ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΓΕΩΡΓΑΤΟΥ*
Στις πλαγιές της Πλάκας, κοντά στο Λαύριο, ζει και αναπνέει η Ίριδα. Όταν αντίκρισα για πρώτη φορά αυτόν τον άγριο κρίνο, το μάτι μου αιχμαλωτίστηκε από τον μεταξένιο ανθό του: Αόρατα νήματα απ' τον ουρανό κρατούσαν όρθια τα τρία απ' τα έξι σέπαλα και μυστικές δυνάμεις απ' το κέντρο της Γης λύγιζαν τ' άλλα τρία προς τα κάτω, χαράζοντας στον αέρα το πιο ανάγλυφο, το πιο χαριτωμένο χαμόγελο του κόσμου.
Όποιος έχει δει λουλούδι να χαμογελάει, ξέρει τα βασικά. Είναι το αιώνιο παιχνίδι ανάμεσα στο εδώ και στο όριο, στο πραγματικό και το υπερβατικό: Το φως σκεδάζεται, διαθλάται, συμβάλλει, μετατρέποντας την κάθε ασυμμετρία σε τέλειο σχήμα, τα χρώματα αναλύονται και δένουν σε νέους συνδυασμούς, κι ο χρόνος αιχμαλωτίζεται απ' το δίχτυ που φτιάχνουν με πανουργία οι ακτίνες. Έτσι γεννιέται η καμπύλη στο χαμόγελο κι έτσι προκύπτει η πεταλούδα που κάνει τσουλήθρα στη σκιά του.
Αμέριμνος κάτω απ' τα πεύκα, ακούω μια ψιλή φωνή πίσω μου. «Τίιιι κάνεις;». Από ένστικτο απαντώ «καλά». Μετά γυρίζω και βλέπω το κορίτσι με τη μακριά κοτσίδα και το πλατύ χαμόγελο. «Κάπου το ξέρω αυτό το χαμόγελο», πα να σκεφτώ, αλλά αμέσως συνέρχομαι. Είναι εφτά η ώρα τ' απόγευμα στον καταυλισμό των προσφύγων και μπροστά μου έχω τη δωδεκάχρονη Σιίμα.
Η Σιίμα έρχεται στο μάθημα των ελληνικών και είναι πρώτη μαθήτρια. Μαζί της παρακολουθεί κι ο πατέρας της ο Αμπτού - Αχμάντ, ένας λιγομίλητος άνθρωπος με ψαρά μαλλιά και μελαγχολικό βλέμμα. Η μάνα της είναι η Ράσα, που κρατάει όλη τη μέρα στην αγκαλιά τον άρρωστο Σίρα, κι ο άλλος αδερφός της είναι το μούτρο ο Ιμπραχίμ, που με κοιτάει συνέχεια μ' εκείνα τα μεγάλα, κατάμαυρα μάτια.
Αυτοί οι άνθρωποι είναι αληθινοί, δεν είναι λούτρινοι. Έφυγαν άρον - άρον απ' το Χαλέπι όταν γκρεμίστηκε το σπίτι τους κι έμειναν στον δρόμο. Με δυο πιτσιρίκια παραμάσχαλα, συν ένα άρρωστο, εσύ τι θά 'κανες; Ρωτάω, γιατί μερικοί - μερικοί εξαντλούν τον ορθολογισμό τους στα «εισερχόμενα - εξερχόμενα» και στα «έσοδα - έξοδα». Αλλά άστους αυτούς στην αφασία τους. Το αίνιγμα είναι αυτό το χαμόγελο. Για όνομα του Θεού, πού τη βρίσκει τόση χάρη και τόση χαρά αυτή η Σιίμα;
Η εύκολη εξήγηση είναι ότι μιλάει ακόμα το παιδικό DNA της. Πιο πιθανό όμως σ' αυτή την περίπτωση είναι το αδιανόητο: Η Σιίμα έφτιαξε μόνη της αυτό που την κάνει να χαμογελάει. Σιγά - σιγά, με ό,τι υλικό της προσφέρθηκε από τότε που πάτησε το πόδι της στη Μυτιλήνη, έπλασε στο μυαλό της έναν καινούργιο κόσμο. Ο κόσμος αυτός είναι πραγματικός, γιατί το λουλούδι και το παιδί, η Ίριδα και η Σιίμα, χαμογελούν απ' ό,τι φαίνεται με τον ίδιο τρόπο: Λυγίζοντας άτεγκτες ευθείες φτιάχνουν ωραίες καμπύλες, ανακατεύοντας τα μικρά φτιάχνουν μεγάλα, μαζεύοντας στάλα - στάλα το μέλι των γκρεμών γεμίζουν τις φλέβες τους -και την καρδιά μας- με αγάπη.
Μην πάει ο νους σας σε τίποτε ρομαντικά και «αιθέρια». Όταν λέμε «αγάπη», μιλάμε για μια βαριά υλικότητα. Υλικότητα του αστάθμητου, του κυβευτικού, που βιδώνει όμως καλά στην έλικα της ζωής και την περιστρέφει επ' άπειρον στο ταξίδι μας. Μπορούμε βέβαια -εν ονόματι του Θεού- να υψώσουμε την προπατορική μας αυθάδεια ώς τον ουρανό. Μπορούμε -εν ονόματι της αέναης ροής των πραγμάτων- να βαφτίσουμε το μαύρο άσπρο και το κακό καλό. Αυτό όμως δεν είναι δύναμη, ούτε σοφία. Είναι σπατάλη της δωρεάς και ασυγχώρητη αμαρτία.
Άντε, ας το πάρει το ποτάμι. Όσα τείχη κι αν υψώσουμε για να προφυλάξουμε το υπερτροφικό «εγώ» μας, αργά ή γρήγορα θα καταλάβουμε τι προσπαθούν να μας πουν τα προσφυγόπουλα και τα λουλούδια. Ηλίθιε, φτωχέ μου, Ελπήνωρ, φωνάζουνε, μάθε το πια: Στη γραμματική του πραγματικού, το ρήμα αυτό που τόσο σε δυσκολεύει, το «αγαπώ, αγαπάς, αγαπάει», δεν είν' αμετάβατο, αλλ' αυστηρά μεταβατικό!
* Ο Σπύρος Γεωργάτος διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
