Στην εθνική μας παράδοση η εκπόνηση διδακτορικής διατριβής είναι μια μοναχική περιπέτεια, που εποπτεύεται από έναν επιβλέποντα και δύο, διακοσμητικούς συνήθως, συμβούλους καθηγητές. Η τριμελής συμβουλευτική επιτροπή -υπό τον επιβλέποντα καθηγητή- εγγυάται και πιστοποιεί κάθε χρόνο την πρόοδο της διδακτορικής έρευνας. Κατά το ισχύον θεσμικό πλαίσιο, η “επίβλεψη” διδακτορικής διατριβής συνιστά από μόνη της “μεταπτυχιακό έργο”, δίχως να προβλέπεται κανενός είδους διδακτική υποχρέωση του επιβλέποντος, πέρα από μία ετήσια έκθεση προόδου, ένα ρουτινιάρικο τυπικό. Η εποπτεία διδακτορικής διατριβής δεν προϋποθέτει, λοιπόν, κανενός είδους ερευνητική και διδακτική συμβολή του επιβλέποντος καθηγητή. Και οι υποψήφιοι διδάκτορες δεν έχουν, εκ του νόμου, καμία υποχρέωση πέρα από την άτυπη -και δωρεάν- επιστράτευσή τους κατά τις εξεταστικές περιόδους για να εποπτεύουν τους εξεταζόμενους.
Η επιλογή των λέξεων έχει τη σημασία της: “Επιβλέπων” καθηγητής και “συμβουλευτική” επιτροπή. Και οι υποψήφιοι διδάκτορες, όταν δεν εργάζονται σε κάποιο πρόγραμμα στο οποίο είναι ενδεχομένως ενταγμένη η διατριβή τους -ή μέρος της-, δουλεύουν απομονωμένοι στα σπίτια τους, στις βιβλιοθήκες, στα αρχεία. Υπό την επίβλεψη του επιβλέποντος και τις συμβουλές των συμβούλων...
Χρειάζονται πια γενναίες νομοθετικές πρωτοβουλίες. Δεν επιμένω σ’εκείνο που θεωρείται αυτονόητο στα μεγάλα ιδρύματα της Εσπερίας: Όποιος δεν κάνει έρευνα και, κατά συνέπεια, όποιος δεν διδάσκει την έρευνα στο σεμινάριο ή στο εργαστήριο δεν έχει δικαίωμα να διευθύνει διδακτορικές διατριβές. Θα περιοριστώ στην ιδέα να δοκιμαστεί, επιτέλους, ένα σύστημα διδακτορικού προγράμματος (doctoral programme, études doctorales), που θα τρέξει παράλληλα προς τα παραδομένα, αξιοποιώντας, παραλλάσσοντας και διευρύνοντας τις διατμηματικές δομές, τις Σχολές Μεταπτυχιακών Σπουδών που προέβλεψε ο περίφημος “νόμος Διαμαντοπούλου”.
Παράλληλα, λοιπόν, με τα προγράμματα μεταπτυχιακής ειδίκευσης (ΠΜΣ) και τις διδακτορικές διατριβές που είναι ενταγμένες σε αυτά και συνδεδεμένες με τα Τμήματα που τα υποστηρίζουν, μπορεί να ξεκινήσει ένα πρόγραμμα διδακτορικών σπουδών δύο φάσεων (να τις περιγράψουμε ενδεικτικά ως προδιδακτορικές και διδακτορικές σπουδές σύμφωνα με τη Σύνοδο των Πρυτάνεων του 1992) στις προβλεπόμενες εν υπνώσει Σχολές Μεταπτυχιακών Σπουδών (που θα πρέπει να μετεξελιχθούν σε Σχολές Διδακτορικών Σπουδών).
Τα προγράμματα διδακτορικών σπουδών οργανώνονται με βάση τα διακεκριμένα από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα γνωστικά πεδία και όχι με αναφορά στα Τμήματα. Τα ανά γνωστικό πεδίο προγράμματα διδακτορικών σπουδών συνδέονται με το σύνολο των γνωστικά συγγενών προγραμμάτων στα ΑΕΙ της χώρας. Έτσι, ας πούμε, τα προγράμματα φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας, βιολογίας, φυσικής ή ιστορίας αποκτούν εξαιρετικά διευρυμένους θεματικούς και γνωστικούς ορίζοντες, αποτελώντας ταυτόχρονα ερευνητικές, διδακτικές και διοικητικές μονάδες στο πλαίσιο των Διδακτορικών Σχολών.
Μέλη ΔΕΠ και (έπειτα από συμφωνία Ερευνητικών Κέντρων και Πανεπιστημίου) συνεργαζόμενοι ερευνητές που έχουν δικαίωμα διεύθυνσης διδακτορικής διατριβής (Ν. 4009/11, μέρος Γ', άρθρο 39, παρ. 5) καθώς και μέλη Εκπαιδευτικού Προσωπικού των ΤΕΙ, μπορούν, έπειτα από κρίση, να αναλαμβάνουν, ατομικά ή συλλογικά, διδασκαλία μεταπτυχιακής και διδακτορικής έρευνας με τη μορφή σεμιναρίου, εργαστηρίου ή προωθημένου μαθήματος συνδεδεμένου με την ερευνητική πράξη. Στο πλαίσιο αυτής της διδασκαλίας πραγματοποιείται η διεύθυνση των σπουδών και της έρευνας των μεταπτυχιακών φοιτητών και των υποψηφίων διδακτόρων. Επίσης, διδασκαλίες μπορούν να αναλαμβάνουν, έπειτα από κρίση, και διδάκτορες ερευνητές που δεν ανήκουν στο προσωπικό των ΑΕΙ και των ερευνητικών κέντρων.
Οι διδασκαλίες αυτού του τύπου υποστηρίζονται αναγκαστικά από αντίστοιχα, ατομικά ή συλλογικά, ερευνητικά προγράμματα και, συνεπώς, ανήκουν σε ένα σύστημα παραγωγής γνώσεων. Πρόκειται για την εκβολή της ερευνητικής πράξης σε διδασκαλία της έρευνας. Οι διδασκαλίες αυτές εντάσσονται στα προγράμματα διδακτορικών σπουδών, υποστηρίζονται διοικητικά από την οικεία σχολή και αποτελούν οργανικό μέρος γνωστικών ενοτήτων ή θεματικών περιοχών, οι οποίες μπορεί να υπερβαίνουν τις διαθεσιμότητες κάθε ξεχωριστού τμήματος, σχολής ή ιδρύματος και συναρθρώνονται με διδασκαλίες που παρέχονται σε άλλα τμήματα, σχολές, ΑΕΙ, ερευνητικά κέντρα αλλά και ΠΜΣ ειδίκευσης, ισότιμα με τα προηγούμενα, που παραμένουν συνδεδεμένα με τα επιμέρους τμήματα των ΑΕΙ.
Μικρές κινήσεις, δίχως κόστος, που εξορθολογίζουν το σύστημα μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών διευρύνοντας τις συνεργασίες και πολλαπλασιάζοντας τις ερευνητικές δυνατότητες, τα θεματικά πεδία αλλά και τα μαθησιακά και ερευνητικά αποτελέσματα.
* Ο Νίκος Θεοτοκάς είναι πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας (ΕΣΥΠ)
