Στο προηγούμενο σημείωμά μου της 25ης Ιουνίου στις "Συναντήσεις" της "Αυγής"i, αναφέρθηκα στη διαδεδομένη άποψη ότι, “λόγω της ραγδαίας ανάπτυξης των επιστημών και της ανθρώπινης γνώσης”, απαιτείται διεύρυνση και εξειδίκευση των εγκυκλίων γνώσεων πέρα από τα προγράμματα των βασικών (προπτυχιακών) σπουδών. Κατά τούτο, όπως υποστηρίζεται, τα Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) είναι σχεδόν παντού αναγκαία, για να δίνουν τη δυνατότητα εμβάθυνσης και πληρέστερης γνώσης της επιστημονικής περιοχής που καλύπτουν τα πτυχία τετραετούς φοίτησης. Πολύ περισσότερο, κάθε ΠΜΣ είναι εξ ορισμού πρόγραμμα εξειδίκευσης, καθώς παρέχει αναγκαία και ειδικά επαγγελματικά προσόντα που δεν προσφέρονται από τα προγράμματα που καταλήγουν στα βασικά πτυχία. Ορθώς λοιπόν, και κατά κυριολεξία, τα ΠΜΣ στο σύνολό τους απονέμουν Μεταπτυχιακά Διπλώματα Ειδίκευσης (ΜΔΕ) που ολοκληρώνουν το σύστημα των πανεπιστημιακών μαθήσεων, προσφέροντας επαγγελματικές και επιστημονικές ειδικότητες.
Στη λογική αυτή υποστηρίζεται, με σοβαρά επιχειρήματα, και μια επί το ελληνικόν αναβαπτισμένη εκδοχή του συστήματος της Μπολόνια (3-2-3), η πρόταση δηλαδή “αναβάθμισης” των πτυχίων που προσφέρουν τα ΑΕΙ (πανεπιστήμια και ΤΕΙ) έπειτα από τετραετείς ή πενταετείς κύκλους σπουδών με μαθήματα εμβάθυνσης και υποχρεωτική εκπόνηση διπλωματικής εργασίας. Σύμφωνα με την πρόταση αυτή, τα τετραετή ή πενταετή προγράμματα θα πρέπει να οδηγούν σε ενιαία διπλώματα, που θα καταλήγουν σε ενιαίο τίτλο, ο οποίος θα αντιπροσωπεύει τόσο το βασικό πτυχίο όσο και το ΜΔΕ. Δύο διπλώματα σε ένα χαρτί. Αυτά τα ενιαία “πτυχία - ΜΔΕ” θα είναι διαβαθμισμένα κατά το πρότυπο, ας πούμε, των γαλλικών Μaster Ι (για 3+1 έτη φοίτησης) και Μaster ΙΙ (για 3+1+1 έτη φοίτησης). Αν και διαφωνώ βαθύτατα με αυτή την προτεινόμενη “λύση”, θα τη θεωρήσω, για τις ανάγκες της συζήτησης, ως απολύτως θεμιτή και αποδεκτή.
Μόλις περιέγραψα, λοιπόν, δύο προτάσεις που, από λίγο διαφορετική οπτική γωνία η καθεμιά, καταθέτουν την κυρίαρχη αντίληψη για τις μεταπτυχιακές σπουδές. Από τη μία μεταπτυχιακά συμπληρώματα ειδίκευσης των βασικών πτυχίων κι από την άλλη διαβαθμισμένοι μεταπτυχιακοί τίτλοι σπουδών που διαφοροποιούν τυπικά τα ενιαία τετραετή και πενταετή προγράμματα βασικών πτυχίων εξισώνοντάς τα προς Bachelor+Μaster Ι και Bachelor+Μaster Ι+Μaster ΙΙ.
Αν, όμως, τα ΠΜΣ είναι αναγκαία συμπληρώματα του βασικού πτυχίου, τότε θα πρέπει, κατά την ταπεινή μου γνώμη, να θεωρείται αδιανόητη η αποζημίωση μελών ΔΕΠ για τις μεταπτυχιακές διδασκαλίες που προσφέρουν είτε στο τμήμα τους είτε σε άλλο ΑΕΙ. Από την άλλη, η υπ’ αρ. 2411/2012 απόφαση της Ολομέλειας του ΣτΕ προβλέπει ότι είναι δυνατή η καταβολή κάποιου ποσού από τους φοιτητές “για την κάλυψη του κόστους λειτουργίας των Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών [...], σε τέτοιο ύψος ώστε να καθίσταται αδύνατη ή δυσχερής η συμμετοχή σε ΠΜΣ φοιτητών περιορισμένης εισοδηματικής ικανότητας”. Σε κάθε περίπτωση, δηλαδή, οι αποφάσεις τμημάτων ή σχολών για επιβολή διδάκτρων πρέπει να είναι αυστηρά αιτιολογημένες, να συνοδεύονται από αναλυτικές εκθέσεις για το κόστος λειτουργίας τους και να εξασφαλίζουν την “ευχερή συμμετοχή φοιτητών περιορισμένης εισοδηματικής ικανότητας”.
Και κάτι ακόμη. Αυτού του τύπου οι μεταπτυχιακές σπουδές, που αποβλέπουν στην περαιτέρω ενημέρωση και στην υψηλού επιπέδου εξειδίκευση πτυχιούχων σε ειδικές θεματικές ενότητες ή επιμέρους κλάδους των επιστημών που θεραπεύονται στα ΑΕΙ, δεν μπορεί παρά να είναι προσαρτημένες στα τμήματα που παρέχουν τα βασικά πτυχία. Παράλληλα, τα ΠΜΣ πρέπει να αποβλέπουν σε διατμηματικές και διιδρυματικές συνεργασίες που εξασφαλίζουν τον εμπλουτισμό των προγραμμάτων και τις διεπιστημονικές προσεγγίσεις. Κάποια από αυτά μπορεί να χρηματοδοτούνται και από επιχειρήσεις, με σκοπό την πιστοποιημένη συνεχή εκπαίδευση και μετεκπαίδευση του επιστημονικού ή υπαλληλικού τους δυναμικού. Ξαναθυμίζω, λοιπόν, με την ευκαιρία, την πρόταση της Συνόδου των Πρυτάνεων (1992) για τη αναγκαία διάκριση διδακτορικών σπουδών σε δύο φάσεις, μεταπτυχιακών σπουδών εξειδίκευσης και προγραμμάτων μεταπτυχιακής συνεχούς εκπαίδευσης και μετεκπαίδευσης.
Με βάση όλα τα παραπάνω, τίθεται ακόμη ένα ερώτημα, που συμπυκνώνεται στο ποιοι μεταπτυχιακοί τίτλοι -ισχύοντες και διεκδικούμενοι- πιστοποιούν την τυπική ικανότητα όλων των κατόχων τους να πραγματοποιήσουν διδακτορικές έρευνες και να εκπονήσουν διδακτορικές διατριβές. Εάν, κοντολογίς, οι σπουδές μεταπτυχιακής ειδίκευσης μπορούν να θεωρηθούν, στο σύνολό τους, ως πρώτη φάση διδακτορικών σπουδών.
Εδώ τα προβλήματα είναι πιο δύσκολα και απαιτούν απαντήσεις που δεν χωράνε στα παραδομένα. Θα επανέλθω.
i. /article/10811/7015753/metaptychiakes-kai-didaktorikes-spoudes
* Ο Νίκος Θεοτοκάς είναι πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας (ΕΣΥΠ)
