Το σχολείο που φοιτούν σήμερα τα παιδιά μας -ουσιαστικά ίδιο στην οργάνωση και τη λειτουργία του με το σχολείο που φοιτήσαμε εμείς και οι γονείς μας- έχει ολοκληρώσει τον ιστορικό του κύκλο. Το σχολείο που ξέρουμε δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του παρόντος, αλλά κυρίως του μέλλοντος που δεν ξέρουμε. Ανεξάρτητα από προθέσεις και συγκυρίες, οι όποιες τροποποιήσεις στη δομή, στο περιεχόμενο ή στις λειτουργίες του σχολείου έχουν επιχειρηθεί τα τελευταία χρόνια ή επιχειρούνται σήμερα αφορούν αποκλειστικά το σχολείο που ξέρουμε. Οι συνεχείς τα τελευταία χρόνια νομοθετικές και διοικητικές αλλαγές, από τις ώρες διδασκαλίας και το περιεχόμενο των μαθημάτων μέχρι τους τρόπους των εξετάσεων, δεν άλλαξαν τη λογική της σχολικής πραγματικότητας, η οποία αντιστοιχεί σε μια παρελθούσα εποχή.
Σε κάθε ιστορική εποχή διαμορφώνεται το σχολείο που ανταποκρίνεται στις ανάγκες της και το σχολείο που ξέρουμε διαμορφώθηκε κατά τον 19ο αιώνα και εξελίχθηκε μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα για να καλύψει τις ανάγκες της βιομηχανικής κοινωνίας εκείνης της εποχής και της συνακόλουθης ραγδαίας αστικοποίησης, της έντονης κοινωνικής κινητικότητας και της εθνοκρατικής πολιτικής οργάνωσης. Γι' αυτό και οργανώθηκε στα πρότυπα της βιομηχανικής οργάνωσης της εργασίας, στα μέτρα της κοινωνικής ζωής της εποχής και στις ανάγκες του έθνους - κράτους. Βαθμίδες, τάξεις, μαθήματα, ύλη, ωράρια, εξετάσεις, μια οργάνωση του σχολείου παρόμοια με την οργάνωση της εργασίας στο εργοστάσιο. Οι σχέσεις δασκάλου και μαθητών οργανώνονται σε αντιστοιχία με τις εργασιακές σχέσεις στο εργοστάσιο: ένας προς πολλούς, ένας που ξέρει και καθοδηγεί προς πολλούς που δεν ξέρουν και καθοδηγούνται. Και όπως πολύ λίγα αφήνονται στην ευχέρεια του εργοδηγού ενός εργοστασίου, έτσι οριοθετούνται και οι πρωτοβουλίες του δασκάλου από τα αναλυτικά και ωρολόγια προγράμματα, τις οδηγίες διδασκαλίας, τους κανονισμούς λειτουργίας και τα λοιπά. Ακόμα και το κουδούνι που σημαίνει την έναρξη και τη λήξη των μαθημάτων αντιστοιχεί στο καμπανάκι που σημαίνει στο εργοστάσιο την έναρξη και τη λήξη της βάρδιας των εργατών.
Η βιομηχανική εποχή, όμως, παρήλθε, όπως μαρτυρά η εκτεταμένη αποβιομηχάνιση του δυτικού κόσμου και η ανάδειξη νέων μορφών παραγωγής και οργάνωσης της εργασίας και ο μετασχηματισμός της βιομηχανικής κοινωνίας είναι πολύ πιο ραγδαία και ριζικά από εκείνα που προκάλεσε η βιομηχανική επανάσταση, αλλάζοντας παράλληλα με τις μορφές της κοινωνικής οργάνωσης και τις θεμελιώδεις ανθρώπινες διεργασίες της νόησης, της μνήμης, της επικοινωνίας, της διαμόρφωσης της υποκειμενικότητας και βέβαια, πάνω απ’ όλα, της μάθησης. Διεργασίες οι οποίες αποτελούν δομικά στοιχεία της παραγωγής, της διάδοσης και της ιδιοποίησης της γνώσης, όπως επίσης και της σχέσης των ανθρώπων με τη γνώση.
Σε αυτά τα δεδομένα των καιρών, αν θέλουμε ένα νέο σχολείο, τότε αυτό πρέπει να είναι ένα «άλλο σχολείο», έξω από τα μέτρα του παρελθόντος και πέρα από τα σταθμά του παρόντος. Ένα σχολείο που θα φέρνει το μέλλον στο παρόν, άρα δεν θα έχει κανένα γνώρισμα του σχολείου του παρελθόντος και της βιομηχανικής λογικής του. Αυτό το «άλλο σχολείο» θα δομείται στην παραδοχή ότι, όπως η τυπογραφία άλλαξε θεμελιακά τις διεργασίες της μάθησης και της διάχυσης της γνώσης, έτσι και οι τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας αλλάζουν ριζικά, όχι μόνο τους τρόπους που σκέφτονται, επικοινωνούν και μαθαίνουν οι άνθρωποι, αλλά και τις νοητικές διαδικασίες με τις οποίες αντιλαμβάνονται και αποδίδουν νοήματα στις πράξεις, στις σχέσεις και στον περιβάλλοντα κόσμο τους.
Από μια τέτοια αφετηρία, ένα «άλλο σχολείο» θα είναι ένα κέντρο μαθησιακών εμπειριών, που θα οργανώνει τη συμμετοχή και τις δραστηριότητες των παιδιών σε αντιστοιχία με την κοινωνία της παγκοσμιότητας στην οποία θα ζήσουν, θα αναγνωρίζει τις διαφορετικότητες των παιδιών και των σχεδίων τους, θα αξιοποιεί τις ιδέες και τις πρωτοβουλίες τους, θα αποκλείει κάθε μορφή εξουσιαστικών σχέσεων μαθητών και δασκάλων και δεν θα νομιμοποιεί καμία εκδοχή ιεραρχικών ταξινομήσεων των μαθησιακών αντικειμένων.
