Αν κάτι απέδειξε περίτρανα στην πρόσφατη τηλεοπτική του συνέντευξη ο Κυριάκος Μητσοτάκης είναι ότι δεν μασά τα λόγια του. «Η Παιδεία πρέπει να απαλλαγεί από τα δεσμά του κρατισμού» δήλωσε. Κανένα περιθώριο για παρανόηση· η μέγγενη της εκπαίδευσης είναι κατά τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης ο δημόσιος χαρακτήρας της. Κι όλα αυτά σε μια χώρα όπου τα φροντιστήρια κάθε λογής φυτρώνουν «κατά παράδοση» σαν τα μανιτάρια και στη λεγόμενη παραπαιδεία επενδύονται τεράστια ποσά, προερχόμενα μάλιστα από το υστέρημα των ελληνικών οικογενειών.
Λίγα χρόνια πριν ο τότε υπουργός Παιδείας Κ. Αρβανιτόπουλος διέλυε εν μια νυκτί τις ειδικότητες Υγείας στα δημόσια Επαγγελματικά Λύκεια. Εντελώς συμπτωματικά την ίδια σχεδόν στιγμή ο ίδιος υπουργός παρευρισκόταν στα εγκαίνια του ΙΕΚ Ακμή, το οποίο προσέφερε -με το αζημίωτο, βέβαια- στους υποψήφιους σπουδαστές του τις ίδιες ειδικότητες. Ένα από τα καλύτερα «φιλέτα» της δημόσιας εκπαίδευσης απαλλασσόταν από τα «δεσμά του κρατισμού». Προς όφελος τίνος, άραγε;
Χρόνια τώρα αποτελεί κοινό μυστικό ότι στα ιδιωτικά Λύκεια της χώρας το αναλυτικό πρόγραμμα δεν τηρείται και οι υποψήφιοι της Γ' Λυκείου απολαμβάνουν ένα σκανδαλώδες προνόμιο, να διδάσκονται δηλαδή αποκλειστικά και μόνο τα μαθήματα των Πανελλαδικών εξετάσεων. Καμαρώνουν οι ιδιοκτήτες των ευαγών αυτών ιδρυμάτων ότι έσπασαν τα «δεσμά του κρατισμού», ο τσαμπουκάς τους είναι ισχυρότερος από τον νόμο και τα σχολεία τους έχουν μετατραπεί σε ολοήμερα φροντιστήρια. Ποιος ωφελείται;
Στα παραπάνω θα μπορούσε κανείς βεβαίως να αντιτείνει τις ουκ ολίγες κακοδαιμονίες της δημόσιας εκπαίδευσης, με πρώτη την έλλειψη πόρων. «Δει δη χρημάτων». Τι σημαίνει, ωστόσο, η περιλάλητη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης από την «αγορά»; Υπάρχει ιδιώτης που επενδύει τα χρήματά του χωρίς να προσδοκά ανταποδοτικό τέλος; Τίνος τα συμφέροντα θα εξυπηρετεί μια γνώση που παρέχεται και παράγεται με μόνο γνώμονα το ίδιον όφελος και όχι τις ανάγκες της κοινωνίας;
Διόλου τυχαία ο Αριστοτέλης, κάμποσα χρόνια πριν, διατύπωνε παρόμοιους προβληματισμούς. Τι πρέπει, άραγε, να επιδιώκει η Παιδεία, αυτά που είναι χρήσιμα για τη ζωή, αυτά που οδηγούν στην αρετή ή αυτά που απλώς προάγουν τη γνώση; Πείτε με γραφικό, αλλά θα συμφωνήσω με τον αρχαίο διανοητή. Η χρησιμοθηρική γνώση, μολονότι απαραίτητη, όταν καταντά αυτοσκοπός κάνει τον άνθρωπο «βάναυσο», ανίκανο για την κατάκτηση της αρετής και τα έργα της. Ο Μάνος Χατζιδάκις έλεγε ότι το μόνο αντίδοτο για την καταπολέμηση του κτήνους που κρύβουμε μέσα μας είναι η Παιδεία. Εννοούσε βεβαίως την ανθρωπιστική παιδεία και όχι την υπερειδίκευση χωρίς κριτική ικανότητα ή την τεχνοκρατία που κατασκευάζει παπαγαλάκια με την ψευδαίσθηση του παντογνώστη. Την παιδεία που διαπλάθει ολόπλευρα τον άνθρωπο και για τούτο τον απογειώνει στο σύμπαν των ονείρων, της διάνοιας και των συναισθημάτων. Μια τέτοια παιδεία ασφαλώς δεν είναι θεραπαινίδα κανενός «συστήματος»· αντιθέτως είναι συνειδητή πολέμιός του, καθώς αμφισβητεί κάθε βεβαιότητα, κάθε παραδεδομένη «αλήθεια».
Η απελευθέρωση της εκπαίδευσης από τα «δεσμά του κρατισμού», η χειραγώγησή της δηλαδή, για να λέμε τα σύκα σύκα, από την καλούμενη ιδιωτική πρωτοβουλία, δεν είναι διόλου αθώα υπόθεση. Ως δάσκαλος αλλά και ως πολίτης θεωρώ επιβεβλημένη την ευθυγράμμιση με την αριστοτελική θέση ότι την παιδεία πρέπει να την κάνουμε ίδια για όλους, δηλαδή δημόσια. Δεν είναι δυνατό να κοπτόμαστε άπαντες -στα λόγια έστω- για τις ανθρωπιστικές αξίες και συνάμα να παραδίδουμε την παιδεία στην αγορά. Πρόκειται για ασύμβατες έννοιες. Δεν αρνούμαι τις παθογένειες της ελληνικής εκπαίδευσης· αυτό που ισχυρίζομαι είναι ότι αξίζει τον κόπο να τις καταπολεμήσουμε διαφυλάσσοντας όμως πάση θυσία τον δημόσιο χαρακτήρα της. Χάρη σ’ αυτόν και μόνο μπορούν διδάσκοντες και διδασκόμενοι, όσοι τουλάχιστον εξ αυτών τολμούν ακόμη να οραματίζονται έναν κόσμο ανθρωπινότερο, να αναζητούν σε πείσμα των καιρών την ονειρική δομή μιας άλλης, αληθινής παιδείας.
Κώστας Κουτρουμπάκης, φιλόλογος στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
