Όσοι είμαστε 40 plus θυμόμαστε τον Pi Mi, την εμβληματική καρικατούρα διά της οποίας η Μαρινόπουλος προωθούσε την γκάμα των καταναλωτικών της προϊόντων κατά την «αισιόδοξη» δεκαετία του '80. Η «αγορά» του υπερ-λιανεμπορίου ήταν μοιρασμένη σε άλλες τρεις αλυσίδες: Βασιλόπουλο (με/χωρίς Giga), Βερόπουλο, Σκλαβενίτη, άπασες ελληνικών συμφερόντων. Διανύαμε ακόμα την εποχή των «προστατευόμενων» οικονομιών, η δε δική μας οικονομία δεν είχε ακόμα αποαγροτικοποιηθεί, με τη φέτα να μην αποτελεί ακόμα αντικείμενο εξωτικών, ανθελληνικών διεκδικήσεων πατέντας. Αδιαμφισβήτητα, τα πιο αγνά χρόνια εθνικής επιχειρηματικότητας τολμηρών «ιδεολόγων» του εμπορίου. Με απολυτήριο σχολαρχείου, μπορούσαν το αξιόπιστο συνοικιακό επιτήδευμά τους να το αναπτύξουν σε σπουδαία επιχείρηση απασχολώντας τους ίδιους εργαζόμενους για πάνω από είκοσι χρόνια. Ακόμα και η ταμίας συνταξιοδοτείτο με γενναιόδωρο εφάπαξ, με το οποίο μπορούσε ώς και την κόρη της να προικίσει ελέω της πατερναλιστικού, έστω τύπου, γενναιοδωρίας των «παλαιάς σχολής» εργοδοτών.
Τα φολκλορικά και εύπεπτα διαφημιστικά μηνύματα του τύπου «πιο φθηνά, πιο φθηνά», «αν αγαπάς τη δραχμή σου», του τότε ακόμα ανεπτυσσόμενου ελληνικού marketing, που εκπέμπονταν μονοπωλιακά από την ΕΡΤ και από την υπό μετασχηματισμό ΥΕΝΕΔ, έδιναν κι έπαιρναν, απηχώντας στο θυμικό της μέσης συνετής νοικοκυράς που επεδίωκε τον καλύτερο δυνατό συνδυασμό ποιότητας - τιμής.
Στις αρχές του 2000, λίγο πριν από την έλευση του ευρώ, γνωρίσαμε τον Αλέκο, το κουκλάκι-ζωάκι της Ηλεκτρονικής Αθηνών, το οποίο η παρέα του παρότρυνε να προτιμήσει τις ιδιαζόντως χαμηλής τιμής οικιακές συσκευές της αλυσίδας, πιθανότατα λόγω απευθείας εισαγωγής σε μεγάλες ποσότητες. Το σύνθημα-προτροπή «Έλα Αλέκο» μετεξελίχθηκε στο «Εδώ Πολυτεχνείο» των απανταχού ενθουσιωδών των αγαθών της τεχνολογίας. Όταν όμως ο ανταγωνισμός άρχισε να εντείνεται (βλ. Πλαίσιο - ΔΟΛ, Media Markt, Κωτσόβολος - Dixons), ο Αλέκος έγινε Αλεκουλίνι και την παρότρυνση δεν του την έκανε πια η παρέα από τα άλλα κουκλάκια - ζωάκια, αλλά η σεξουλιάρα Πετρούλα Κωστίδου. Αυτού του επιπέδου φαντασίας και ευρηματικότητας ήταν οι ιδέες εμπορικής προώθησης των διαφόρων MBAδων και MScήδων, των εξ ιδιωτικών κολεγίων ορμώμενων, και των πάσης φύσεως «συμβούλων επικοινωνίας», που εργάζονταν στις επί της λεωφόρου Κηφισίας εδρεύουσες διαφημιστικές εταιρείες, τις κείμενες εντός των γυάλινων κτηρίων υπογραφής «B.V.», έχοντες την ψευδαίσθηση πως ήσαν καριερίστες σε ευρωπαϊκή χώρα. Όταν τα πράγματα άρχισαν να σφίγγουν για τα καλά, τότε η τέχνη του marketing επιστράτευσε τη μάνα του Τζάμπα, ό,τι πιο κιτς είχε να εισφέρει σε σλόγκαν ο κλάδος της διαφήμισης εν γένει.
Το «σωτήριον» έτος 2010 όμως οι στρόφιγγες του φθηνού χρήματος άρχισαν να κλείνουν. Χωρίς αγορά χρήματος δεν μπορεί να υποστηριχθεί η κατανάλωση, το demand, χωρίς το demand δεν μπορεί να υποστηριχθεί το supply, και χωρίς το supply δεν μπορεί να υποστηριχθεί το όποιο marketing. Όταν δε, μισθοί και συντάξεις περικόπτονταν, το demand άρχισε να αρκείται στα χρειώδη, ομοίως, δε, και η διαφημιστική ύλη. Όσοι είχαν αρκετό «λίπος» άντεξαν έως σήμερα, οπότε καταρρέουν εν καιρώ Τσίπρα γιατί τώρα έλαχε να λιώσει και το τελευταίο «λαρδί».
Υπηρετώντας τον θεσμό του συνδίκου πτωχεύσεων στο Πρωτοδικείο Αθηνών από το έτος 2007, είχα την ευκαιρία να διαχειριστώ από μικρά επιτηδεύματα έως και μεγάλες επιχειρήσεις. Η πτώχευση γενεσιουργό αιτία έχει, εν πάση περιπτώσει, την παρατεταμένη μη δυνατότητα ταυτόχρονης εξυπηρέτησης τρεχουσών οικονομικών υποχρεώσεων (εργαζόμενους, δημόσια ταμεία, προμηθευτές, τράπεζες). Για να κάνει δεκτή το δικαστήριο μία αίτηση πτώχευσης, η αδυναμία πρέπει να είναι πρόδηλη.
Η αδυναμία εξυπηρέτησης των τρεχουσών οικονομικών υποχρεώσεων δεν οφείλεται απαραιτήτως ή αποκλειστικώς στην εσφαλμένη κρίση του επιτηδευματία (αγγλ. bad business calls), ή στη δολία συμπεριφορά του (αγγλ. corporate fraud), αλλά μπορεί να οφείλεται και σε απρόοπτη μεταβολή των συνθηκών εντός του οποίου το επιτήδευμα δρα. Λ.χ., ο προμηθευτής μου από την αλλοδαπή πτώχευσε εκείνος, δεν παραδόθηκε το consignment έγκαιρα σε εμένα για να το διαθέσω και, κατά συνέπεια, οι παραγγελίες μου ακυρώθηκαν εν συνόλω. Άλλο παράδειγμα. Για να παρακολουθήσω τον ανταγωνισμό που δημιουργήθηκε στον κλάδο μου από τον αλλοδαπό επενδυτή, δανείστηκα από πλείονες πηγές και δεν μπορώ πλέον να εξυπηρετήσω το άνοιγμα. Τα έχει αυτά η ελεύθερη, παγκοσμιοποιημένη αγορά.
Το πιο θλιβερό παράδειγμα είναι η κατάρρευση του συστήματος των «όμορων επαγγελμάτων». Όταν το σύστημα αυτό λειτουργεί έστω και σε πλαίσια τεχνητής οικονομικής ευρωστίας, όταν δηλαδή «κινείται η αγορά», η πίστωση συμφέρει εν πολλοίς περισσότερο από την τοις μετρητοίς εξόφληση, το ντούκου κατά την αγοραίο διάλεκτο. Για τον λόγο αυτόν οι «μεγάλες αλυσίδες» διατηρήθηκαν σε αέναη ανάπτυξη καθ' όλη τη Μεταπολίτευση. Το ευρύτερα διαθέσιμο financing (ΜΟΠ, κοινοτικά πλαίσια στήριξης, τραπεζικός δανεισμός) αιμοδοτούσε για τρεις δεκαετίες τη μεταπρατική αγορά, η Ε.Ε. επέτρεπε την αθρόα και μη αποκλειστική μαζική εισαγωγή αγαθών, η διαφήμιση προωθούσε τα αγαθά στη συνείδηση και του τελευταίου καταναλωτή, ο καταναλωτής πειραματιζόταν με ό,τι πιο σύγχρονο είχε η αγορά να διαθέσει σε ανταγωνιστικές τιμές, ενίοτε, δε, δανειζόταν για να το αποκτήσει, και ο φαύλος κύκλος συνεχιζόταν με αμείωτη φαυλότητα.
Όσο για τους επιχειρηματίες, θεωρούσαν εαυτούς άτρωτους και winners της ζωής, έτοιμους να υποκαταστήσουν ακόμα και το ίδιο το κράτος για να το απαλλάξουν από τους «άχρηστους, ανεπάγγελτους πολιτικούς». Σήμερα, με την ιδιότητά μου ως συνδίκου πάντα, ακούω από καθέναν τους το ίδιο τροπάριο. Τους πήραν στον λαιμό τους τα λαμόγια οι δικηγόροι, οι λογιστές, οι σύμβουλοι και, φυσικά, το ανάλγητο αντι-αναπτυξιακό ελληνικό κράτος των «βολεμένων» δημοσίων υπαλλήλων. Ας βάλουμε και τον ΣΥΡΙΖΑ στη λίστα των φταιχτών, μην παραλείψουμε, ίσως και το Κ.Κ.Εσωτ. Ανανεωτική Αριστερά ως οργανικό πρόγονο του ΣΥΡΙΖΑ. Τι λες κι εσύ, Αλέκο;
*Ο Δημήτρης Π. Κυριακαράκος είναι δικηγόρος LLM (London Metropolitan University) Διεθνούς και Συγκριτικού Δικαίου Οικονομίας / Εμπορίου.
