Του Ντέιβιντ Γκάρντνερ
Η Τουρκία έχει τραυματιστεί από την απόπειρα του αποτυχημένου πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου από μερίδα του στρατού. Αλλά την ώρα που ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και το νεοϊσλαμικό κόμμα του ξεκινούν σαρωτικές εκκαθαρίσεις απέναντι στο αντίπαλο ισλαμιστικό κίνημα που κατηγορούν πως υποκίνησε το πραξικόπημα, οι σύμμαχοι της Τουρκίας στην Ευρώπη και τον Ατλαντικό έχουν σοβαρούς λόγους να ανησυχούν για το πού πάει η Τουρκία και κατά πόσο η Δύση θα μπορούσε να χάσει αυτή την καίρια χώρα που είναι με το ένα πόδι στην Ευρώπη και με το άλλο στην Ασία.
Η αντίληψη αυτή ξεκίνησε πολύ νωρίτερα, ήδη από όταν η Τουρκία - ανατολικός πυλώνας του ΝΑΤΟ και υποψήφια προς ένταξη στην Ε.Ε. σε μια ασταθή περιοχή - έπαψε να παίζει ομαδικά. Ο κ. Ερντογάν υποβάθμισε οποιοδήποτε ζήτημα εξωτερικής ή εσωτερικής πολιτικής μπροστά στο όραμα για μια προεδρία τύπου Βλαντίμιρ Πούτιν. Οι σχέσεις της Τουρκίας με τις δυτικές συμμάχους υποβαθμίστηκαν σε επίπεδο συναλλαγής. Ο Ερντογάν έχει αμφιταλαντευτεί για το κατά πόσο η χώρα θα εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντά της με άλλες συμμαχίες, όπως είναι η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, πνευματικό τέκνο του Ρώσου προέδρου, ή ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σανγκάης, αντί για το ΝΑΤΟ ή την Ε.Ε. που δεν έχει αποδεδειγμένα σχέδια να δεχθεί την Τουρκία στους κόλπους της.
Απορρίπτοντας την ιδέα να γίνει η μουσουλμανική Τουρκία πλήρες μέλος, τα κράτη - μέλη της Ε.Ε., καθοδηγούμενα από τη Γαλλία και τη Γερμανία βοήθησαν, να απομακρυνθεί ο κ. Ερντογάν μακριά από την Ευρώπη. Αλλά η Τουρκία ξεκίνησε να ξεγλιστράει και να απομακρύνεται από τη Δύση το 2013, όταν ξέσπασε μια μάλλον ευρωπαϊκή εξέγερση πολιτών εναντίον της παρεμβατικής διακυβέρνησης του πρωθυπουργού που μετρούσε ήδη τρεις θητείες και η οποία καταστάλθηκε.
Μέχρι τον Δεκέμβριο, ο κ. Ερντογάν ήταν σε σκληρή κόντρα με τον Φετουλάχ Γκιουλέν, έναν ιμάμη και πρώην σύμμαχό του με έδρα τις ΗΠΑ, του οποίου τα μυστικά δίκτυα μέσα στο κράτος είχαν βαθιές ρίζες και στον εσωτερικό κύκλο του Ερντογάν. Η αγριότητα της ενδο-ισλαμικής κόντρας λύγισε τα θεσμικά όργανα της χώρας όπως είναι το δικαστικό σώμα, και πλέον έχει καταστρέψει και τη συνοχή του στρατεύματος - με τη σύλληψη ενός στους τρεις στρατηγούς, τους οποίους καταγγέλλει ως γκιουλενιστές που υποκίνησαν το πραξικόπημα.
Ο στρατός της Τουρκίας, ακρογωνιαίος λίθος της κοσμικής δημοκρατίας είναι δημιούργημα του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ από τα συντρίμμια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη στο ΝΑΤΟ. Οι δυτικοί σύμμαχοι της Τουρκίας δεν είδαν θετικά το ότι λέγεται πως το ένα τρίτο των διοικητών του τουρκικού στρατού είναι υπό την επήρεια μιας σκιώδους ισλαμικής κάστας. Ο κ. Ερντογάν και ο κύκλος του, από την πλευρά τους, δείχνουν με το δάχτυλο τις ΗΠΑ, και συγκεκριμένα την Πενσυλβάνια όπου ζει ο κ. Γκιουλέν.
Μερικοί υπουργοί και φιλικά προς τον Ερντογάν ΜΜΕ κατηγορούν τις ΗΠΑ πως βρίσκονται πίσω από το πραξικόπημα. Αναφέρονται σε ένα χιλιοειπωμένο σενάριο του Ερντογάν: στο τέλος του 2014, για παράδειγμα, ο πρόεδρος είπε σε ένα ισλαμικό συνέδριο πως οι δυτικοί "μπορεί να μοιάζουν φίλοι αλλά μας θέλουν νεκρούς". Συχνά εριστικός αλλά μερικές φορές πραγματιστής στην επιδίωξη για περαιτέρω εξουσία, κρατά το μέλλον της Τουρκίας στα χέρια του.
Ο πραγματισμός είχε μπει σε εφαρμογή πριν από το πραξικόπημα, όταν η Τουρκία γεφύρωνε τα διπλωματικά χάσματα με το Ισραήλ και τη Ρωσία, και έριχνε γέφυρες ακόμη και στη Συρία, όπου έχει υποστηρίξει ισλαμιστές αντάρτες απέναντι στο καθεστώς του Μπασάρ Αλ Άσαντ για πέντε χρόνια. Αυτό ήταν μια αναγνώριση, πάνω απ' όλα, πως η επεκτατικότητα της Άγκυρας στη Συρία και η περιφερειακή πολιτική του νεο-οθωμανισμού διαλυόταν.
Ως ευγενική χειρονομία - απ' ότι φαίνεται - προς τον κ. Πούτιν, ο Ερντογάν συνέλαβε τους πιλότους που κατέρριψαν ένα ρωσικό μαχητικό τον περασμένο Νοέμβριο κοντά στα συριακά σύνορα, υπονοώντας ότι ήταν μια γκιουλενική πρόκληση για να ψυχράνει τις σχέσεις των δύο ισχυρών ανδρών. Έπειτα από αυτό το αποτυχημένο πραξικόπημα, η Τουρκία κινδυνεύει να οδηγηθεί μακριά από τη Δύση.
Η κλίμακα και το βάθος των εκκαθαρίσεων μετά το πραξικόπημα μέχρι στιγμής ο αριθμός φτάνει τα 60.000 άτομα, καθηγητές, ακαδημαϊκοί, δημοσιογράφοι και δικαστές, πέρα από τους ύποπτους στρατιωτικούς - θα επιταχύνει την ρήξη της Τουρκίας με την Ε.Ε. επί των θεμελιωδών ελευθεριών και του κράτους δικαίου. Η συναλλαγή κατά την οποία η Ε.Ε. προσέφερε πολιτικά "τυράκια", όπως είναι τα ταξίδια χωρίς βίζα για τους Τούρκους πολίτες, αν η Τουρκία συγκρατούσε τις προσφυγικές ροές από τη Συρία μοιάζει να είναι από τις πρώτες απώλειες.
Η συναλλαγή με το ΝΑΤΟ, όπου η αμερικανική αεροπορία χρησιμοποιεί τη βάση του Iντσιρλίκ στη νότια Τουρκία για τις εκστρατείες κατά του ISIS στα σύνορα Συρίας και Ιράκ, πλέον μοιάζει περισσότερο περίπλοκη. Οι ΗΠΑ σε αντάλλαγμα έπρεπε να περιορίσουν τη βασική χερσαία δύναμή τους: τους Κούρδους μαχητές της Συρίας που η Άγκυρα βλέπει ως μεγαλύτερη απειλή από τον ISIS, λόγω της συμμαχίας τους με τους Κούρδους αντάρτες της Τουρκίας. Τώρα μοιάζει σαν η Τουρκία να συνδέει την πρόσβαση στο Ιντσιρλίκ - που είχε μπλοκάρει κατά την απόπειρα πραξικοπήματος - με το αίτημά της να εκδοθεί από τις ΗΠΑ ο Γκιουλέν για να δικαστεί. Το γεγονός είναι πως οι προτεραιότητες του κ. Ερντογάν δεν είναι οι ίδιες με αυτές της Δύσης. Δικές του προτεραιότητες είναι οι πόλεμοι κατά των γκιουλενιστών και των Κούρδων ανταρτών, όχι ο πόλεμος κατά του ISIS.
O ISIS έχει πυρήνες εντός της Τουρκίας, γιατί η Άγκυρα μέχρι πρόσφατα είχε ανεκτική πολιτική απέναντι στους τζιχαντιστές που διέρχονται για να περάσουν στη Συρία. Πέρυσι το ISIS επιτέθηκε σε κουρδικούς στόχους μέσα στην Τουρκία, αλλά φέτος - με τις ΗΠΑ να βρίσκονται στο Ιντσιρλίκ - χτυπά στόχους όπως το αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης. Αλλά ο κ. Ερντογάν και το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) βλέπουν τον ISIS ως μια απλή απειλή για την ασφάλεια, την ώρα που θεωρούν πως το "παράλληλο κράτος" του Γκιουλέν και οι Κούρδοι αντάρτες συνιστούν υπαρξιακές απειλές.
Απ' όταν έγινε πρόεδρος το 2014, ο κ. Ερντογάν έχει εντείνει τη σουνίτικη, ισλαμιστική, τουρκική ταυτότητα του AKP, πολώνοντάς το κατά των Κούρδων και των σιιτών Αλεβιτών, όπως και κατά των υπέρμαχων του κοσμικού κράτους. Η ξενοφοβία που παλιά ψιθυρίζονταν τώρα αρθρώνεται ανοιχτά. Η κοινοβουλευτική αντιπολίτευση, παρ' όλα αυτά, στάθηκε στο πλευρό του απέναντι στη στρατιωτική ανταρσία. Ο πρόεδρος θα μπορούσε να σφυρηλατήσει μαζί τους μια νέα δημοκρατική συναίνεση ή, με τους ισλαμιστές και τους εθνικιστές έξω στους δρόμους, να συνεχίσει την παράδοσή του συνδέοντας όλους τους αντιπάλους του -στο εσωτερικό και στο εξωτερικό- σε μια μεγάλη συνωμοσία.
(ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΓΙΑΜΑΛΗ)
