Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
21.7°C26.3°C
2 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.6°C24.9°C
3 BF 38%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
19.4°C24.3°C
2 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.4°C21.6°C
2 BF 64%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
21.9°C23.5°C
0 BF 37%
Συναλλακτικά ήθη και κοινωνική ευθύνη υπό τη σκιά της αυτοχειρίας
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Συναλλακτικά ήθη και κοινωνική ευθύνη υπό τη σκιά της αυτοχειρίας

Θυμάμαι τον εαυτό μου πρωτοετή φοιτητή νομικής σχολής στο Λονδίνο οπότε ξεκίνησα να διδάσκομαι το θεμέλιο του αγγλοσαξονικού κοινοδικαίου (αγγλ. Common Law), το δίκαιο των συμβάσεων (αγγλ. Law of Contract). Η πρώτη αρχή που διδάχθηκα, στo πλαίσιo αυτού του κατ’ εξοχή νομολογιακού δικαίου, είναι η αρχή του «ο οφειλέτης δεν είναι ηθικά κολάσιμος». Τι πιο φυσιολογικό για τη φιλελεύθερη - μητρική κουλτούρα του δικαίου των συναλλαγών; Έτερη θεμελιακή αρχή του δικαίου των συμβάσεων που διδάχθηκα είναι το «μπορείς να πουλήσεις και να μεταβιβάσεις τη Rolls Royce σου ακόμα και για μία κονσέρβα φασολιών», ελευθερία συναλλαγών σε όλο της το μεγαλείο. Η τρίτη θεμελιακή αρχή ήταν πως «για να θεωρείται μια συναλλαγή ελεύθερη, και για τον λόγο αυτό έγκυρη, δεν πρέπει επ’ ουδενί να έχει συντετελεστεί υπό το κράτος της άσκησης αναρμόζουσας επιρροής (αγγλ. undue influence) στην κρίση του συναλλασόμενου». Έχει και η libertarian συναλλακτική κουλτούρα την «προστατευτική» κόκκινη γραμμή της -διόλου παράδοξο, αφού η ατομικότητα αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της. Αυτά όμως ως προς το δίκαιο.

Ως προς τα χρηστά ήθη της μετα-Ρομαντικής, Βικτοριανής Αγγλίας, στην οποία σημειωτέον σφυρηλατήθηκε το εν λόγω εθιμικό δίκαιο, ο gentleman (υπό την έννοια εποχής του «κυρίου κοινωνικής πρεσβύτητας», λίαν στενή έννοια για τα σύγχρονα ευρωπαϊκά αξιολογικά δεδομένα) όταν δημιουργούσε υπέρογκα χρέη ήταν ηθικά κολάσιμος. Ο gentleman υπόκειτο στην αρχή «noblesse oblige» (ελλ. υποχρέωση του κοινωνικά πρεσβύτερου να «προστατεύει» τον κοινωνικά υποδεέστερο), μία πατερναλιστική αρχή με καταβολές στα φεουδαλικογενή ιπποτικά ήθη, αλλά από το ολότελα... Η αποτυχημένη οικονομική διαχείριση του gentleman είχε άμεσες και ως επί το πλείστον θλιβερές επιπτώσεις για τους εξαρτημένους από εκείνον συνανθρώπους του τους οποίους υποχρεούτο να «προστατεύει» ενίοτε και in loco parentis. Για τον gentleman η τιμή και η κοινωνική αποδοχή ήταν «περιουσιακά στοιχεία» πιο σημαντικά από την έπαυλη ή και από τους ίδιους τους τίτλους του που προτίθετο να πουλήσει και να μεταβιβάσει σε κάποιον κοντοπίθαρο νεο-αστό τραπεζίτη (βλ. σχετικά καρικατούρες των γελοιογραφιών του 19ου αιώνα), εάν μπορούσε τοιουτοτρόπως να εξασφαλίσει την ατομική του σεισάχθεια και τη σωτηρία της τιμής του. Εάν όχι, η αυτοχειρία αποτελούσε την οδό του καθαρμού. Ο κοινωνικός αποκλεισμός από την τάξη του, το undue influence τού κάθε συμπλεγματικού, αντεκδικητικού νεοκαπιταλιστή της εποχής, είτε αυτοτελώς είτε σε συνδυασμό, ήταν ικανά να οδηγήσουν τον gentleman στον αυτοπυροβολισμό μετά μεγαλοπρεπούς επιστολής εν είδει διατάξεως τελευταίας βουλήσεως. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι καθολικοί του διάδοχοι τύγχαναν ευνοϊκής μεταχείρισης από τους πιστωτές, πάντοτε εθιμικώ δικαίω. Πόσο «ιπποτικός» ήταν άραγε ο gentleman; Τι σύστηνε τότε η αυτοχειρία, επιλογή τιμής, ως αυτοτιμωρία, ή επιλογή «ηρωικής εξόδου» από τη διαχείριση της κοινωνικής ευθύνης; Μήπως πάλι σύστηνε την τελευταία πράξη του ελιτίστικου δράματος; Πράγματι έσφαλα, γιατί όμως να δικαστώ από τα δικαστήρια του Common Law ως οιοσδήποτε commoner (ελλ. κοινός θνητός, άνθρωπος της διπλανής θυρός/μη επώνυμος, για τα καθ’ ημάς);

Στον τόπο μας, ο τελευταίος «κοινωνικά πρεσβύτερος» ο οποίος αυτοκτόνησε ήταν ο Αλέξανδρος Κορυζής, ο πρωθυπουργός-διάδοχος του Ι. Μεταξά. Για ποιο λόγο; Διότι εξέλαβε ως προσβολή τη «στρατηγική» πρόταση του πρίγκιπα - διαδόχου Παύλου να μεταφερθεί η πρωτεύουσα στην Κρήτη με όλο το πολεμικό υλικό προς αποτελεσματικότερη αναχαίτιση του εχθρού που πραγματοποιούσε ανηλεή εισβολή. Ο Κορυζής θεώρησε την πρόταση ατιμωτική, πρόταση «ρίψης ασπίδων», εγκατέλειψε το ανακτοβούλιο σύξυλο και επέστρεψε στην οικία του, όπου κλειδώθηκε στο γραφείο του για να αυτοπυροβοληθεί. Ο αστικός θρύλος λέει πως παρεξήγησε την πρόταση του πρίγκιπα - διαδόχου καθ’ ότι δεν τον άφησε καν να την ολοκληρώσει.

Ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο θεωρητικός θεμελιωτής της νεο-ελληνικής φιλελεύθερης οικονομικής σκέψης, κάποτε διατύπωσε το ανεπανάληπτο «εμείς οι νεο-Έλληνες δεν διαθέτουμε τάξη ευγενών πολιτών διότι είμαστε απόγονοι γεωργοκτηνοτρόφων, αλιέων, βαρκάρηδων, μπουρλοτιέρηδων και τσοπαναρέων». Αξιοσημείωτη δήλωση, δεδομένου μάλιστα του ότι προέρχεται από «αστό» πολιτικό.

Η χώρα μας πράγματι δεν δημιούργησε ούτε κοινωνικές δομές ούτε κώδικες gentlemen· για εμάς τους νεο–Έλληνες η ευγένεια απορρέει από την ψυχή που γαλουχείται με τα κατά τόπον χρηστά ήθη, τα ήθη με τα οποία η ιστορία και η κακουχία μας μάς «έχρισε» ως λαό. Το ελληνικό εθιμικό δίκαιο της τοπικής κοινωνίας, έστω και στην πιο καθωσπρεπίστικη εκδοχή του, τηρούσε την αναμεταξύ μας κοινωνική συνοχή. Αυθόρμητες προτρεπτικές εκφράσεις του τύπου «Τι θες, να μας συζητάνε όλοι;», «Είσαι με τα καλά σου, δε θα μπορούμε να κυκλοφορήσουμε στην πλατεία!», «Μα καλά, τσίπα δεν έχεις πάνω σου;» σφυρηλάτησαν το αλλοτινά θρυλικό ελληνικό φιλότιμο. Το ήθος που ομογενοποιούσε άπαντες, από τον ακραιφνώς δεξιό έως τον ακραιφνώς αριστερό. Όταν «εκμοντερνιστήκαμε» ή κατ’ άλλους «εξευρωπαϊστήκαμε», οι ως άνω προτρεπτικές εκφράσεις αντικαταστάθηκαν από πιο «ατομικίστικες», του τύπου: «Έλα μωρέ, τον ξέρεις και από χθες;», «Σιγά, δεν τρέχει τίποτα, κολλητός σου είναι;», «Τι θα μου κάνεις μωρέ, θα μου...» κ.ά. Η διαφθορά είχε πια δυναμικά πραγματοποιήσει την επενέργειά της στον νου και στη συνείδηση του μέσου κοινωνού που εμμονικά αρέσκεται να κρύβεται πίσω από το πολιτικό σύστημα συμψηφίζοντας τα ατοπήματά του με τα αντίστοιχα του τελευταίου, απολήγοντας πάντα στο στερεότυπο συμπέρασμα πως είναι θύμα του τελευταίου.

Σε αυτό το «νέο» εθιμικό περιβάλλον, του παγκοσμιοποιημένου μονεταρισμού, η αυτοχειρία γνωστού «κοινωνικά πρεσβύτερου», υπερήλικα μάλιστα, αποτελεί γεγονός δυσεξήγητο, μετριοπαθώς μιλώντας. Βεβαίως, δεν κατοικοεδρεύουμε στην ψυχή ουδενός διάσημου αυτόχειρα για να είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε τα πραγματικά κίνητρα της αυτοχειρίας του. Το ζήτημα που σε κάθε περίπτωση αναδεικνύεται είναι πως ο τόπος χρειάζεται επειγόντως ένα «νέο εθνικό gentlemen’s agreement» ή εναλλακτικώς ένα δημιουργικό, εθνικό συναλλακτικό «back to basics», γιατί όχι; Όπως άλλωστε θα έλεγαν χαρακτηριστικά οι Αγγλοσάξονες εθιμιστές νομικοί, «δεν είναι δυνατόν να νομοθετήσεις για τα πάντα».

* Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι δικηγόρος LLM (London Metropolitan University) Διεθνούς και Συγκριτικού Δικαίου Οικονομίας / Εμπορίου

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL