Του Κώστα Κουτρουμπάκη*
Τετάρτη 13 Απριλίου. Βραδινή βόλτα στον φωταγωγημένο κυματοθραύστη του λιμανιού του Βόλου, το περίφημο «Κορδόνι». Στο παρακείμενο μνημείο πεσόντων ηρώων μια παρέα μαθητών (πιθανότατα μέλη σχολικής εκδρομής από την Κρήτη) συμπεριφέρεται παράξενα. Τα παιδιά δεν παίζουν στο κινητό τους, δεν σερφάρουν στα τάμπλετ τους και γενικά δεν παρουσιάζουν κανένα σύμπτωμα της επιδημίας των καιρών μας, του ηλεκτρονικού δηλαδή αυτισμού. Τουναντίον επιδίδονται σε ομαδικό γλέντι με λαούτα, λύρες και «ελεύθερους σαν ποταμούς» κυκλωτικούς χορούς.
Μέσα στον αυθορμητισμό τους τα παιδιά αυτά όρθωναν ανάστημα. Ενσάρκωναν την Ελλάδα του Νιόνιου που «αντιστέκεται και επιμένει», του μακρυγιαννικού «είμαστε εις το εμείς κι όχι εις το εγώ», την Ελλάδα που επιδεικνύει προκλητική απείθεια στο κυρίαρχο κέλευσμα του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού: την αποθέωση του ατόμου και συνακόλουθα του ατομικισμού.
Κι όμως αυτή η αίσθηση της κοινότητας, η θέαση του κόσμου μέσα από την οπτική της συλλογικότητας, δεν μας ήταν πάντοτε κάτι τόσο ξένο. Αντιθέτως, ήταν αναγκαία συνθήκη. Όταν η κοινωνία χάνει τον θεμελιώδη συνεκτικό ιστό του συνανήκειν, δεν μετατρέπεται απλώς σε ένα τυχαίο άθροισμα από πολίτες· μετασχηματίζεται σε αρένα αλληλοσπαρασσόμενων θηρίων. Τούτη η αρχή, αυτονόητη τόσο για τους αρχαίους μας προγόνους όσο και για τους Ευρωπαίους διαφωτιστές, αποτελεί στις μέρες μας τραγικό ζητούμενο. Δεν είμαστε «νοικοκυραίοι» που ο καθένας «κοιτά τη δουλειά του και το σπίτι του» αδιαφορώντας για τον διπλανό· είμαστε αγρίμια που αλληλοτρώγονται.
Αυτή η συμπεριφορά, ωστόσο, είναι χαρακτηριστικό των ανόητων. Ανοησία είναι να μην αντιλαμβάνεσαι ότι δεν μπορεί να ευτυχεί το μέρος αν πάσχει το όλον. Ανοησία είναι να είσαι άπειρος, αδίδακτος, αμαθής, επί το αρχαιοελληνικότερον ιδιώτης (εξού και idiot στα αγγλικά και γαλλικά). Ανοησία είναι να θεωρείς ότι το να είσαι άφιλος και έρημος στη σπηλιά σου σαν τον Φιλοκτήτη στη Λήμνο δεν σε καθιστά ενεργό υποκείμενο αλλά ζωντανό νεκρό.
Εξίσου ανόητο πάλι είναι να αναγνωρίζεις τα καλά του συνεταιρίζεσθαι αλλά στο παρωπιδικό οπτικό σου πεδίο να υπάρχει μόνο ο «δικός σου» συνεταιρισμός. Το άκρον άωτον της ανοησίας βέβαια είναι να ιδιωτεύεις εις βάρος άλλων συνεταιρισμών και συλλογικοτήτων -λέγε με Μέση Ανατολή-, με την εντύπωση ότι η δική σου συλλογικότητα -λέγε με Ευρωπαϊκή Ένωση(;)- είναι μια γυάλα αλεξίσφαιρη στα πυρά κάθε «χαλιφάτου» ή ερμητικά κλειστή στις «προσφυγικές ροές». Γιατί και αυτό αξίζει να προσεχθεί, ότι η μόνωση με τα αρνητικά της παρεπόμενα δεν αφορά μόνο τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων αλλά και τις σχέσεις μεταξύ των κοινωνιών.
Τι έχει να μας διδάξει σ' αυτήν την περίπτωση η ιστορία της Γηραιάς Ηπείρου; Ένας μακρύς κατάλογος από πολέμους, με κορυφαίους τους δύο παγκόσμιους, είναι αρκετός για να επανεπισημάνει το αυτονόητο, ότι, δηλαδή, κάθε φορά που η Ευρώπη idiotεύει, τα παρελκόμενα είναι αίμα και καταστροφές. Η αποσταθεροποίηση στη Μέση Ανατολή και η προσφυγική κρίση ίσως τελικά αποδειχθούν μόνο η κορυφή του παγόβουνου.
Δεν είναι καιρός για ομφαλοσκόπηση. Μ' όλες τις θεμιτές διαφορές τους, οι αριστερές φωνές στην Ευρώπη πρέπει να ενώσουν δυνάμεις, να συμπλεύσουν, αν όχι να συμπορευθούν. Το να διατρανώνουν αδιάλειπτα, μαζικά και επιτακτικά την εμμονή τους στον ουμανισμό και τις αξίες του δεν είναι γραφικότητα, είναι μονόδρομος. Αλλιώς το τοπίο θα ξαναγίνει ζοφερό. Και η Άκρα Δεξιά ήδη καλπάζει πάνω στον δρόμο που της στρώνει η Ευρώπη των πολλαπλών ταχυτήτων, της σκληρής λιτότητας και των κλειστών συνόρων.
Τούτη η πανευρωπαϊκή σύμπραξη αριστερών δυνάμεων δεν είναι ασφαλώς στρωμένη με ροδοπέταλα. Το εγχείρημα, ωστόσο, δεν αποτελεί μόνο αναγκαίο καθήκον ή ελπιδοφόρα προοπτική στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων, όπως οι μνημονιακές πολιτικές και το προσφυγικό. Συνιστά -κυρίως- μια ευχάριστη πρόκληση εμβάθυνσης «εις το εμείς». Μια πρόκληση να νιώσουμε όπως τα Κρητόπουλα που γλεντούσαν στον Βόλο γελαστά, φωτισμένα από τη χαρά της συνεύρεσης, δίχως ίχνος αυταρέσκειας να σπιλώνει το καθαρό τους πρόσωπο.
* Ο Κώστας Κουτρουμπάκης είναι φιλόλογος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
