Μετά από ένα δύσκολο καλοκαίρι του 2015, γεμάτο κατάρες, διασπάσεις και απειλητικές φήμες, μετά από ένα κρίσιμο φθινόπωρο με εκλογές, μετά από έναν επικίνδυνο χειμώνα με κεντρικό θέμα την ανακεφαλαιοποίηση των τρύπιων ελληνικών τραπεζών, φτάνουμε στο ναρκοπέδιο της τελικής διαπραγμάτευσης για την περίφημη αξιολόγηση, η οποία ολοκληρώνεται με κέρδη και ζημίες που, ωστόσο δίνουν λίγο οξυγόνο και κάποιες ελπίδες στην αριστερή κυβέρνηση και σε τμήματα της κοινωνίας.
Σε όλους αυτούς τους μήνες της μεγάλης ταραχής, οι προοδευτικές εφημερίδες και τα sites αφιέρωναν, όπως ήταν φυσικό, το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος της ύλης τους σ’ αυτά τα αναμφισβήτητα, πρωτεύοντα ζητήματα. Σ’ αυτά και στην αντιπαράθεση με την έξαλλη αντιπολίτευση της Δεξιάς και των κεντρώων συμμάχων της, ενώ, ταυτόχρονα, πηγαινοέρχονταν ανάμεσα σε κραυγές, θέματα όπως οι συντάξεις, τα κόκκινα δάνεια, το νομοσχέδιο για τους τηλεοπτικούς σταθμούς, οι λίστες του «μαύρου» χρήματος, ο επικείμενος ΕΝΦΙΑ ή τα κύματα των προσφύγων. Όλα ανάκατα, όλα έξαλλα, με εκφράσεις σχεδόν υστερικές.
Έτσι φτάσαμε στις αρχές του καλοκαιριού και στο κλείσιμο μιας πρώτης περιόδου όπου η κυβέρνηση δείχνει να εξισορροπεί ακροβατώντας ανάμεσα στα τραύματα της κοινωνίας, στην κληρονομιά ενός διαλυμένου κράτους και στα πρώτα δείγματα μιας πιθανής ανασυγκρότησης.
Έτσι φτάσαμε στο καλοκαίρι του 2016, προσέχοντας τα μεγάλα, μονομαχώντας με τα μεγάλα και ξεχνώντας τα μικρά.
Είναι, όμως, μικρά;
Eπιτρέψτε μου να μεταφέρω μερικές σκηνές της καθημερινότητας. Σκηνή πρώτη: Παρασκευή ώρα 7 μ.μ., Μάιος, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Μια κυρία μέσης ηλικίας περπατάει μπροστά μου σπρώχνοντας ένα αναπηρικό καρότσι, στο οποίο κάθεται ένας νέος, πολύ νέος άντρας. Μερικά μέτρα πριν την οδό Μητροπόλεως αντιμετωπίζουν ένα ανθρώπινο φράγμα. Το μισό και περισσότερο πεζοδρόμιο είναι κατειλημμένο από τραπέζια και καθίσματα του γωνιακού μπαρ. Το υπόλοιπο έχει καταλειφθεί από τους όρθιους πελάτες, οι οποίοι έχουν σχηματίσει κύκλους και τετράγωνα κρατώντας ποτήρια με ποτά και φωνάζοντας δυνατά για να ακουστούν ανάμεσα στα εκκωφαντικά ντεσιμπέλ των ηχείων. Η κυρία προσπαθεί κάτι να τους πει, προσπαθεί να συνεννοηθεί, οι περισσότεροι από τους «γλεντζέδες» δεν την κοιτάζουν καν, άλλοι κάνουν μια ελάχιστη κίνηση που δεν βοηθάει το άνοιγμα του διαδρόμου ώστε να περάσουν το καρότσι, ο ανάπηρος νέος και η συνοδός του. Τα δευτερόλεπτα περνούν, το ανέφικτο της προσπάθειας αυτής της γυναίκας είναι φανερό και νιώθω πλέον θυμό. Σχεδόν κραυγάζοντας παρεμβαίνω, οι περισσότεροι «γλεντζέδες» αναγκάζονται να με κοιτάξουν, λίγο έως πολύ ενοχλημένοι κάνουν ένα βήμα δεξιά ή αριστερά. Τελικά ο πολυπόθητος διάδρομος ανοίγει. Λίγα μέτρα πιο πέρα, η άγνωστη κυρία μου ψιθυρίζει «σας ευχαριστώ», εγώ, αγανακτισμένος ακόμη, της λέω «σκεφτείτε ότι σχεδιάστηκαν πεζοδρόμια με ράμπες, με ειδικούς διαδρόμους...». Η γυναίκα με κοιτάζει στα μάτια και κουνώντας λυπημένα το κεφάλι μου λέει «αφήστε τα κύριε... τίποτα δεν αλλάζει».
Αυτή η μελαγχολική βεβαιότητα της άγνωστης γυναίκας μου ξανάρθε στον νου σαν πικρό σύνθημα λίγες μέρες μετά στην Αθήνα, στους Αμπελόκηπους. Είδα στο απέναντι πεζοδρόμιο μια συνηθισμένη σκηνή που στο αλλοτριωμένο μου βλέμμα, για ένα - δύο λεπτά, δεν προκάλεσε κανένα ενδιαφέρον: κατειλημμένο σχεδόν όλο το πεζοδρόμιο από ένα μεγάλο μαύρο 4Χ4, με μερικά μηχανάκια μπροστά του και άλλα τόσα πίσω του, δημιουργούσε ένα τέλειο φράγμα για κάθε πεζό.
Δύο νεαροί κατέβηκαν από το πεζοδρόμιο, περπάτησαν προσεκτικά στον δρόμο όπου περνούσαν με ταχύτητα διάφορα οχήματα. Λίγο μετά, μια νέα γυναίκα με το μωρό της στο καροτσάκι έκανε ακριβώς την ίδια κίνηση, ακόμη πιο προσεκτικά, περιμένοντας να περάσει το μεγάλο κύμα των οχημάτων. Μερικά δευτερόλεπτα μετά ένας άνδρας με ένα τρίχρονο κοριτσάκι βρήκε μια άλλη λύση. Σήκωσε στην αγκαλιά του το κοριτσάκι και κολλημένος ανάμεσα στο τζιπ και στα διερχόμενα αυτοκίνητα κατάφερε να περάσει από το δύσκολο σημείο για να ξαναβρεθεί, αρκετά ασφαλής, και πάλι στο πεζοδρόμιο, δέκα ή δεκαπέντε μέτρα πιο πέρα.
Φυσικά η ίδια παγίδα θα στηθεί ξανά και ξανά, στους ίδιους και σε άλλους ανθρώπους, σε εκατοντάδες δρόμους της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης και άλλων πόλεων, έτσι ώστε η αντικοινωνική συμπεριφορά να γίνεται συνήθεια, κοινοτοπία, αναπόφευκτο κακό που γενικεύει μια ακόμη σκηνή αθλιότητας.
Σκηνή τρίτη: Μέσα Ιουλίου στη Χαλκιδική, σε μια μικρή ακτή μήκους 100 μέτρων περίπου και πλάτους 20. Ακριβώς πίσω από την ακτή αρχίζουν τα σπίτια που καταλήγουν στο χωριό. Στις 7 το απόγευμα, μια ώρα που οι λουόμενοι φεύγουν, εμφανίζονται μερικά λεωφορεία με παιδιά δεκατεσσάρων έως δεκαπέντε χρόνων -είναι αγόρια και κορίτσια κάποιας κοντινής κατασκήνωσης ενός ιδιώτη - επιχειρηματία. Τα παιδιά, γύρω στα εκατόν πενήντα, καταλαμβάνουν σχεδόν στριμωγμένα την ακτή, χαρούμενα και ζωηρά. Όμως δεν είναι μόνα. Συνοδεύονται από τους αντίστοιχους υπνόσακους, οι οποίοι σχηματίζουν ένα μικρό λόφο. Σε λίγο το μυστήριο αρχίζει να ξεδιαλύνεται. Κατά δήλωση του υπεύθυνου - ομαδάρχη τα παιδιά μεταφέρθηκαν για μια νυχτερινή παραθαλάσσια εκδρομή και παραμονή, ολόκληρη τη νύχτα, στη συγκεκριμένη ακτή. Στην κρίσιμη ερώτηση πώς διασφαλίζονται οι υγειονομικές συνθήκες και οι ανάγκες τόσων πολλών παιδιών, η απάντηση ήταν αφοπλιστική: «Συνεννοηθήκαμε με το beach bar, θα μείνει ανοιχτό μέχρι τη 1»!
Πράγματι η «κατασκήνωση» των παιδιών έφτανε μέχρι το σημείο που άρχιζαν οι ομπρέλες του παρακείμενου παραπήγματος - beach bar, με την πρόχειρη τουαλέτα. Πράγματι το beach bar παρέτεινε τη λειτουργία του μέχρι τη 1, πουλώντας και κερδίζοντας μερικές εκατοντάδες ευρώ από τις μπύρες και τα αναψυκτικά, τα παιδιά έπαιζαν και κραύγαζαν μέχρι τις 2 τα ξημερώματα με την «κατάλληλη» μουσική των κρότων του drum en bass, και τα λεωφορεία ήρθαν και τα παρέλαβαν στις 7 το πρωί για να επιστρέψουν στη «φυσική ζωή» της παιδικής κατασκήνωσης, μετά την πετυχημένη προπόνησή τους, ώστε να εισαχθούν στη «ζωή της νύχτας».
Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε μια τέταρτη σκηνή, μια πέμπτη, μια δέκατη πέμπτη με κέντρο και άξονα τις δραστηριότητες της πελώριας αλυσίδας των beach bar, δηλαδή των παραπηγμάτων με τα κτηνώδη ηχεία που αλλοιώνουν μέσα σε δευτερόλεπτα το φυσικό τοπίο σε εκατοντάδες ακτές της Ελλάδας, σε βαθμό που να εκμηδενίζουν τη σχέση του ανθρώπου με το χώμα, την πέτρα, την άμμο, την θάλασσα ή τα δέντρα -δηλαδή με αυτό που ονομάζουμε περιβάλλον. Αρκεί να υπάρχει ο «επιχειρηματίας» με τα κατάλληλα «μέσα», την ελάχιστη επένδυση, τις «γκρίζες» σχέσεις με δημάρχους και κοινοτάρχες και την ανοχή ή τη συνεργασία της Αστυνομίας.
Η μικρή διαπλοκή θριαμβεύει κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση της μεγάλης διαπλοκής που χρόνια τώρα, δεκαετίες πια, δίδαξε και άνοιξε τον δρόμο. Είναι η ίδια ακριβώς μικρή διαπλοκή που καταργεί την έννοια του ζωτικού χώρου για τον πεζό, το παιδί, τον ηλικιωμένο ή τον ανάπηρο στα πεζοδρόμια χάρη στις άπειρες άδειες απλώματος τραπεζιών και καθισμάτων στις πόλεις, είναι η ίδια μικρή διαπλοκή που, με τη γενικευμένη ηχορύπανση ορίζει τη ζωή και τη λειτουργία μιας ολόκληρης συνοικίας* ή μιας εξοχικής περιοχής, είναι η μικρή διαπλοκή που επιβάλλει το είδος της «διασκέδασης» που η ίδια θέλει με στόχο το εύκολο και άμεσο κέρδος.
Τριάντα χρόνια μετά την εναπόθεση της «βιομηχανίας» των αδειών και των «ελέγχων λειτουργίας» των κάθε είδους «μαγαζιών» -ημέρας και νύχτας- σε δημάρχους και κοινοτάρχες, είναι φανερό πως τα αποτελέσματα είναι από θλιβερά έως τερατώδη. Όπως, επίσης, είναι φανερό ότι τριάντα και πλέον χρόνια μετά τις κάποιες μεταρρυθμίσεις του Αντ. Τρίτση, δεν υπήρξε ούτε ένας υπουργός που να ασχοληθεί ουσιαστικά με το περιβάλλον και τη χωροταξία. Είναι απαραίτητο, είναι αυτονόητα απαραίτητο, μια μεγάλη μεταρρύθμιση να ξεκινήσει τώρα, από μια κυβέρνηση, την πρώτη ιστορικά, της Αριστεράς. Μια μεταρρύθμιση που θα εξουδετερώνει τις αρθρώσεις και τα δίκτυα της μικρής διαπλοκής σε τοπικό επίπεδο. Προτάσεις υπάρχουν, άτομα και συλλογικότητες με ρεαλιστικές ιδέες υπάρχουν. Δεν μένει παρά να υπάρξουν και αρμόδιοι υπουργοί και κρατικοί λειτουργοί για να αρχίσει να σχηματίζεται ένα σχέδιο για την αλλαγή της πολιτικής της καθημερινότητας, δηλαδή της πιο ουσιώδους βιοπολιτικής.
Τελειώνοντας θα ήθελα να προσθέσω προς τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ και τους αρμόδιους υπουργούς, μια υπόμνηση. Σήμερα και τα επόμενα δύο ή τρία χρόνια ο κύριος αντίπαλος της κυβέρνησης και της πολιτικής της δεν είναι η Δεξιά του Κυρ. Μητσοτάκη ούτε οι υστερίες των υπαρχηγών του. Είναι η μελαγχολική βεβαιότητα της άγνωστης γυναίκας στη Θεσσαλονίκη -«αφήστε τα κύριε... δεν αλλάζει τίποτα». Είναι η παραίτηση του «δεν βαριέσαι, όλοι ίδιοι είναι». Είναι η απόγνωση που γίνεται σιωπή και αποχώρηση από οποιονδήποτε δημόσιο χώρο. Αυτό το «κόμμα» αποτελεί τη σχετική, τουλάχιστον, πλειοψηφία στην ελληνική κοινωνία. Αυτό το «κόμμα» θα είναι ο μεγάλος αντίπαλος του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές, είτε γίνουν το 2019 είτε λίγο πριν.
Θυμηθείτε το.
* Πάνω σ' αυτό το θέμα αξίζει να διαβαστεί το υποδειγματικό ρεπορτάζ του Στ. Ζιαμπάκα για την περιοχή του Παγκρατίου - "Εφημερίδα των Συντακτών" 18.7.2016.
