Εντάξει, το ξέραμε. Η Βρετανία πάντα ζούσε και ανέπνεε εγκλωβισμένη στα παλιά αυτοκρατορικά της μεγαλεία. Ήθελε πάντα να ξεχωρίζει, να δείχνει ότι είναι μοναδική και γι’ αυτό επέλεγε να λειτουργεί «ανάποδα» για τα δικά μας δεδομένα. Με τις ίντσες της, τα μίλια της, την αριστερή της λωρίδα στο τιμόνι και στην κυκλοφορία. Τώρα έκανε ένα βήμα παραπάνω, ψηφίζοντας «ανάποδα» στο δημοψήφισμα της Πέμπτης. «Παραπλάνησε» και τις εταιρείες δημοσκοπήσεων, οι οποίες δεν ήταν... ελληνικές αλλά το θαύμα τους το έκαναν: μας έστειλαν για ύπνο με σαφές προβάδισμα του Bremain και ξυπνήσαμε με ένα καθαρό, αδιαμφισβήτητο και καραμπινάτο Brexit.
Η δολοφονία της βουλευτού των Εργατικών Τζο Κοξ, ακτιβίστριας και υπέρμαχου της παραμονής της Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συγκλόνισε τους Βρετανούς, τους κλόνισε έστω και για λίγο, αλλά δεν άλλαξε την τελική ετυμηγορία τους. Και έτσι, από χθες τα ξημερώματα η Βρετανία και μαζί της ολόκληρη η Ευρώπη αλλά και η παγκόσμια οικονομία και η γεωπολιτική σταθερότητα μπήκαν σε αχαρτογράφητα νερά. Και βρίσκονται πλέον αντιμέτωπες με κρίσιμα ερωτήματα και κορυφαία υπαρξιακά διλήμματα.
Τελικά η 23η Ιουνίου θα μένει στην ιστορία ως «καλή» ή ως μια «μαύρη» ημέρα για την Ευρώπη και το μέλλον της; Αν το μήνυμα της ψήφου των Βρετανών φθάσει στις Βρυξέλλες και στο Βερολίνο, αν οι βασικοί «παίχτες» στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα ακούσουν τις καμπάνες, αν συναισθανθούν τους κινδύνους που έρχονται και αν αλλάξουν ρότα, τότε ίσως η 23η Ιουνίου να μείνει στην ιστορία ως καλή μέρα για την Ευρώπη και τον κόσμο.
Αν, αντιθέτως, οι κυρίαρχες ευρωπαϊκές δυνάμεις, αυτές που δίνουν τον τόνο και επηρεάζουν καθοριστικά τις εξελίξεις, κλείσουν τα αυτιά και τα μάτια στο «όχι» των Βρετανών, τότε το πουλόβερ θα αρχίσει να ξηλώνεται και η Ευρώπη, αργά ή γρήγορα, θα οδηγηθεί στην απαξίωση, στη διάλυση και στην καταστροφή. Αν συμβεί αυτό, τότε η 23η Ιουνίου θα είναι «μαύρη μέρα» για την Ευρώπη.
Εκνευρισμός και αμηχανία
Σήμερα ίσως είναι νωρίς για να προβλέψει κανείς τι ακριβώς θα γίνει. Όμως ό,τι είναι να γίνει πρέπει να γίνει γρήγορα, γιατί αύριο ίσως να είναι αργά. Οι πρώτες αντιδράσεις στις Βρυξέλλες και στις μεγάλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες δείχνουν έκπληξη, εκνευρισμό και αμηχανία και είναι επηρεασμένες από το σοκ της ετυμηγορίας των Βρετανών. Δικαιολογημένα και το σοκ και η αμηχανία και ο εκνευρισμός. Το διακύβευμα είναι μεγάλο και οι κίνδυνοι για το ευρωπαϊκό μέλλον τεράστιοι. Η έκπληξη όμως; Αν μη τι άλλο, δείχνει πόσο αποκομμένες είναι οι ευρωπαϊκές ηγεσίες από τα τεκταινόμενα στις χώρες τους και σε ολόκληρη την Ευρώπη. Γιατί, αν μη τι άλλο, τα μηνύματα είχαν σταλεί προ πολλού και δεν χρειαζόταν η ψήφος των Βρετανών για να διαπιστώσει κανείς ότι το ευρωπαϊκό «καράβι» είχε χάσει τον προσανατολισμό του και έπλεε ολοταχώς προς τα βράχια. Όχι τώρα αλλά εδώ και αρκετά χρόνια.
Ο ευρωσκεπτικισμός, για παράδειγμα, η άνοδος της Ακροδεξιάς και των εθνικισμών δεν είναι σημερινό φαινόμενο στην Ευρώπη, υπάρχουν εδώ και αρκετά χρόνια. Η λιτότητα, οι κοινωνικές ανισότητες, η διάλυση του κράτους πρόνοιας, οι ανισότητες ανάμεσα σε Βορρά και Νότο, δεν ξεκίνησαν χθες. Οι λογικές της περιχαράκωσης υπήρχαν πριν από το ξέσπασμα της προσφυγικής κρίσης, που οδήγησε τελικά στους φράχτες, στα κάγκελα και στα κλειστά σύνορα στην Ευρώπη της προσφυγικής κρίσης. Η έννοια της αλληλεγγύης είχε υποχωρήσει πολύ πριν το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, η οποία αντιμετωπίστηκε με καθυστέρηση και με τιμωρητική διάθεση κυρίως προς την Ελλάδα αλλά και τις άλλες χώρες του Νότου. Και το φαινόμενο πολιτικών τύπου Λεπέν, Φάραντζ και Πέπε Γκρίλο δεν εμφανίστηκε ξαφνικά στον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης.
Η Αριστερά στο προσκήνιο
Τίποτα απ' όλα αυτά δεν έγινε τυχαία. Ήταν αποτέλεσμα συγκεκριμένων πολιτικών επιλογών και παραλείψεων. Η Ευρώπη λοξοδρόμησε όταν έπαψε να σέβεται τις... αξίες και προσκολλήθηκε στις... τιμές. Όταν πήραν τον πρώτο ρόλο οι αγορές και όχι οι κοινωνίες. Όταν η πολιτική υποχώρησε και τη θέση της πήρε η οικονομία και οι τεχνοκράτες. Όταν κυριάρχησαν στην ηγεσία της οι σκληρές δυνάμεις του νεοφιλελευθερισμού. Τότε ξέχασε και τις ιδρυτικές της αρχές, έχασε και τον προσανατολισμό της, έχασε και την ψυχή της.
Και χθες τα ξημερώματα ξύπνησε σε έναν εφιάλτη. Ακρωτηριασμένη, αμήχανη, ανήσυχη και φοβισμένη. Με πολλά φαντάσματα από το παρελθόν να ρίχνουν βαριές σκιές στο παρόν και το μέλλον της. Η ψήφος των Βρετανών μπορεί να σημάνει την αρχή του τέλους της Ευρώπης, μπορεί όμως να σημάνει και την αρχή για μια άλλη πορεία. Πάνω σε νέες αρχές, με σεβασμό στη δημοκρατία, την ισότητα και την αλληλεγγύη, με σεβασμό στις ανάγκες των πολλών και όχι στις επιδιώξεις των λίγων.
Αυτή την πορεία δεν μπορούν, φυσικά, να την υπηρετήσουν ούτε οι ακροδεξιοί ούτε και οι ευρωσκεπτικιστές. Δεν μπορούν οι παλιές δυνάμεις του νεοφιλελευθερισμού οι οποίες υιοθέτησαν τις πιο ακραίες και ανελεύθερες πολιτικά και κοινωνικά πολιτικές. Δεν μπορούν όμως και οι δυνάμεις της σοσιαλδημοκρατίας, οι οποίες έβαλαν τη σφραγίδα τους στην κοινωνική Ευρώπη τις δεκαετίες του '70 και του '80 αλλά στη συνέχεια... υπέκυψαν στην κρυφή γοητεία της νεοφιλελεύθερης μπουρζουαζίας στην Ευρώπη.
Πρέπει, χρειάζεται και μπορούν να το κάνουν οι προοδευτικές δυνάμεις της Ευρώπης, οι δυνάμεις της Αριστεράς και της Οικολογίας, όσοι εξακολουθούν να πιστεύουν και να υπηρετούν τις αρχές της αλληλεγγύης, του κοινωνικού κράτους, της προστασίας της εργασίας, των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Η πρώτη σπορά έχει γίνει στην Ελλάδα, την Κυριακή μπαίνουν στην εξίσωση οι Podemos στην Ισπανία, έρχονται οι Ιρλανδοί, οι Ιταλοί, οι Γάλλοι. Οι λαοί, ο ένας μετά τον άλλον, καλούνται να πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους. Αλλιώς η Ευρώπη δεν έχει μέλλον.
