ΤΟΥ ΕΥΑΓΓΕΛΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ*
Συχνά η συζήτηση για την ανάπτυξη επικεντρώνεται στο ερώτημα της επιλογής των κλάδων από τους οποίους προσδοκάται η μεγαλύτερη συμβολή και συχνά επίσης διεξάγεται με όρους που υποβαθμίζουν άλλες ουσιαστικές πτυχές της ανάπτυξης, οι οποίες αφορούν τεχνικά και κοινωνικά ζητήματα.
Στην αντίληψη της μονομερούς αναζήτησης των καταλληλότερων κλάδων, είναι δυνατόν να καταλογιστεί ότι λειτουργεί ως έκφραση της αδυναμίας για την αντιμετώπιση των ποιοτικών προβλημάτων της παραγωγικής διαδικασίας (κόστος, ποιότητα, ανταγωνιστικότητα, διανομή), η βελτίωση των οποίων, όμως, έχει καθοριστικής σημασίας αποτελέσματα, ανεξαρτήτως σε ποια διάρθρωση της παραγωγής αναφερόμαστε. Με άλλα λόγια, αφήνει στο απυρόβλητο τα κακώς κείμενα και αναζητά προϊόντα / υπηρεσίες που ως ο από μηχανής θεός αναμένεται να λύσουν το αναπτυξιακό πρόβλημα. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα είδος φυγής, όχι όμως προς τα μπρος, αλλά από την ουσιαστική αντιμετώπιση των προβλημάτων.
Αδιαμφισβήτητα η επιλογή των κλάδων συνιστά κρίσιμη παράμετρο, καθώς έχει μεγάλη σημασία η αναμενόμενη δυναμική τους, ο βαθμός ενσωμάτωσης της σύγχρονης τεχνολογίας, η εν δυνάμει ανάπτυξη εγχώριων διασυνδέσεων, το ύψος της εγχωρίως παραγόμενης προστιθέμενης αξίας, η συμβολή στην απασχόληση.
Ωστόσο, ακόμα και η επιλογή ενός βέλτιστου μείγματος κλάδων με τις καλύτερες επιδόσεις στα ανωτέρω κριτήρια επιλογής δεν διασφαλίζει την επιτυχία τού αναπτυξιακού σχεδιασμού στον βαθμό που δεν συνοδεύεται από την αντιμετώπιση και άλλων ζητημάτων τεχνικού χαρακτήρα και κοινωνικού περιεχομένου.
Η όποια επιλογή κλάδων δεν είναι δυνατόν να παρακάμψει τεχνικά θέματα που αφορούν τη διαμόρφωση του κόστους παραγωγής, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά αγαθών και υπηρεσιών και σειρά άλλων παραμέτρων που συνδιαμορφώνουν την ανταγωνιστικότητα σε εγχώριο και διεθνές επίπεδο. Ακόμα και ο πλέον ελπιδοφόρος κλάδος δεν θα είναι σε θέση να αποδώσει τα αναμενόμενα σε περίπτωση κατά την οποία συνοδευτεί από μέτριες επιδόσεις στα προαναφερόμενα πεδία. Συγχρόνως υφιστάμενοι κλάδοι είναι δυνατόν να έχουν αποτελέσματα στον βαθμό που υπάρξει βελτίωση στο επίπεδο των ζητημάτων τεχνικής φύσεως.
Όσον αφορά την οπτική του κοινωνικού περιεχομένου της ανάπτυξης, μία από τις βασικές πτυχές είναι η ενδυνάμωση της εμπλοκής συλλογικών σχημάτων στην αναπτυξιακή διαδικασία, η οποία μπορεί να δώσει και κάποιες απαντήσεις στο ζήτημα της διανομής, δηλαδή στο ερώτημα «ανάπτυξη για ποιον», καθώς σε αυτή την περίπτωση τα οφέλη από τη συμμετοχή καθαυτή, τη διανομή των πλεονασμάτων ή/και των κερδών αφορούν, εξ ορισμού, τους συμμετέχοντες στο εγχείρημα.
Συγχρόνως τα συλλογικά σχήματα δίνουν χώρο στο ανθρώπινο δυναμικό να απεξαρτηθεί από τις αλλοτριωτικές επιδράσεις της κυρίαρχης μορφής οργάνωσης της οικονομίας και να αντισταθμιστεί η ισχύς των κυρίαρχων μονοπωλιακών - ολιγοπωλιακών δομών περιορίζοντας τον έλεγχο που αυτές ασκούν στην οικονομική δραστηριότητα, στοιχεία που επίσης μπορεί να έχουν θετική συνεισφορά στην αναπτυξιακή διαδικασία.
Η αναβάθμιση της παρουσίας των συλλογικών σχημάτων απαιτεί σειρά προϋποθέσεων και ενεργειών από φορείς που λειτουργούν σε όλα τα επίπεδα της οικονομίας. Σε κεντρικό επίπεδο αναμένεται η διατύπωση των στόχων και της σχετικής στρατηγικής, η δημιουργία του θεσμικού και χρηματοδοτικού πλαισίου που ενθαρρύνει και διευκολύνει την επίτευξή τους.
Ωστόσο η αποτελεσματικότητα μιας τέτοιας προσπάθειας έχει περισσότερες πιθανότητες, αν δεν προϋποθέτει, παράλληλα με τα ανωτέρω (στόχοι, στρατηγική, θεσμοί κ.λπ.), να τεθεί σε λειτουργία, σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, ένας μηχανισμός υποκίνησης, ενεργοποίησης και τεχνικο-οικονομικής στήριξης των εν δυνάμει ενδιαφερομένων. Ένας τέτοιος μηχανισμός θα ενισχύσει όσους δεν έχουν πρόσβαση στην πληροφόρηση και στις διαδικασίες χρηματοδότησης ή/και αποκλείονται από παγιωμένες δομές και συμφέροντα.
Εν κατακλείδι η επικέντρωση στην επιλογή κλάδων, αφ' εαυτής, συνιστά αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την ανάπτυξη. συνεπώς θα πρέπει να συνοδεύεται από μία τουλάχιστον ισότιμη συζήτηση σχετικά με την αναβάθμιση των τεχνικών χαρακτηριστικών καθώς και την ενίσχυση του κοινωνικού περιεχομένου της παραγωγικής διαδικασίας.
* Ο Ευάγγελος Νικολαΐδης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης
