Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου
Να που διαλύθηκε μια επιστημονική παρεξήγηση δεκαετιών: οι παλαιοντολόγοι αποφαίνονται ότι μπορεί ο αστεροειδής που έπεσε ξαφνικά στο Μεξικό πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια να εξαφάνισε τους δεινόσαυρους, αλλά το είδος τους βρισκόταν σε τροχιά παρακμής μερικά εκατομμύρια χρόνια πριν από το συμβάν. Ο αστεροειδής απλώς επιτάχυνε το τέλος τους.
Στους ιστορικούς χρόνους η κλίμακα συρρικνώνεται. Το συμβάν (η αφορμή) είναι πάντα στιγμιαίο, διάρκειας δευτερολέπτων, ωρών, το πολύ μηνών. Η αιτία είναι απλώνεται σε χρόνια, δεκαετίες, το πολύ αιώνες. Στην εποχή μας -εποχή δραματικής πύκνωσης του χρόνου και βραχέως ορίζοντα- μιλάμε για μερικά χρόνια το πολύ, αντίστοιχα προς την όλο και μικρότερη διάρκεια του οικονομικού κύκλου και τα όλο και συχνότερα σοκ κρίσεων.
Η μοίρα των δεινοσαύρων, απομυθοποιημένη πια από τα νεότερα ευρήματα, θυμίζει αρκετά τη σχέση ανάμεσα στο επαπειλούμενο Brexit του Ιουνίου και τον κίνδυνο διάλυσης της Ε.Ε. Είναι η σχέση ανάμεσα στον αστεροειδή και την εξελικτική παρακμή των δεινοσαύρων. Σχέση αφορμής και αιτίας. Το βρετανικό δημοψήφισμα μοιάζει με αστεροειδή που οι επιστήμονες έχουν προ πολλού εντοπίσει, ξέρουν τη μέρα πρόσκρουσής του στη Γη, αλλά αντιδικούν για το σημείο πτώσης και τις συνέπειες.
Η Ε.Ε. βρίσκεται σε τροχιά αποσύνθεσης ανεξαρτήτως του δημοψηφίσματος. Αυτό αποτελεί κοινοτοπία, ομολογούμενη πια από τους κορυφαίους της ευρωπαϊκής νομενκλατούρας, που έχει κάθε λόγο να εξωραΐζει το ενδιαίτημά της. Ωστόσο, το δημοψήφισμα μπορεί να παίξει τον ρόλο του αστεροειδή. Και μάλιστα ανεξάρτητα από το αποτέλεσμά του. Δηλαδή, ακόμη κι αν επικρατήσει άνετα το «ναι» στην Ε.Ε.
Στο μεταξύ, όλοι έχουν καρφωμένα τα μάτια τους στον ουρανό, στην πυρακτωμένη σφαίρα που πλησιάζει. Δύο μήνες πριν από το δημοψήφισμα καταγράφεται καθημερινά η κυκλοθυμία της κοινής γνώμης. Παρά το επιλεκτικά προβαλλόμενο οριακό προβάδισμα υπέρ της παραμονής, η βρετανική κοινωνία είναι διχοτομημένη. Ηλικιακά, ταξικά, πολιτικά. Το Brexit είναι μειοψηφικό στη νεολαία και γίνεται πλειοψηφικό στις ηλικίες άνω των 45. Μειοψηφεί στα μεσαία και ανώτερα στρώματα, αλλά πλειοψηφεί σε ανειδίκευτους εργάτες και άνεργους. Σχεδόν μονοπωλεί τις προτιμήσεις των ψηφοφόρων του εθνικιστικού UKIP, έχει μεγάλο προβάδισμα στους ψηφοφόρους των Τόρις, αλλά μειοψηφεί σε Εργατικούς και Φιλελεύθερους. Ένας άνους φιλελεύθερος θα έσπευδε να συμπεράνει ότι το Brexit κερδίζει «κωλόγερους, ακροδεξιούς, αμόρφωτους κι αποτυχημένους», αλλά η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Οι τσακισμένες από δεκαετίες νεοφιλελεύθερων πληγμάτων λαϊκές τάξεις της Βρετανίας προφανώς δυσκολεύονται να διακρίνουν αν η βασική πηγή των πληγμάτων αυτών είναι η θατσερική παράδοση που ακολούθησαν οι κυβερνήσεις Συντηρητικών και Εργατικών, η επίδραση της εξίσου νεοφιλελεύθερης ευρωπαϊκής ενοποίησης ή, τέλος, μια συνέργεια των δύο. Έτσι κι αλλιώς, το δημοψήφισμα είναι η ευκαιρία έκφρασης της συγκεχυμένης δυσφορίας τους.
Η δυσφορία αυτή εξελίσσεται σε φυσική σταθερά στην Ε.Ε. Ανεξάρτητα από την ιδιαίτερη «εθνική» έκφραση που παίρνει, αποτυπώνει μια βασική αντίφαση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης: Όσο οι «πάνω» πιέζουν για επιτάχυνση, τόσο οι «κάτω» αντιδρούν με επιβράδυνση. Ένας «εκδημοκρατισμός» της ολοκλήρωσης μοιάζει εξ ορισμού αδύνατος. Λογικό, αφού το περιεχόμενο και οι ταξικές της συνέπειες είναι αποδεδειγμένα αντιδημοκρατικές. Έτσι, δεν είναι παράδοξη η «παράδοση» των απορριπτικών δημοψηφισμάτων σε κρίσιμα θέματα, με τελευταία ένδειξη το ολλανδικό και κορυφαία περίπτωση το ελληνικό «Όχι» του περασμένου Ιουλίου. Σ' ένα διευρυνόμενο κομμάτι των ευρωπαϊκών κοινωνιών παγιώνεται η τάση ρήξης με τη στρατηγική της ολοκλήρωσης. Το ότι σ' αυτό το πεδίο τσαλαβουτάει η Ακροδεξιά δεν είναι πρόβλημα των κοινωνιών, αλλά κυρίως της αμήχανης Αριστεράς.
Σε τελική ανάλυση, αυτή η τάση είναι η κυριότερη ένδειξη παρακμής του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Όσο προχωράει, τόσο χάνει τα κοινωνικά του ερείσματα. Για πολλές δεκαετίες συντηρούσε και σε έναν βαθμό ικανοποιούσε προσδοκίες, τόσο στις κοινωνίες του πυρήνα όσο και σε αυτές της μεγάλης διεύρυνσης. Τώρα, υπόσχεται μόνο αίμα και δάκρυα. Δύσκολο να φανταστεί κανείς πώς αυτό θα φέρει οπαδούς.
Το χειρότερο είναι ότι η ραγδαία απώλεια συναίνεσης «κάτω» ανεβαίνει ολοταχώς προς τα «πάνω». Το φαινόμενο της αδυναμίας να ληφθούν αποφάσεις που καταγράφηκε στο προσφυγικό μονιμοποιείται. Είναι απορίας άξιον πώς μπορεί να επιτευχθεί εμβάθυνση της ενοποίησης σε συνθήκες κρίσης διακυβέρνησης της Ε.Ε.
Είναι ενδεικτική η σχιζοειδής μέθοδος που επινόησε το ευρωπαϊκό «ιερατείο» για να υπερβεί αυτή την κρίση στην περίπτωση του Brexit. Αρκεί να διαβάσει κανείς τη συμφωνία Βρετανίας - Ε.Ε.: Η λύση που επιλέχθηκε, για να διασωθεί η ευρωπαϊκή ενοποίηση, είναι να ακυρωθούν περίπου τα μισά της κεφάλαια. Εξ ου και το συμπέρασμα ότι το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος έχει μικρή σημασία. Η ηγεσία της Ε.Ε. έχει ενστερνιστεί τη μοίρα των δεινοσαύρων, θεσμοθετώντας τη γενετική της παρακμή. Ο αστεροειδής της 23ης Ιουνίου δεν είναι παρά το βεγγαλικό που θα τη φωτίσει λίγο καλύτερα.
