ΤΟΥ ΧΑΡΗ ΧΡΟΝΗ*
Ένα από τα επικοινωνιακά «όπλα», στο οποίο κάποιοι φαίνεται να έχουν επενδύσει, είναι η καταδίκη του διχαστικού λόγου και των «ιδεοληψιών» που τον τροφοδοτούν. Είναι, υποτίθεται, αυτονόητο ότι δεν πρέπει να καλλιεργείται η όξυνση των κοινωνικών διαιρέσεων και ότι πρέπει να είμαστε ανοιχτοί στον διάλογο, χωρίς η ματιά μας να περιορίζεται από προκαταλήψεις. Κανείς άλλωστε δεν επιθυμεί να χρεωθεί εκείνος την κοινωνική αντιπαλότητα. Οι χρήστες αυτού του επικοινωνιακού εργαλείου το συνδυάζουν συνήθως και με μια επίκληση της κοινής λογικής, της οποίας η υπερίσχυση, υποτίθεται, λύνει ως διά μαγείας τις διχαστικές διαιρέσεις που καλλιεργεί ο αντίπαλος πολιτικός λόγος.
Ωστόσο, μια τέτοια επίκληση της λογικής, όσο κοινής, δεν παύει να αποτελεί την αφηρημένη επίκληση ενός τυπικού κύρους, του οποίου η φαινομενική ισχύς εδράζεται ακριβώς στην απουσία οποιουδήποτε περιεχομένου. Και μια ανάλογα κενή τυπικότητα χαρακτηρίζει και τον αφορισμό της κοινωνικής όξυνσης. Όταν κάποιος «ξορκίζει» γενικά τον διχασμό, δεν αρνείται απαραίτητα την ύπαρξη κοινωνικών εντάσεων - πώς θα μπορούσε άλλωστε; Θεωρεί όμως ότι αυτές δεν αντιστοιχούν σε αντιτιθέμενες ευρύτερες προοπτικές για τα πράγματα. Για την ακρίβεια, η έννοια της προοπτικής δεν ανήκει καν στο λεξιλόγιό του - άλλωστε, η επίκληση της κοινής λογικής λειτουργεί στα χέρια του έτσι ώστε να την καθιστά «παράτυπη». Εξορίζει έτσι τεχνηέντως την έννοια του διχασμού, ως σύγκρουσης ασύμβατων προοπτικών, αυτό όμως δεν σημαίνει και ότι μπορεί να αρνείται τα φαινόμενά του - εκτός εάν τελικά ο χαρακτηρισμός τού «ιδεοληπτικού» οφείλει να του επιστραφεί. Αν κάποιος πραγματικά ενδιαφέρεται να θεραπεύσει την κοινωνική πόλωση, τότε σίγουρα ο τρόπος δεν είναι να δηλώσει ότι την καταδικάζει απ' όπου κι αν προέρχεται, αλλά μάλλον πρέπει πρώτα να αναγνωρίσει και να κατανοήσει τις εκδηλώσεις της.
Η πραγματικότητα είναι ότι, όχι τελείως ανεξάρτητα, αλλά ούτε και ακριβώς παράλληλα προς τους πολιτικούς διαχωρισμούς, υφίστανται εστίες διχόνοιας που μπορούν να κατανοηθούν με συνεκτικό τρόπο μόνο μέσα από ένα πρίσμα συνολικότερης αντίληψης των φορέων τους για το πώς θα έπρεπε να έχουν τα πράγματα. Πρόκειται για διακρίσεις σε διάφορα επίπεδα του κοινού βίου, που έχουν «ωριμάσει» στα χρόνια της κρίσης (ίσως ένα από τα λίγα καλά της) και που, παρά τις αλληλεπικαλύψεις ανάμεσά τους, τείνουν να σκιαγραφήσουν δύο αντιπαρατιθέμενες εικόνες για το σε τι σόι χώρα επιθυμεί κάποιος να ζει. Είναι αποκλειστικές διακρίσεις, με την έννοια ότι οι όροι που θέτουν αρνούνται ο ένας τον άλλον. Κάποιες φορές, μπορεί να εκδηλώνονται με «θεσμική επισημότητα», όπως μέσα από έναν συνδικαλιστικό αγώνα - όπως όταν οι καθαρίστριες κατάφεραν να συμβολίσουν ένα ευρύτερο ρεύμα αμφισβήτησης των φιλελεύθερων μονόδρομων. Τις περισσότερες φορές, όμως, μένουν σε ένα επίπεδο ηθών καθημερινότητας - ίσως μάλιστα είναι σε αυτό το (θεσμικά ανέκφραστο) επίπεδο που πιο εύκολα τα πάθη κορυφώνονται.
Σκέφτομαι αυτούς που θέλουν να ζουν καλά και εκείνους που θέλουν να έχουν περισσότερα από τον άλλο. Αυτούς που περιμένουν τη σειρά τους και εκείνους που σου κλείνουν τον δρόμο για να πάρουν τσιγάρα. Αυτούς που ακούν για δόγματα και φυλάγονται και εκείνους που θέλουν να τα επιβάλουν. Αυτούς που προσπαθούν να ακούνε τι λέει ο άλλος και εκείνους που θέλουν μόνο να πούνε κάτι. Αυτούς που βλέπουν τον ξένο σαν συνομιλητή και εκείνους που τον βλέπουν σαν απειλή. Αυτούς που υποφέρουν από τους ρουφιάνους και εκείνους που τους γλείφουν. Αυτούς που έχουν μάθει να ζουν παράγοντας κι εκείνους που θεωρούν αυτονόητο δικαίωμά τους να χρησιμοποιούν τους πρώτους.
Αν κάτι μπορεί να ελπίζει κανείς από μια περίοδο ανακατατάξεων, σαν τη σημερινή, είναι να πάρουν το πάνω χέρι οι πρώτοι - και αυτό, αν κοιτάξουμε τα περιεχόμενα αυτών των δίπολων, δεν είναι μια διχαστική προσδοκία, αλλά αντίθετα μια ελπίδα για άρση της έντασης με τρόπο που δεν την αναπαράγει, όπως κάνει η αφηρημένη καταδίκη της. Δεν είναι παράξενο που η τυπική αποποίηση ενός «κακού» μπορεί να πηγαίνει παρέα με τον πρακτικό προσεταιρισμό του. Η κρίση κατέδειξε, ανάμεσα σε άλλα, ότι ο λόγος, και ιδιαίτερα ίσως ο πολιτικός, είναι επιρρεπής σε τέτοιες αντιστροφές.
* Ο Χάρης Χρόνης είναι δρ του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου
