Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου
Πήρε αρκετή δημοσιότητα η έρευνα της Ευρωπαϊκής Σχολής Μάνατζμεντ και Τεχνολογίας (ESMT) του Βερολίνου, που δημοσίευσε η γερμανική οικονομική εφημερίδα "Handelsblatt", για το ποιος σώζεται με τα μνημονιακά δάνεια από το 2010 μέχρι σήμερα. Δηλαδή για το πού πήγαν και πού εξακολουθούν να πηγαίνουν τα λεφτά του δανεισμού, συνολικά 301 δισ. ευρώ, αν τελικά απορροφηθούν και τα 86 δισ. που έχουν προβλεφθεί για το τρίτο δάνειο.
Αξιοσημείωτη «λεπτομέρεια» κι αυτή, γιατί χαρακτηριστικό των δυο πρώτων δανείων - Μνημονίων ήταν ότι δεν ολοκληρώθηκαν. Και ως προς το «μεταρρυθμιστικό» τους σκέλος και ως προς τις εκταμιεύσεις. Από τα 248 δισ. δανεισμού που προέβλεπαν το πρώτο και δεύτερο Μνημόνιο εκταμιεύτηκαν τα 215 δισ. Και στα δύο υπήρξε μια βίαιη διακοπή, αν και με διαφορετικές αφορμές, αλλά με κοινή αιτία την παταγώδη αποτυχία τους. Κι αυτό είναι περίπου αδύνατο να μην θεωρηθεί πρόκριμα για την τύχη και του τρίτου.
Η γερμανική έρευνα δεν ξάφνιασε κανέναν. Λέει με αριθμούς αυτό που όλοι υποψιάζονται και το οποίο προκύπτει ακόμη και από μια προσεκτική ανάγνωση των επίσημων κειμένων των δανειακών συμβάσεων, των αξιολογήσεών τους και των ισολογισμών των επιμέρους δανειστών (EFSF, ESM, ΔΝΤ, ΕΚΤ, κεντρικές τράπεζες Ευρωζώνης). Απ' αυτή την άποψη, δικαίως το γερμανικό υπουργείο Οικονομικών αντέδρασε με χαρακτηριστική ψυχραιμία: «Η μελέτη δεν μας ενοχλεί καθόλου... Δεν είναι κάτι νέο» είπε η εκπρόσωπος του Β. Σόιμπλε.
Το βασικό εύρημα της έρευνας είναι ότι από τα 216 δισ. των δυο πρώτων δανείων μόλις τα 9,7 δισ., δηλαδή το 5%, πήγαν για να στηρίξουν τον ελληνικό κρατικό προϋπολογισμό. Τα υπόλοιπα πήγαν για να σώσουν τις ευρωπαϊκές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών, με την εξής κατανομή: 86,9 δισ. για αποπληρωμή χρέους, 52,3 δισ. για τοκοχρεολύσια, 32,3 δισ. για ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών και 29,7 δισ. για πληρωμή ιδιωτών κατόχων ομολόγων στο πλαίσιο του PSI.
Κάτι ανάλογο ισχύει και για το τρίτο πρόγραμμα. Από τα 86 δισ. που προβλέπει η συμφωνία του περασμένου καλοκαιριού, μόλις 7,3 δισ. προορίζονται για στήριξη του κρατικού προϋπολογισμού. Τα 36 δισ. προορίζονται για εξόφληση χρεών από τα δύο πρώτα δάνεια (και ελάχιστα για εξόφληση ιδιωτών που έμειναν εκτός PSI), τα 17,8 δισ. για τοκοχρεολύσια και τα 25 δισ. για την ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών, αν και τελικά αυτή χρειάστηκε πολύ λιγότερα χρήματα, προς μεγάλη χαρά των δανειστών.
Όπως ήδη είπαμε, τα ευρήματα της γερμανικής έρευνας δεν είναι πρωτότυπα, αν και είναι πολιτικά χρήσιμα. Τα συναντάμε με παρεμφερή λογιστική τεκμηρίωση αλλά με πολύ αρτιότερη νομική τεκμηρίωση, και στο προκαταρκτικό πόρισμα της Επιτροπής Αλήθειας Δημοσίου Χρέους, που είχε λαμπρή εκκίνηση και άδοξο τέλος. Και το πόρισμα της Επιτροπής Αλήθειας επεσήμαινε ότι μόλις το 10% από τα δύο πρώτα δάνεια πέρασε από τον κρατικό προϋπολογισμό, αν και το μισό από αυτό το ποσό ουσιαστικά απορροφήθηκε από τα τοκοχρεολύσια και τις ανάγκες εξυπηρέτησης του βραχυπρόθεσμου χρέους.
Κι απ' αυτή την άποψη το εύρημα της ελληνικής έρευνας ταυτίζεται με τη γερμανική. Το υπόλοιπο 90% χάθηκε στην εξυπηρέτηση του χρέους και στην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Αλλά το πιο ενδιαφέρον συμπέρασμα της ελληνικής έρευνας είναι ότι η «διάσωση» αφορούσε τελικά σε ποσοστό 89% τις ευρωπαϊκές τράπεζες που κατείχαν ελληνικά ομόλογα, πρωτίστως τις γαλλικές (36%) και τις γερμανικές (21%).
Αυτό το στοιχείο, το οποίο αποκαλύφθηκε ιδιαίτερα με τη μεθόδευση του PSI σε ρυθμό και χρόνο που επέτρεψε στις ευρωπαϊκές τράπεζες να ελαχιστοποιήσουν τις ζημιές τους ή και να κερδοσκοπήσουν εις βάρος του ελληνικού χρέους, αποτελούσε και αποτελεί το ισχυρότερο νομικό και πολιτικό έρεισμα αμφισβήτησης του μεγαλύτερου μέρους του σημερινού ελληνικού χρέους από άποψη διεθνούς αλλά και ευρωπαϊκού δικαίου.
Τι συνέβη και το πόρισμα της Επιτροπής Αλήθειας αγνοήθηκε πανηγυρικά δεν έχει εξηγηθεί από την κυβέρνηση. Όπως δεν έχει εξηγηθεί πειστικά για ποιο λόγο μια επιτροπή λογιστικού ελέγχου του χρέους, που για πρώτη φορά λειτούργησε με το κύρος του ελληνικού κοινοβουλίου, «έκλεισε» με συνοπτικές διαδικασίες. Εξηγήσεις που αναφέρονται σε προσωπικές επιδιώξεις της προηγούμενης προέδρου της Βουλής ή στις οξείες πολιτικές αντιπαραθέσεις μετά τη διάσπαση του ΣΥΡΙΖΑ είναι ουσιαστικά παραπολιτικού και όχι πολιτικού χαρακτήρα.
Κάθε χώρα με υπερβολικό κρατικό χρέος οφείλει να θεσμοθετήσει επιστημονικό, διαφανή και δημοκρατικό έλεγχο στο χρέος αυτό, είτε ανήκει σε ιδιώτες - τοκογλύφους είτε σε κράτη και διακρατικούς οργανισμούς. Αν υπήρχαν ενστάσεις για τον τρόπο συγκρότησης ή λειτουργίας της Επιτροπής, αυτός μπορούσε να αλλάξει. Αλλά είχε τεράστια σημασία να υπάρχει, έστω και για συμβολικούς λόγους. Είναι αδύνατο να διεκδικήσεις ακόμη και μια ήπια αναδιάρθρωση χρέους νομιμοποιώντας τον «κανόνα του Σάιλοκ».
