλά για ποιο λόγο; Για να κυνηγήσουν το φάντασμα αυτό ή μήπως για να το προσαρμόσουν στα μέτρα και τις επιδιώξεις τους; Γιατί, αν όντως ήθελαν να το κυνηγήσουν, θα έθεταν ως υπ' αριθμόν ένα στρατηγικό στόχο τους τη συντριβή του Ισλαμικού Κράτους και την ειρήνη στην πολύπαθη Συρία. Αλλά δεν το κάνουν. Αντί γι' αυτό εντείνουν τα μέτρα καταστολής στο εσωτερικό των χωρών τους «για λόγους ασφαλείας».
Δυστυχώς όμως η ασφάλεια δεν επιτυγχάνεται έτσι. Εκείνο που σίγουρα επιτυγχάνεται είναι η καταπάτηση και αναστολή της δημοκρατίας. Για παράδειγμα στη Γαλλία έχει παραταθεί η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και ο φόβος έχει φωλιάσει για τα καλά στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Διαρκώς ματαιώνονται για λόγους ασφαλείας θεσμοθετημένες και από χρόνια καθιερωμένες εκδηλώσεις (εκθέσεις, εορτασμοί, φεστιβάλ).
Η απαγόρευση της ιδιαίτερης ενδυματολογικής περιβολής των μουσουλμάνων εντείνεται και μετεξελίσσεται σ' έναν επικίνδυνο πόλεμο συμβόλων, που στοχοποιεί τους μουσουλμάνους γενικώς. Στο όνομα του κοσμικού κράτους, Νίκαια, Κάννες, Μασσαλία, Κορσική -συνολικά τριάντα πόλεις- απαγόρευσαν το «μπουρκίνι», το θαλάσσιο μαγιό των μουσουλμάνων γυναικών, δημιουργώντας σοβαρές κοινωνικές εντάσεις, αλλά και κωμικοτραγικές καταστάσεις. Ευτυχώς το ΣτΕ της Γαλλίας ανέστειλε προσωρινά αυτή την απαγόρευση. Στα αεροπλάνα οι εταιρείες κατεβάζουν μουσουλμάνους με το αιτιολογικό ότι προκαλούν ανησυχία στους ταξιδιώτες. Οι αστυνομικοί πυροβολούν στο ψαχνό και ενίοτε σκοτώνουν ανθρώπους ακόμη και με την παραμικρή υποψία ότι μπορεί να είναι τρομοκράτες. Έτσι όμως είναι αδύνατον να απολαύσει κανείς ακόμη και τις πιο απλές χαρές της καθημερινής ζωής. Η ζωή μετατρέπεται σε κόλαση.
Αργά αλλά σταθερά, ολοένα και περισσότερο, η Ευρώπη μετατρέπεται σ' ένα απέραντο στρατόπεδο, σ' ένα περιχαρακωμένο σιδερόφρακτο φρούριο. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι θυμίζει πλέον Ισραήλ, καθώς εθίζεται στη σκέψη ότι είναι απολύτως φυσιολογικό να ζει μέρα - νύχτα με το όπλο ανά χείρας και το δάκτυλο στη σκανδάλη. Και φυσικά ο τρόμος κυριαρχεί στην πολιτική ατζέντα όλων σχεδόν των ευρωπαϊκών χωρών, με προεξάρχουσα τη Γαλλία. Πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι η Ε.Ε. έχει μπει σε τροχιά αποσύνθεσης κάτω από τα διασταυρούμενα πυρά της οικονομικής κρίσης, της ισλαμικής τρομοκρατίας και των διογκούμενων προσφυγικών ροών. Το προσφυγικό, η άλλη όψη της ισλαμικής τρομοκρατίας, είναι αναμφίβολα το σοβαρότερο πρόβλημα και, αν δεν αλλάξει κάτι δραματικά, θα είναι ίσως η χαριστική βολή για την παραπαίουσα Ε.Ε.
Και η συνταγή αντιμετώπισης; Ίδια κι απαράλλαχτη. Όπως και στο οικονομικό, έτσι και στο προσφυγικό, «ο σώζων εαυτόν σωθήτω»! Παράλληλα, φυσικά, με την κλασική αναζήτηση αποδιοπομπαίου τράγου («beggar - thy - neighbour policy», «finger - pointing»). Που και στην περίπτωση αυτή ήταν η Ελλάδα! Στην αρχή βέβαια υπήρξαν κάποια ψήγματα συλλογικής αντίδρασης, που θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν τον όρο κοινή ευρωπαϊκή πολιτική. Κάθε χώρα θα δεχόταν το ποσοστό προσφύγων που της αναλογούσε. Μερικές χώρες μάλιστα, όπως η Γερμανία και η Σουηδία, έσπευσαν να ανακοινώσουν ότι υιοθετούν πολιτική «ανοικτών θυρών», με το εύλογο σκεπτικό ότι οι γερασμένες κοινωνίες τους έχουν ανάγκη από ενέσεις ανθρώπινου δυναμικού σε παραγωγική ηλικία. Όλα αυτά όμως ήταν σχέδια επί χάρτου που ακυρώθηκαν εν τη γενέσει τους από δυναμικές λαϊκές αντιδράσεις.
Τα ατέλειωτα καραβάνια των προσφύγων και των μεταναστών προκάλεσαν πανικό και πολιτισμικό σοκ στους ευρωπαϊκούς λαούς, που ένιωσαν να απειλούνται ο τρόπος ζωής και η πολιτισμική και θρησκευτική τους ταυτότητα. Έτσι, η μία μετά την άλλη, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις άρχισαν να υψώνουν καλά καγαθά τείχη... Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά τα stress test των τραπεζών θα έχουμε οσονούπω και αντίστοιχα stress test των συνόρων!
Η Δημοκρατία (ή τουλάχιστον ό,τι απέμεινε απ' αυτήν) κινδυνεύει! Η απερίσκεπτη και εντελώς ενστικτώδης αντίδραση μιας ευρωπαϊκής κοινωνίας που βρίσκεται σε απόγνωση και με λανθασμένο τρόπο προσπαθεί να προστατευτεί από τα δεινά του αγοραίου καπιταλισμού και της αχαλίνωτης παγκοσμιοποίησης άνοιξε τον ασκό του Αιόλου. Και απελευθέρωσε τους δαίμονες του ρατσισμού και του εθνικισμού, που τόσο ακριβά έχει πληρώσει η ανθρωπότητα στο πρόσφατο και στο απώτερο παρελθόν. Και το ερώτημα που τίθεται είναι αμείλικτο: Μήπως τελικά η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται σαν φάρσα, αλλά (πάντα) σαν τραγωδία; Ενδεχομένως δε και σαν ακόμη μεγαλύτερη τραγωδία;
* Ο Γιώργος Δουράκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ
